Αντώνη Ι. Ζαρκανέλα
π. Γενικού Διευθυντή Ανάπτυξης
της Νομαρχίας Θεσσαλονίκης.
Στις 13 Νοεμβρίου 1942 συναντώνται οι τρεις τους, Άρης, Ζέρβας και Γουντχάουζ στο χωριό Βίνιανη, εκεί ενημερώνεται ...
ο Βελουχιώτης από τον Γουντχάουζγια την αποστολή και του ζητά να συμμετάσχει και εκείνος. Ο Βελουχιώτης δέχεται να τους ακολουθήσει για τη Στρώμνη αλλά στην επιχείρηση θα λάμβανε μέρος, όπως λέει στο βιβλίο του «Οι Αγώνες της Φυλής» ο ΜΥΡΙΔΑΚΗΣ (1983), «..υπό την προϋπόθεση ότι θα εγκρίνει τη συμμετοχή του η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ».
Στις 17 Νοεμβρίου στο χωριό Κολοκυθιά Φθιώτιδας, στις 10 το πρωί, ο Βελουχιώτης παρέμεινε στο χωριό υποσχόμενος ότι θα ακολουθούσε την ομάδα των Άγγλων και την ομάδα του Ζέρβα, την επόμενη ημέρα. Οι υπόλοιποι συνέχισαν και έφθασαν στο Μαυρολιθάρι, νωρίς το βράδυ της ίδια μέρας, όπου έμεινε ο Ζέρβας, ενώ οι Γουντχάουζ και Μυριδάκης συνέχισαν για συνάντηση με τον Μάγιερς με τον οποίο έπρεπε να συναντηθούν μέχρι τις 12 το βράδυ της 17ης Νοεμβρίου.
Στη πρώτη συνάντηση της 18ης Νοεμβρίου ο Μάγιερς, όπως ακριβώς έγραψε αργότερα σε βιβλίο του, προσέφερε στον Ζέρβα «..τους άνδρες και τα μικρά εφόδια που είχα στη διάθεσή μου και του ζήτησα να αναλάβει τη διεύθυνση της επιχείρησης. Του είπα ότι θα ήμουν ευτυχής να θεωρηθώ σαν Επιτελάρχης του» (MYERS, E. 1975; σελ. 67).
Από την πρώτη αυτή συνάντηση και συζήτηση ο Μάγιερς συμπέρανε ότι ο Άρης «..συμφωνώντας να συνεργαστεί μαζί μας στην ανατίναξη του Γοργοποτάμου, παρέβαινε τις οδηγίες των ανωτέρων του στην Αθήνα να μην επιτίθεται σε συγκροτημένες εχθρικές δυνάμεις και ότι η παράβαση αυτή θα του στοίχιζε πιθανόν σοβαρές εκπλήξεις. Δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο να φθάσουν στο μεταξύ διαταγές που να του απαγορεύουν να μας βοηθήσει αλλά στην περίπτωση που οι διαταγές αυτές δεν θα έφθαναν, ήταν έτοιμος να συνεργαστεί μαζί μας.» (MYERS, E. 1975, σελ. 70).
Στην Κολοκυθιά ο Βελουχιώτης, όπως εκμυστηρεύθηκε αργότερα στους Πυρομάγλου και Γουντχάουζ, και το αναφέρουν στα βιβλία τους, συναντήθηκε με επιτροπή του ΕΑΜ η οποία ήρθε από τη Λαμία στις 16 Νοεμβρίου με σκοπό να εμποδίσει οπωσδήποτε τη συμμετοχή του ΕΛΑΣ στην επιχείρηση ανατίναξης του Γοργοποτάμου (ΜΑΡΙΝΟΣ,1994: σελ. 96).Ο Βελουχιώτης πήγε στο Μαυρολιθάρι στις 20 Νοεμβρίου όταν έφθαναν από την Στρώμνη φορτωμένα τα μουλάρια με τα εκρηκτικά καθ’ οδόν για τον Γοργοπόταμο, όπου και συναντήθηκε για πρώτη φορά με τον Μάγιερς. Δηλαδή, συναντήθηκε μαζί του πέντε ημέρες πριν από το εγχείρημα..
