Του Καθηγητή ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΙΠΕΡΟΠΟΥΛΟΥ
Εξουσία σημαίνει ισχύ ή δύναμη, δηλαδή την ικανότητα κάποιου να έχει και να ασκεί, να απαιτεί και να πετυχαίνει υπακοή, πειθαρχία, συμμόρφωση στα προστάγματά του και στην εκπλήρωση στόχων που αυτός θέτει έστω και άν η εκπλήρωσή τους απολήγει σε καθοριστική διαμόρφωση της ζωής, των ενδιαφερόντων, όπως ακόμα και των συμφερόντων αυτών που τον ακολουθούν. Οι παράγοντες που καθορίζουν τις διαδικασίες ανέλιξης σε θώκους εξουσίας είναι πολλοί.
Στο κληρονομικό δίκαιο οι επίγονοι κερδίζουν τη θέση εξουσίας ακριβώς επειδή είναι παιδιά των κατόχων αυτών των θέσεων (αυτό δεν παρατηρείται μόνο σε βασιλικές οικογένειες αλλά και σε πληθώρα δημοκρατιών). Άλλη μέθοδος είναι η απειλή ή και η χρήση «ωμής βίας» και η εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων «πλύσης εγκεφάλου» της κοινής γνώμης (των ψηφοφόρων).
Υπάρχουν, επιπρόσθετα, οι περιπτώσεις προσώπων που κατέχουν εξειδικευμένες και ακόμα ατόμων που κατέχουν πολύτιμη εμπειρία (η οποία συχνά αλλά όχι και υποχρεωτικά συμβαδίζει με την ηλικία τους) και, τελικά, υπάρχει και η περίπτωση «χαρισματικής προσωπικότητας».
Όλα αυτά κάποια στιγμή οδηγούν στο θώκο της εξουσίας.
Τι είναι «Χάρισμα»
Κοινωνιολογικοψυχολογικές ερευνητικές προσπάθειες μας επιστρέφουν στις έννοιες του τύπου που είχαν περιγράψει οι αρχαίοι Ελληνες με τον όρο «χαρισματικός ηγέτης». Οι σχετικές έρευνες επισημαίνουν ότι το χάρισμα έχει και τις...κακοτοπιές του. Ο Αμερικανός Πρόεδρος John Kennedy το είχε και το χρησιμοποίησε αλλά το ίδιο έκανε και ο Αδόλφος Χίτλερ με τα γνωστά στις δύο περιπτώσεις αποτελέσματα. Οταν το χάρισμα χρησιμοποιηθεί σωστά και ηθικά αποτελεί ευλογία αλλά ως όπλο στα χέρια ανθρώπων χωρίς ηθικές αναστολές, τσαρλατάνων, απατεώνων και μεγαλομανιακών ατόμων απολήγει σε κατάρα καθώς ένας τέτοιου τύπου χαρισματικός ηγέτης μπορεί να καθοδηγήσει ολόκληρο λαό, ακόμη και στην καταστροφή.
Το χάρισμα δεν είναι κάτι που μπορεί κανείς να το μάθει, να το αποκτήσει, να το καλλιεργήσει. Δεν διδάσκεται σε Πανεπιστήμια και σχολές παραγωγής ηγετικών στελεχών. Μολονότι, όμως, είναι πραγματικά δύσκολο να το ορίσει κανείς επακριβώς, είναι επίσης εντυπωσιακά εύκολο να το εντοπίσουμε ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας συγκεκριμένων ατόμων. Αν και το χάρισμα δεν το αποκτάμε με εκπαίδευση παραθέτω επιλεκτικά μερικές πτυχές προσωπικότητας χαρισματικών ατόμων και ηγετικών στελεχών που έχουν δει το φως της δημοσιότητας σε επιστημονικά και άλλα περιοδικά που αξίζει να δούμε για να έχουμε κάποια χρήσιμα σημεία αναφοράς:
(1) απλοποίηση και υπερβολή
Τα χαρισματικά άτομα διαθέτουν σε εντυπωσιακό βαθμό την ικανότητα να απλοποιούν σύνθετες έννοιες και να τις μεταβιβάζουν στους υφισταμένους ή ακολούθους τους. Το καταφέρνουν κάνοντας χρήση συμβόλων, αναλογιών, και μεταφορικών εννοιών με αποτέλεσμα να γίνονται κατανοητά ακόμη και από τον εργαζόμενο ή ακόλουθο με χαμηλό επίπεδο μόρφωσης. Εδώ είναι χρήσιμο και το παράδειγμα του Προέδρου των ΗΠΑ Ronald Reagan ο οποίος θεμελίωσε όλη του τη στρατηγική σε δύο απλές έννοιες «ισχυρή άμυνα και λιγότερο Κράτος...»
