Κλείνουν φέτος 65 χρόνια από την έναρξη του ένοπλου αγώνα του λαού μας, που διεξήγαγε ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ) ενάντια στο αντιδραστικό καθεστώς, το οποίο προσπαθούσε να επιβάλλει η αστική τάξη της Ελλάδας, σε συμμαχία με τους Αγγλους και στη συνέχεια Αμερικανούς ιμπεριαλιστές στη χώρα μας, μετά την απελευθέρωσή της από τη γερμανική κατοχή στα 1944. Η επιβολή της εξουσίας του κεφαλαίου στην Ελλάδα δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Αλλωστε αμέσως μετά την απελευθέρωση δεν υπήρχε συγκροτημένο αστικό κράτος, παρά την ύπαρξη κυβέρνησης, ακόμη και ένοπλων μηχανισμών του καθεστώτος που υπηρέτησε τους Γερμανούς καταχτητές και το τμήμα της άρχουσας τάξης που συνεργάστηκε μαζί τους και που αντικειμενικά ήταν στην υπηρεσία συνολικά της άρχουσας τάξης, όπως και μικρών ενόπλων ομάδων εκείνου του τμήματος της άρχουσας τάξης που στον πόλεμο ήταν με τη μεριά των Αγγλων. Το πιο ουσιαστικό ζήτημα όμως για τις μεταπολεμικές εξελίξεις στην Ελλάδα ήταν το γεγονός ότι η εργατική τάξη με τις άλλες λαϊκές δυνάμεις, που διεξήγαγαν τον απελευθερωτικό αγώνα, συσπειρωμένες στο ΕΑΜ με επικεφαλής το ΚΚΕ, είχαν ένα καλά οργανωμένο και έμπειρο από τον λαϊκοαπελευθερωτικό πόλεμο λαϊκό στρατό, τον ΕΛΑΣ. Και με δεδομένη την εμπειρία από τη λαϊκή οργάνωση (αυτοδιοίκηση, λαϊκά δικαστήρια κλπ) στις απελευθερωμένες περιοχές. Υπήρχαν δηλαδή όλες οι προϋποθέσεις στα 1944 για την εγκαθίδρυση λαϊκής εξουσίας.
Αλλωστε το ζήτημα της εξουσίας απασχολούσε την αστική τάξη της Ελλάδας και τα κόμματά της, και στην περίοδο της γερμανικής κατοχής, όπως απασχολούσε επίσης και την εργατική τάξη και τους συμμάχους της.
Το γεγονός επίσης ότι στον απελευθερωτικό πόλεμο ηγήθηκε η εργατική τάξη με τους συμμάχους της, έβαζε τη σφραγίδα και στη μεταπελευθερωτική πορεία της Ελλάδας. Επομένως, δεν ήταν εύκολη υπόθεση για την άρχουσα τάξη η επιβολή της δικής της εξουσίας. Η πρώτη ένοπλη απόπειρα να χτυπηθεί το λαϊκό κίνημα, προκειμένου να δημιουργηθούν συνθήκες οργάνωσης της αστικής εξουσίας, ήταν το Δεκέμβρη του 1944, που κατέληξε στη Συμφωνία της Βάρκιζας. Συμφωνία, η οποία ήταν για το λαϊκό κίνημα ένας απαράδεκτος, χωρίς αρχές, από την άποψη της ταξικής πάλης, συμβιβασμός, που δεν απηχούσε το συσχετισμό των δυνάμεων και ουσιαστικά αφόπλιζε το λαό, με πιο χαρακτηριστικό του στοιχείο την παράδοση στο ασταθές ακόμη αστικό καθεστώς των όπλων από τον ΕΛΑΣ.