Στις 20 Νοεμβρίου 1942 έγινε μια συνάντηση, ένα πολεμικό συμβούλιο, στο οποίο συμμετείχαν οι Μάγιερς, Βελουχιώτης, Ζέρβας, Γουντχάουζ και Μυριδάκης. Ο Μάγιερς ανέπτυξε και στους δύο αρχηγούς, Βελουχιώτη και Ζέρβα, το γενικό σχέδιο για την επίθεση που είχε συμφωνηθεί μεταξύ τού ιδίου και του Ζέρβα. Έγιναν κάποιες παρατηρήσεις από τον Βελουχιώτη, ορίστηκε η 22α ή 23ηΝοεμβρίου ως ημερομηνία για την επιχείρηση, ο Άρης ζήτησε παράταση 2-3 ημερών μήπως και «ερχόταν και η απόφαση, όπως είπε, της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ». Η 25η Νοεμβρίου ορίστηκε τελικά ως ημέρα πραγματοποίησης της επιχείρησης σαμποτάζ..
Στο μεσοδιάστημα, μεταξύ 20ης και 22ας Νοεμβρίου, ο Άρης εξαφανίστηκε με σκοπό να ασχοληθεί στο χωριό Καστριώτισσα με μια υπόθεση ζωοκλοπής μιας κότας, υπόθεση που είχε συμβεί στο χωριό Μουσουνίτσα και κατά την οποία αφού μαστίγωσε άγρια τον κλέφτη, τον εκτέλεσε επί τόπου! Στο μεταξύ ο Ζέρβας και ο Μάγιερς έκαναν «..κατανομή των δυνάμεων, του τακτικού μέρους, των σαμποτέρ και των συνεργείων αποκοπής των τηλεπικοινωνιακών και σιδηροδρομικών γραμμών..» ενημερώνοντας σχετικά τον Βελουχιώτη όταν εκείνος επέστρεψε.. Όταν όμως ο Βελουχιώτης ζήτησε νέα αναβολή του εγχειρήματος, του είπαν ότι η επιχείρηση θα γίνει στις 11 το βράδυ της 25ης Νοεμβρίου 1942 «είτε έλθει είτε όχι η απάντηση από την Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ και άσχετα του αν λάβει μέρος και ο ίδιος».
Τότε και μόνον τότε, στις 22 Νοεμβρίου, τρεις μέρες πριν την επιχείρηση, ο Άρης δήλωσε ενώπιον και των δύο ότι θα λάβει μέρος σ΄αυτή, είτε έλθει είτε δεν έλθει η απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ. (ΜΥΡΙΔΑΚΗΣ, 1983; σελ. 23-24).
Την 22.55 όλα τα τμήματα βρίσκονται στις θέσεις τους.Στις 23.07 άρχισε η επίθεση εναντίον των Ιταλών. Η νότια φρουρά καταλαμβάνεται στις 23.30, η βόρεια εκκαθαρίζεται στις 23.55 και δίδεται η εντολή να προωθηθεί το τμήμα ανατίναξης και η πρώτη ανατίναξη γίνεται στις 01.25. Τμήμα της γέφυρας πέφτει συντρίμια. Απαιτείται και δεύτερη ανατίναξη, η οποία και γίνεται στις 02.21,πρώτες πρωϊνές ώρες της 26 Νοεμβρίου 1942. Από τις ανατινάξεις η νύκτα γίνεται μέρα και ο τόπος τραντάζεται.Δίνεται το σύνθημα της αναχώρησης με την ρίψη δύο πράσινων φωτοβολίδων από τον έχοντα το γενικό πρόσταγμα στρατηγό Ζέρβα (ΖΕΡΒΑΣ, 2013, σελ. 134), Η αποστολή εκτελέστηκε με επιτυχία και χωρίς σημαντικές απώλειες : Δύο τραυματίες από τον ΕΔΕΣ σύμφωνα με την αναφορά του Μυριδάκη για τη μάχη.
