ΜΑΣ ΠΗΡΑΝ ΤΟΝ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ;
 Σας παραθέτω συνημμένα κείμενο με ότι γνωρίζω γιά τον Καραγκιόζη. |
ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ (ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ)
Ο Καραγκιόζης είναι κεντρικός χαρακτήρας τόσο του παραδοσιακού ελληνικού όσο και τουρκικού Θεάτρου Σκιών, το οποίο σε πολλές περιπτώσεις συνηθίζεται να αποκαλείται με το όνομα του πρωταγωνιστή του. Στα τούρκικα ονομάζεται Karagöz που σημαίνει Μαυρομάτης.
Η γέννηση του πασίγνωστου λαϊκού ήρωα του ελληνικού θεάτρου σκιών, δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένη και έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις πάνω στο θέμα αυτό. Η ιστορία της δημιουργίας του βασίζεται σε προφορικές παραδόσεις από τις οποίες η πιο διαδεδομένη αναφέρεται στον τουρκικό θρύλο του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη (Hacιavat) που ζούσαν στην Προύσα.
Παραδοσιακά σύμφωνα με την τουρκική εκδοχή πιστεύεται ότι δημιουργός του Καραγκιόζη ήταν κάποιος Şeyh Küşteri, που καταγόταν από την Προύσα και πέθανε εκεί το 1366. Σύμφωνα λοιπόν με τον τουρκικό θρύλο, ο Καραγκιόζης και ο φίλος του (;) Χατζηαβάτης και συμμετείχαν στην κατασκευή ενός τζαμιού για τον σουλτάνο Ορχάν (1326-1359), ο πρώτος ως εργάτης και ο δεύτερος ως επιστάτης. Οι διάλογοι των δύο ανδρών ήταν τόσο διασκεδαστικοί ώστε οι άλλοι εργάτες σταματούσαν την εργασία τους και τους παρακολουθούσαν. Έτσι σημειώθηκε πολύ μεγάλη αργοπορία στην κατασκευή του τζαμιού. Όταν ο σουλτάνος πληροφορήθηκε την καθυστέρηση των εργασιών, διέταξε το θάνατο του Καραγκιόζη. Αργότερα μετάνιωσε για την πράξη του. Η αδικία όμως αυτή κόστισε πολύ στο Σουλτάνο κι αρρώστησε βαριά. Οι πασάδες για να διασκεδάσουν το Σουλτάνο έφεραν τον Χατζηαβάτη στο σαράϊ να του λέει τα χωρατά του Καραγκιόζη. Μια μέρα ο Şeyh Küşteri έκοψε έναν χάρτινο Καραγκιόζη, τέντωσε ένα πανί, το φώτισε από την πίσω του πλευρά κι έδωσε παράσταση με τη σκιά του. Ο Σουλτάνος ευχαριστήθηκε τόσο που του έδωσε άδεια να παίζει παραστάσεις όπου θέλει. Λέγεται, λοιπόν, πως έτσι δημιουργήθηκε ο Καραγκιόζης. Σήμερα στην Προύσα υπάρχει ένα μνημείο (τάφος ;) του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη.
Υπάρχει όμως και ακόμα ένας θρύλος για τον Καραγκιόζη που αναφέρεται στην ιστορία ενός Έλληνα από την Ύδρα, του Γ. Μαυρομάτη και τοποθετείται χρονολογικά περίπου τον 18ο αιώνα. Ο Μαυρομάτης, λέγεται ότι ήλθε στην Τουρκία από την Κίνα με το θέατρο σκιών του που το έμαθε εκεί. Αποφασίζοντας να εγκατασταθεί πλέον μόνιμα στην Πόλη, προσάρμοσε τόσο τη ζωή του όσο και το θέατρό του στα ήθη των τούρκων. Έτσι, έδωσε στον πρωταγωνιστή το όνομα Καραγκιόζ (προέκταση στα ελληνικά Καραγκιόζης), που όπως αναφέραμε στα τούρκικα σημαίνει Μαυρομάτης. Ο Μαυρομάτης πέθανε στην Τουρκία και πληροφορίες αναφέρουν ότι είχε βοηθό του τον Γιάννη Μπράχαλη, τον πρώτο καλλιτέχνη του είδους που έφερε τον Καραγκιόζη στην Ελλάδα.