Ετσι, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, αρχίζει ένας αγώνας εξόντωσης του λαϊκοεπαναστατικού κινήματος, με πρώτο και βασικό στόχο το ΚΚΕ, αλλά και το ΕΑΜ. Επιδίωξη του καθεστώτος, προκειμένου να θεμελιωθεί, ήταν το τσάκισμά τους και η αποκοπή κάθε σχέσης της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών δυνάμεων με το ΚΚΕ και το ΕΑΜ. Ο συσχετισμός δυνάμεων βεβαίως είχε αλλάξει, αλλά δεν είχε ανατραπεί ολοκληρωτικά σε βάρος των λαϊκών δυνάμεων. Και εδώ μπήκαν τα μεγάλα μέσα, κρατικά και παρακρατικά, με τους μηχανισμούς καταστολής και τα όπλα, αφού, όπως είπαμε παραπάνω, ένοπλα τμήματα που υπηρετούσαν την άρχουσα τάξη υπήρχαν. Στο συσχετισμό συνέβαλε και η παρουσία των Αγγλων ιμπεριαλιστών με στρατό.
Οι συνθήκες που διαμορφώνονταν για τους κομμουνιστές και τους άλλους αγωνιστές ήταν αφόρητες. Και επειδή ο λαός σε τέτοιες συνθήκες έχει δύο επιλογές όταν τσακίζεται με τα όπλα, ή την υποταγή του ή να πάρει ο ίδιος τα όπλα, στην προκειμένη πήρε ξανά τα όπλα.
Επέτειος ίδρυσης του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας είναι η 28η Οκτώβρη 1946, με τη δημιουργία του Γενικού του Αρχηγείου. Αλλά η ένοπλη πάλη ξεκίνησε τη νύχτα της 30ής προς ξημερώματα της 31ης Μάρτη του 1946 στο Λιτόχωρο, όπου τριάντα τρεις καταδιωκόμενοι αγωνιστές, οπλισμένοι, χτυπούν το σταθμό Χωροφυλακής, δηλαδή τον ένοπλο αστικό μηχανισμό που συνεργαζόταν και με παρακρατικές ένοπλες ομάδες και από κοινού δολοφονούσαν αγωνιστές.
Ο τότε ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης, σε άρθρο του στο «Ριζοσπάστη» είχε εξάρει την επίθεση αυτή, είχε υπογραμμίσει τον προειδοποιητικό της χαρακτήρα και είχε τονίσει ότι «θα γεμίσουν τα βουνά Μπαρουτάδες» - αναφερόμενος στον αντάρτη Μπαρούτα, που ήταν επικεφαλής ομάδας καταδιωκόμενων της περιοχής εκείνη την εποχή.
Την επίθεση στο Λιτόχωρο τη θεώρησαν ως έναρξη του ένοπλου αγώνα των δημοκρατικών πολιτών και οι αντιδραστικές δυνάμεις της χώρας. Ετσι, ο αντιστράτηγος Θωμάς Πετζόπουλος χαρακτήρισε την εν λόγω επίθεση «ως την πανηγυρικωτέραν διακήρυξιν του ΚΚΕ, ότι αρχίζει την ένοπλον εξέγερσιν», ενώ ο στρατηγός Θρασύβουλος Τσακαλώτος έγραψε σχετικά:
«Τη νύχτα της 30ής προς την 31ην Μαρτίου του 1946 κάτω από τας σφαίρας των επαναστατών εις το Λιτόχωρον ήρχισεν η μάχη του έθνους».
Μια ιστορική μαρτυρία
Ο Θανάσης Ανάγνου, μέλος τότε της Επιτροπής Πόλης Κατερίνης του ΚΚΕ και γραμματέας της τοπικής οργάνωσης της ΕΠΟΝ, στο βιβλίο του «Στα κάστρα του αγώνα με το Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας», (εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»), αναφέρει τα εξής:
«Το χτύπημα του Λιτόχωρου σάλπισε σ' όλη την Ελλάδα την έναρξη της ένοπλης αντίστασης στο τρομοκρατικό δολοφονικό όργιο που εξαπέλυσαν μετά τη Βάρκιζα οι εγκάθετες κυβερνήσεις των Αγγλων ενάντια στους αγωνιστές του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και τις οργανώσεις τους.