Η σύντομη αυτή, τηλεγραφική θα λέγαμε, παρουσίαση ενός πολύ σημαντικού ιστορικού γεγονότος βασίστηκε σε στοιχεία (προσωπικά ημερολόγια, στρατιωτικές αναφορές, συνεντεύξεις) αλλά και βιβλία που συνέγραψαν, χρόνια αργότερα, οι πρωταγωνιστές και εκτελεστές των γεγονότων. Που έζησαν από πρώτο χέρι την στρατιωτική αποστολή, από την στιγμή της σύλληψης της ιδέας σε κάποια γραφεία του Συμμαχικού Στρατηγείου της Μέσης Ανατολής μέχρι την εκτυφλωτική λάμψη της ανατίναξης της Γέφυρας του Γοργοποτάμου. Ογδόντα τρία χρόνια μετά, η άποψη που κυριαρχείδεν βασίζεται στην αλήθεια και τη δύναμη των ιστορικών γεγονότων αλλά στην στρατευμένη προπαγάνδα ανθρώπων ή/και μηχανισμών που όχι μόνον απλά διαστρέβλωσανναλλά συνεχίζουν να συσκοτίζουν και να αποσιωπούν τέτοιες ενοχλητικές πηγές.
Tα νέα διαδόθηκαν αμέσως στα γύρω χωριά και βέβαια ο κόσμος, τα συνέδεαν με τις κινήσεις των τελευταίων εβδομάδων. Όμως η αιφνίδια εκτόξευση της δημοτικότητας του Ζέρβα οφείλεται στους Ιταλούς οι οποίοι κυκλοφόρησαν προκηρύξειςκαι αφίσσεςμε φωτογραφίες του και τον χαρακτηρισμό ‘’ληστής’’, επικηρύσσοντάς τον, στα Ελληνικά, Ιταλικά και Γερμανικά, με το ποσόν των 100.000.000 δραχμών.’’ Παρόλα αυτά από τότε το ΚΚΕ συστηματικά προσπαθεί να μειώσει την συνεισφορά του Ζέρβα αμφισβητώντας το ποιος «είχε την ηγεσία της ανατίναξης», το ποιος και πώς «αναγνωρίστηκε ως ηγήτορας» το ποιος «κατέστρωσε το σχέδιο της επιχείρησης» του ποιός αποδέχθηκε αμέσως την πρόσκληση του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής και ποιος κρύβονταν και γιατί (ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ, 2011(1973); σ. 223 & σ. 233).
Η γέφυρα ανακατασκευάστηκε όχι σε μια εβδομάδα όπως ενημέρωνε με τηλεγράφημά του ο Αντιστράτηγος Lohr, της Διοίκησης ΝΑ Ευρώπης,το Βερολίνο αλλά έξη (6) εβδομάδες, στερώντας τις δυνάμεις του Ρόμελ από πολύτιμα εφόδια σε μία πολύ κρίσιμη περίοδο για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Β. Αφρική. Την περίοδο αυτή έφθαναν στον Πειραιά 23 σιδηροδρομικοί συρμοί με πάσης φίσεως εφόδια ανά 24ωρο με προορισμό τη Βόρειο Αφρική.