Η παλαιότερη μαρτυρία για παράσταση θεάτρου σκιών (Καραγκιόζη) στον ελλαδικό χώρο χρονολογείται το 1809 στην περιοχή των Ιωαννίνων. Αφορά παράσταση στην τουρκική γλώσσα, όπως περιγράφεται από τον ξένο περιηγητή Χόμπχαους, την οποία παρακολούθησε και ο λόρδος Βύρων. Οι πρώτοι Καραγκιοζοπαίχτες στα Ιωάννινα ήταν Αθίγγανοι και Εβραίοι. Το θεατρικό θέαμα διαδόθηκε και άρχισε έκτοτε να παίζεται στην ελληνική γλώσσα, διατηρώντας τα ίδια τεχνικά χαρακτηριστικά, διαμορφώνοντας όμως παράλληλα ξεχωριστό περιεχόμενο, αντλημένο από την ελληνική παράδοση.
Στην Ελλάδα ο Καραγκιόζης, ως λαϊκός ήρωας, εκπροσωπεί το φτωχό, εξαθλιωμένο, πονηρό Έλληνα, στο περιβάλλον της Τουρκοκρατίας. Είναι φτωχός, μόνιμα πεινασμένος, ξυπόλητος και καμπούρης. Περιστοιχίζεται από την οικογένειά του, το φίλο του Χατζηαβάτη και άλλους χαρακτήρες. Ζει σε παράγκα (η παράγκα του Καραγκιόζη), η οποία είναι στημένη απέναντι από το σεράι (το παλάτι) του Βεζύρη. Σε κάθε έργο μπορεί να αναφέρονται και άλλοι βοηθητικοί ελληνικής καταγωγής χαρακτήρες και οι πιο συνηθισμένοι από αυτούς είναι: η γυναίκα του Αγλαΐα, τα τρία παιδιά του (Κολλητήρι, Κοπρίτης, Μιρικόκος), ο Μπαρμπα-Γιώργος, ο Σταύρακας, ο Νιόνιος, ο Μορφονιός και από καταγωγής τουρκικής ο Βεζύρης, η Βεζυροπούλα, ο Γιουσούφ αράπης και ο Βελη γκέκας (τουρκαλβανος).
Ο Καραγκιόζης δεν ήταν άγνωστος στην Ελλάδα πριν από την Απελευθέρωση. Μάλιστα
λέγεται ότι, τον καιρό που ετοιμαζόταν η επανάσταση, το θέατρο αυτό χρησίμευε σαν τόπος συνάντησης των αρχηγών της που κατάστρωναν εκεί τα σχέδιά τους δίχως να τους υποψιαστούν οι Τούρκοι. Παιζόταν, βέβαια, στην ελληνική γλώσσα αλλά αποτελούσε θέαμα ακατάλληλο, χυδαίο ενώ τα βασικά του στοιχεία ήταν τούρκικα. Επρόκειτο άλλωστε για θέατρο που περιόδευε από περιοχή σε περιοχή ξεκινώντας κυρίως από την Πόλη. Μετά την απελευθέρωση, ο Καραγκιόζης εγκαθίσταται μόνιμα στην Ελλάδα και από τις αρχές πλέον του 1900 μπορούμε να μιλάμε για καθαρά ελληνικό Καραγκιόζη. Σήμερα, η θεατρική αυτή παράδοση συνεχίζεται με ενδιαφέρον από διάφορους παίκτες σε όλη την Ελλάδα, μα και στο εξωτερικό και οι θεατές εξακολουθούν να την δέχονται με μεγάλη αγάπη και απέραντη νοσταλγία. Πρόκειται για μια κληρονομιά πολύτιμη που δεν πρέπει να χαθεί και αξίζει γιατί ο ήρωάς της είναι ο καθρέφτης της γνήσιας ελληνικής ψυχής.