Το χτύπημα του Λιτόχωρου υπήρξε η απαρχή του ηρωικού ένοπλου αγώνα του ΔΣΕ.
Ολοι οι καταδιωκόμενοι αυτοαμυνίτες της περιφέρειας Κατερίνης, μετά το χτύπημα του Λιτόχωρου, οπλίζονται και συνδέονται με την ομάδα του Λιτόχωρου. Οργανώνονται όλοι σε συγκροτήματα σ' όλα τα Πιέρια και συγκροτούν σε συνέχεια το Αρχηγείο Πιερίων.
Η Κατερίνη τις μέρες αυτές, καθώς και όλη η περιφέρεια στρατοκρατείται. Εθνοφυλακή, Αστυνομία, χαφιέδες, οι συνεργάτες των Γερμανών, παρακρατικές συμμορίες, αλωνίζουν την πόλη και την ύπαιθρο, σκορπούν παντού τον τρόμο, κάνουν μπλόκα, έρευνες, συλλήψεις. Γέμισαν όλα τα κρατητήρια, οι αποθήκες τους και οι αυλές τους από εκατοντάδες συλληφθέντες αγωνιστές.
Με φασιστική βαρβαρότητα χτυπούσαν με όλα τα μέσα: ρόπαλα, υποκόπανους, σιδερόβεργες, βούρδουλες, με ό,τι έβρισκαν μπροστά τους.
Τα βογκητά των αγωνιστών απ' τα βασανιστήρια ακούγονταν σ' όλη την πόλη. Το αίμα των αγωνιστών πλημμύριζε τα κρατητήρια.
Τα γραφεία όλων των οργανώσεων έγιναν θρύψαλα απ' τους βανδαλισμούς των συμμοριών. Ενας ασφυχτικός κλοιός περισφίγγει την πόλη.
Οι οργανώσεις μας περνούν τη μεγαλύτερη δοκιμασία, το Συμβούλιο Πόλης της ΕΠΟΝ τυπώνει και κυκλοφορεί προκήρυξη που καταγγέλλει την τρομοκρατία, τις διώξεις και τους βασανισμούς των αγωνιστών.
Καταγγέλλει ως υπεύθυνο για τα γεγονότα του Λιτόχωρου το αιματοβαμμένο μεταβαρκιζιανό μοναρχοφασιστικό καθεστώς που ανάγκασε τους αγωνιστές να απαντήσουν με τα ίδια μέσα. Καλούσε τις αρχές να αφοπλίσουν τις παρακρατικές συμμορίες, να σταματήσουν τα μπλόκα, οι έρευνες, οι συλλήψεις και οι βασανισμοί των αγωνιστών. Να εξασφαλίσουν τη νόμιμη λειτουργία των οργανώσεών μας.
Με τα ίδια αιτήματα οργανώσαμε κινητοποιήσεις διαμαρτυρίας στις τοπικές αρχές.
Οι οργανώσεις μας δίνουν τη μάχη της νομιμοποίησης και για ένα διάστημα το πετυχαίνουν. Η κατάσταση, όμως, που δημιουργήθηκε στη συνέχεια είχε σοβαρές επιπτώσεις στις οργανώσεις μας. Οι διασυνδέσεις αρχίζουν να χάνονται, να δέχονται χτυπήματα απ' τις συλλήψεις και με τον καιρό αποδιοργανώνονται. Οι ολοήμερες και ολονύχτιες περιπολίες και το τρομοκρατικό όργιο μας κλείνουν το δρόμο για το βουνό. Μπροστά σ' αυτή την κατάσταση μια σειρά στελέχη βρίσκουν τον τρόπο να φτάσουν στη Θεσσαλονίκη με στόχο να βρουν τρόπο να περάσουν στις ένοπλες ομάδες στα Πιέρια». Ο ίδιος αναφέρει επίσης ότι «η ομάδα που χτύπησε το Λιτόχωρο, μαζί με άλλους καταδιωκόμενους αγωνιστές, αποτέλεσε και το πρώτο ένοπλο συγκρότημα»(«Ριζοσπάστης», 11 Δεκέμβρη 1996). Το πρώτο αυτό ένοπλο τμήμα ανέβηκε στα Πιέρια.