Το τίμημα ήταν η άνανδρη εκτέλεση στα ερείπια της γέφυρας δεκαέξη (16) αθώων Ελλήνων ομήρων, του οποίους έφεραν από την Υπάτη, όπου και αναγέρθηκε μεταπολεμικά από την Ελληνική Πολιτεία μαρμάρινη στήλη (ΜΑΡΙΝΟΣ, 1994; σελ. 179)
Στις 17 Νοεμβρίου στο χωριό Κολοκυθιά Φθιώτιδας, στις 10 το πρωί, ο Βελουχιώτης παρέμεινε στο χωριό υποσχόμενος ότι θα ακολουθούσε την ομάδα των Άγγλων και την ομάδα του Ζέρβα, την επόμενη ημέρα. Οι υπόλοιποι συνέχισαν και έφθασαν στο Μαυρολιθάρι, νωρίς το βράδυ της ίδια μέρας, όπου έμεινε ο Ζέρβας, ενώ οι Γουντχάουζ και Μυριδάκης συνέχισαν για συνάντηση με τον Μάγιερς με τον οποίο έπρεπε να συναντηθούν μέχρι τις 12 το βράδυ της 17ης Νοεμβρίου.
Στη πρώτη συνάντηση της 18ης Νοεμβρίου ο Μάγιερς, όπως ακριβώς έγραψε αργότερα σε βιβλίο του, προσέφερε στον Ζέρβα «..τους άνδρες και τα μικρά εφόδια που είχα στη διάθεσή μου και του ζήτησα να αναλάβει τη διεύθυνση της επιχείρησης. Του είπα ότι θα ήμουν ευτυχής να θεωρηθώ σαν Επιτελάρχης του» (MYERS, E. 1975; σελ. 67).
Από την πρώτη αυτή συνάντηση και συζήτηση ο Μάγιερς συμπέρανε ότι ο Άρης «..συμφωνώντας να συνεργαστεί μαζί μας στην ανατίναξη του Γοργοποτάμου, παρέβαινε τις οδηγίες των ανωτέρων του στην Αθήνα να μην επιτίθεται σε συγκροτημένες εχθρικές δυνάμεις και ότι η παράβαση αυτή θα του στοίχιζε πιθανόν σοβαρές εκπλήξεις. Δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο να φθάσουν στο μεταξύ διαταγές που να του απαγορεύουν να μας βοηθήσει αλλά στην περίπτωση που οι διαταγές αυτές δεν θα έφθαναν, ήταν έτοιμος να συνεργαστεί μαζί μας.» (MYERS, E. 1975, σελ. 70).
Στην Κολοκυθιά ο Βελουχιώτης, όπως εκμυστηρεύθηκε αργότερα στους Πυρομάγλου και Γουντχάουζ, και το αναφέρουν στα βιβλία τους, συναντήθηκε με επιτροπή του ΕΑΜ η οποία ήρθε από τη Λαμία στις 16 Νοεμβρίου με σκοπό να εμποδίσει οπωσδήποτε τη συμμετοχή του ΕΛΑΣ στην επιχείρηση ανατίναξης του Γοργοποτάμου (ΜΑΡΙΝΟΣ,1994: σελ. 96).Ο Βελουχιώτης πήγε στο Μαυρολιθάρι στις 20 Νοεμβρίου όταν έφθαναν από την Στρώμνη φορτωμένα τα μουλάρια με τα εκρηκτικά καθ’ οδόν για τον Γοργοπόταμο, όπου και συναντήθηκε για πρώτη φορά με τον Μάγιερς. Δηλαδή, συναντήθηκε μαζί του πέντε ημέρες πριν από το εγχείρημα..
Στις 20 Νοεμβρίου 1942 έγινε μια συνάντηση, ένα πολεμικό συμβούλιο, στο οποίο συμμετείχαν οι Μάγιερς, Βελουχιώτης, Ζέρβας, Γουντχάουζ και Μυριδάκης. Ο Μάγιερς ανέπτυξε και στους δύο αρχηγούς, Βελουχιώτη και Ζέρβα, το γενικό σχέδιο για την επίθεση που είχε συμφωνηθεί μεταξύ τού ιδίου και του Ζέρβα. Έγιναν κάποιες παρατηρήσεις από τον Βελουχιώτη, ορίστηκε η 22α ή 23ηΝοεμβρίου ως ημερομηνία για την επιχείρηση, ο Άρης ζήτησε παράταση 2-3 ημερών μήπως και «ερχόταν και η απόφαση, όπως είπε, της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ». Η 25η Νοεμβρίου ορίστηκε τελικά ως ημέρα πραγματοποίησης της επιχείρησης σαμποτάζ..