Στην Τουρκία ο Karagöz είναι τύπος απατεώνα, έκφυλου και πολλές φορές βίαιου. Άλλοι χαρακτήρες που τον περιστοιχίζουν είναι ο μεθύστακας Tuzsuz Deli Bekir ο μακρυλαίμης Uzun Efe, ο οπιομανής Kanbur Tiryaki, ο νάνος Altı Kariş Beberuhi, το πνεύμα Denyo, ο σπάταλος Civan, και η Nigâr μιά ερωτύλος γυναίκα. Οι μη τούρκοι χαρακτήρες είναι ένας Άραβας ζητιάνος που δεν ξέρει τουρκικά, μια μαύρη υπηρέτρια, μια Κιρκάσια υπηρέτρια, ένας Αλβανός σωματοφύλακας, ένας Έλληνας γιατρός, ένας Αρμένιος αργυραμοιβός, ένας Εβραίος χρυσικός, ένας Λαζός ή Πέρσης βαρκάρης.
Τα θέματα των έργων του Θεάτρου Σκιών είναι συνήθως σκωπτικά - σατιρικά, προκαλώντας γέλιο στους θεατές ενώ πολλές φορές αναφέρονται σε πραγματικά και σύγχρονα ζητήματα που ενδιαφέρουν τον κόσμο.
Πρόσφατα η UNESCO έδωσε στον Καραγκιόζη την τουρκική υπηκοότητα, ε πικυρώνοντας σχετική απόφαση που είχε ληφθεί πέρυσι από μία υποεπιτροπή της, η οποία απαρτιζόταν από εκπροσώπους έξι χωρών: της Τουρκίας, της Εσθονίας, του Μεξικού, της Βόρειας Κορέας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Κένυας.
Η υποεπιτροπή συνεδρίασε στο Άμπου Ντάμπι και είχε αποδεχθεί την εισήγηση που συνέταξε το υπουργείο Πολιτισμού της Τουρκίας, βάσει της οποίας τόσο ο Καραγκιόζης όσο και ο Χατζηαβάτης είναι Τούρκοι. Ακολούθως η απόφαση αυτή επικυρώθηκε και από την αρμόδια επιτροπή της UΝΕSCΟ, χωρίς να υπάρξει καμία αντίδραση της Ελλάδας, παρά μόνο μία επιφύλαξη που διατύπωσε η διευθύντρια του Νεότερου Πολιτισμού του υπουργείου Πολιτισμού κυρία Τέτη Χατζηνικολάου, ότι ο Καραγκιόζης αποτελεί άυλη φιγούρα της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας (!).
Η απόφαση αυτή της UΝΕSCΟ προβληματίζει τα υπουργεία Εξωτερικών και Πολιτισμού. Ήδη, ο υπουργός Πολιτισμού Π. Γερουλάνος ζήτησε από τις αρμόδιες υπηρεσίες λεπτομερή ενημέρωση, ενώ ο πρεσβευτής της Ελλάδας στην UΝΕSCΟ Γ. Αναστόπουλος δήλωσε ότι είχε συστήσει εδώ και καιρό στο υπουργείο Πολιτισμού να δηλώσει στην UΝΕSCΟ ότι ο Καραγκιόζης αποτελεί τμήμα της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς.
Κυβερνητικοί παράγοντες αναφέρουν ότι η μοναδική περίπτωση να συμπεριληφθούν και οι πολιτιστικές ενστάσεις της Ελλάδας όσον αφορά τον Καραγκιόζη είναι να υπάρξει ένα είδος συμφωνίας με την Τουρκία.
Έκτοτε η Ελλάδα μέσω των αρμοδίων υπηρεσιών σε συνεργασία με μεσογειακά και βαλκανικά και μεσανατολικά κράτη επανάφερε εισήγηση ώστε το Θέατρο Σκιών να αναγνωριστεί ως κοινή πολιτιστική κληρονομιά της ευρύτερης περιοχής. Είναι γνωστό και αδιαμφισβήτητο ότι το Θέατρο Σκιών είναι μια πολιτισμική πραγματικότητα που αφορά στην περιοχή των Βαλκανίων, της ανατολικής Μεσογείου και της ευρύτερης μέσης Ανατολής, μια πραγματικότητα πολύ παλαιότερη από τα έθνη - κράτη. Αποτελεί κοινό σημείο αναφοράς και σύμβολο της ευρύτερης περιοχής μας.