(2) Ρισκάρουν με ρομαντική διάθεση
Οι χαρισματικοί ηγέτες έχουν κλίση προς το ρίσκο, διακινδυνεύουν συχνά και πολλές φορές δηλώνουν ότι αισθάνονται κενοί όταν τους λείπει το στοιχείο του κινδύνου, όταν δεν ρισκάρουν. Η τάση αυτή μπορεί να ερμηνευθεί μέσα από την υποκειμενική ανάγκη των χαρισματικών να διανοίξουν μονοπάτια εκεί που άλλοι δεν τόλμησαν έστω και εάν τελικά η προσπάθειά τους αποτύχει. Η μελέτη χαρισματικών προσωπικοτήτων φέρνει στο φώς μιά ενδιαφέρουσα άποψη για αυτήν την πιθανότητα της αποτυχίας και συγκεκριμένα το γεγονός ότι ο χαρισματικός ηγέτης και όταν ακόμη αποτύχει σε μιά παρακινδυνευμένη προσπάθειά του το θάρρος που επιδείχνει, ίσως και το «θράσος» ενισχύει ακόμη πιό πολύ στα μάτια των συνεργατών και ακολούθων του το χάρισμά του!
(3) Περιφρονούν το Κατεστημένο
Τα χαρισματικά άτομα είναι συχνά επαναστάτες που αντιμάχονται το κατεστημένο και ενώ φαίνονται ιδιόρυθμα ουσιαστικά αυτή η εικόνα της ιδιορυθμίας και της «παραξενιάς» τους υπογραμμίζει την χαρισματική τους προσωπικότητα.
(4) Παίρνουν τη θέση του αντιπάλου
Τα χαρισματικά άτομα διακρίνονται από την τάση και την ικανότητά τους να «φορούν τα παπούτσια του αντιπάλου», να παίζουν το ρόλο που ο λαός μας αποκαλεί «συνήγορο του διαβόλου» να προσπαθούν να καταλάβουν πώς αισθάνεται ο απέναντι, ο ανταγωνιστής, ο αντίπαλος και τι θα ζητούσε από εμάς ή τί θα μας έκανε εάν του δινόταν η ευκαιρία.
(5) Σπρώχνουν και δαγκώνουν
Οι χαρισματικοί ηγέτες έχουν την τάση να πικάρουν, καθώς σπρώχνουν, τσιμπούν, δαγκώνουν σε μιά προσπάθεια να βγάλουν το καλύτερο δυνατό εαυτό στους συνεργάτες, υφισταμένους ή ακολούθους τους για να τους δώσουν το 110% του καλύτερου εαυτού τους !
Κλείνοντας τι θα μπορούσα να πώ, επιγραμματικά, για τα άτομα που διαθέτουν χάρισμα; Απλά ότι χρειάζεται να λειτουργούν με μιά υποκειμενική πυξίδα η οποία θα τους οδηγεί πάντοτε προς τη σωστή κατεύθυνση. Το χάρισμα μπορεί, όπως συχνά μας έχει διδάξει η ιστορία, να αποδειχθεί θετική ή και αρνητική , δημιουργική ή και καταστροφική δύναμη.