Στο μεσοδιάστημα, μεταξύ 20ης και 22ας Νοεμβρίου, ο Άρης εξαφανίστηκε με σκοπό να ασχοληθεί στο χωριό Καστριώτισσα με μια υπόθεση ζωοκλοπής μιας κότας, υπόθεση που είχε συμβεί στο χωριό Μουσουνίτσα και κατά την οποία αφού μαστίγωσε άγρια τον κλέφτη, τον εκτέλεσε επί τόπου! Στο μεταξύ ο Ζέρβας και ο Μάγιερς έκαναν «..κατανομή των δυνάμεων, του τακτικού μέρους, των σαμποτέρ και των συνεργείων αποκοπής των τηλεπικοινωνιακών και σιδηροδρομικών γραμμών..» ενημερώνοντας σχετικά τον Βελουχιώτη όταν εκείνος επέστρεψε.. Όταν όμως ο Βελουχιώτης ζήτησε νέα αναβολή του εγχειρήματος, του είπαν ότι η επιχείρηση θα γίνει στις 11 το βράδυ της 25ης Νοεμβρίου 1942 «είτε έλθει είτε όχι η απάντηση από την Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ και άσχετα του αν λάβει μέρος και ο ίδιος».
Τότε και μόνον τότε, στις 22 Νοεμβρίου, τρεις μέρες πριν την επιχείρηση, ο Άρης δήλωσε ενώπιον και των δύο ότι θα λάβει μέρος σ΄αυτή, είτε έλθει είτε δεν έλθει η απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ. (ΜΥΡΙΔΑΚΗΣ, 1983; σελ. 23-24).
Την 22.55 όλα τα τμήματα βρίσκονται στις θέσεις τους.Στις 23.07 άρχισε η επίθεση εναντίον των Ιταλών. Η νότια φρουρά καταλαμβάνεται στις 23.30, η βόρεια εκκαθαρίζεται στις 23.55 και δίδεται η εντολή να προωθηθεί το τμήμα ανατίναξης και η πρώτη ανατίναξη γίνεται στις 01.25. Τμήμα της γέφυρας πέφτει συντρίμια. Απαιτείται και δεύτερη ανατίναξη, η οποία και γίνεται στις 02.21,πρώτες πρωϊνές ώρες της 26 Νοεμβρίου 1942. Από τις ανατινάξεις η νύκτα γίνεται μέρα και ο τόπος τραντάζεται.Δίνεται το σύνθημα της αναχώρησης με την ρίψη δύο πράσινων φωτοβολίδων από τον έχοντα το γενικό πρόσταγμα στρατηγό Ζέρβα (ΖΕΡΒΑΣ, 2013, σελ. 134), Η αποστολή εκτελέστηκε με επιτυχία και χωρίς σημαντικές απώλειες : Δύο τραυματίες από τον ΕΔΕΣ σύμφωνα με την αναφορά του Μυριδάκη για τη μάχη.
Η σύντομη αυτή, τηλεγραφική θα λέγαμε, παρουσίαση ενός πολύ σημαντικού ιστορικού γεγονότος βασίστηκε σε στοιχεία (προσωπικά ημερολόγια, στρατιωτικές αναφορές, συνεντεύξεις) αλλά και βιβλία που συνέγραψαν, χρόνια αργότερα, οι πρωταγωνιστές και εκτελεστές των γεγονότων. Που έζησαν από πρώτο χέρι την στρατιωτική αποστολή, από την στιγμή της σύλληψης της ιδέας σε κάποια γραφεία του Συμμαχικού Στρατηγείου της Μέσης Ανατολής μέχρι την εκτυφλωτική λάμψη της ανατίναξης της Γέφυρας του Γοργοποτάμου. Ογδόντα τρία χρόνια μετά, η άποψη που κυριαρχείδεν βασίζεται στην αλήθεια και τη δύναμη των ιστορικών γεγονότων αλλά στην στρατευμένη προπαγάνδα ανθρώπων ή/και μηχανισμών που όχι μόνον απλά διαστρέβλωσανναλλά συνεχίζουν να συσκοτίζουν και να αποσιωπούν τέτοιες ενοχλητικές πηγές.
Tα νέα διαδόθηκαν αμέσως στα γύρω χωριά και βέβαια ο κόσμος, τα συνέδεαν με τις κινήσεις των τελευταίων εβδομάδων. Όμως η αιφνίδια εκτόξευση της δημοτικότητας του Ζέρβα οφείλεται στους Ιταλούς οι οποίοι κυκλοφόρησαν προκηρύξειςκαι αφίσσεςμε φωτογραφίες του και τον χαρακτηρισμό ‘’ληστής’’, επικηρύσσοντάς τον, στα Ελληνικά, Ιταλικά και Γερμανικά, με το ποσόν των 100.000.000 δραχμών.’’ Παρόλα αυτά από τότε το ΚΚΕ συστηματικά προσπαθεί να μειώσει την συνεισφορά του Ζέρβα αμφισβητώντας το ποιος «είχε την ηγεσία της ανατίναξης», το ποιος και πώς «αναγνωρίστηκε ως ηγήτορας» το ποιος «κατέστρωσε το σχέδιο της επιχείρησης» του ποιός αποδέχθηκε αμέσως την πρόσκληση του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής και ποιος κρύβονταν και γιατί (ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ, 2011(1973); σ. 223 & σ. 233).
Η γέφυρα ανακατασκευάστηκε όχι σε μια εβδομάδα όπως ενημέρωνε με τηλεγράφημά του ο Αντιστράτηγος Lohr, της Διοίκησης ΝΑ Ευρώπης,το Βερολίνο αλλά έξη (6) εβδομάδες, στερώντας τις δυνάμεις του Ρόμελ από πολύτιμα εφόδια σε μία πολύ κρίσιμη περίοδο για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Β. Αφρική. Την περίοδο αυτή έφθαναν στον Πειραιά 23 σιδηροδρομικοί συρμοί με πάσης φίσεως εφόδια ανά 24ωρο με προορισμό τη Βόρειο Αφρική.
Το τίμημα ήταν η άνανδρη εκτέλεση στα ερείπια της γέφυρας δεκαέξη (16) αθώων Ελλήνων ομήρων, του οποίους έφεραν από την Υπάτη, όπου και αναγέρθηκε μεταπολεμικά από την Ελληνική Πολιτεία μαρμάρινη στήλη (ΜΑΡΙΝΟΣ, 1994; σελ. 179)
Τ Ε Λ Ο Σ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ, Σ., 2011(1973). Η Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας (1941-1974). Τόμος 1.Κατοχή η μεγάλη νύχτα. Εκδόσεις ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ.
ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ (ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ) ΔΗΜ., 1978. Αντάρτης στα Βουνά της Ρούμελης.
ΖΕΡΒΑΣ, ΝΑΠ., (2013). ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ ΖΕΡΒΑ, 1942-1944. Εκδόσεις ΩΚΕΑΝΙΔΑ.
ΜΑΡΙΝΟΣ, θ., 1994. ΑΠΟΣΤΟΛΗ HARLING. 1942. (H ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟΥ). ΕΤΑΙΡΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ.
ΜΥΡΙΔΑΚΗΣ, Μ., 1983. Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΤΟΥ ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.
MYERS, E.C.W., 1975. H ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΠΛΟΚΗ. Εκδόσεις Εξάντας.