Αλλωστε το ζήτημα της εξουσίας απασχολούσε την αστική τάξη της Ελλάδας και τα κόμματά της, και στην περίοδο της γερμανικής κατοχής, όπως απασχολούσε επίσης και την εργατική τάξη και τους συμμάχους της.
Το γεγονός επίσης ότι στον απελευθερωτικό πόλεμο ηγήθηκε η εργατική τάξη με τους συμμάχους της, έβαζε τη σφραγίδα και στη μεταπελευθερωτική πορεία της Ελλάδας. Επομένως, δεν ήταν εύκολη υπόθεση για την άρχουσα τάξη η επιβολή της δικής της εξουσίας. Η πρώτη ένοπλη απόπειρα να χτυπηθεί το λαϊκό κίνημα, προκειμένου να δημιουργηθούν συνθήκες οργάνωσης της αστικής εξουσίας, ήταν το Δεκέμβρη του 1944, που κατέληξε στη Συμφωνία της Βάρκιζας. Συμφωνία, η οποία ήταν για το λαϊκό κίνημα ένας απαράδεκτος, χωρίς αρχές, από την άποψη της ταξικής πάλης, συμβιβασμός, που δεν απηχούσε το συσχετισμό των δυνάμεων και ουσιαστικά αφόπλιζε το λαό, με πιο χαρακτηριστικό του στοιχείο την παράδοση στο ασταθές ακόμη αστικό καθεστώς των όπλων από τον ΕΛΑΣ.
Ετσι, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, αρχίζει ένας αγώνας εξόντωσης του λαϊκοεπαναστατικού κινήματος, με πρώτο και βασικό στόχο το ΚΚΕ, αλλά και το ΕΑΜ. Επιδίωξη του καθεστώτος, προκειμένου να θεμελιωθεί, ήταν το τσάκισμά τους και η αποκοπή κάθε σχέσης της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών δυνάμεων με το ΚΚΕ και το ΕΑΜ. Ο συσχετισμός δυνάμεων βεβαίως είχε αλλάξει, αλλά δεν είχε ανατραπεί ολοκληρωτικά σε βάρος των λαϊκών δυνάμεων. Και εδώ μπήκαν τα μεγάλα μέσα, κρατικά και παρακρατικά, με τους μηχανισμούς καταστολής και τα όπλα, αφού, όπως είπαμε παραπάνω, ένοπλα τμήματα που υπηρετούσαν την άρχουσα τάξη υπήρχαν. Στο συσχετισμό συνέβαλε και η παρουσία των Αγγλων ιμπεριαλιστών με στρατό.
Οι συνθήκες που διαμορφώνονταν για τους κομμουνιστές και τους άλλους αγωνιστές ήταν αφόρητες. Και επειδή ο λαός σε τέτοιες συνθήκες έχει δύο επιλογές όταν τσακίζεται με τα όπλα, ή την υποταγή του ή να πάρει ο ίδιος τα όπλα, στην προκειμένη πήρε ξανά τα όπλα.
Επέτειος ίδρυσης του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας είναι η 28η Οκτώβρη 1946, με τη δημιουργία του Γενικού του Αρχηγείου. Αλλά η ένοπλη πάλη ξεκίνησε τη νύχτα της 30ής προς ξημερώματα της 31ης Μάρτη του 1946 στο Λιτόχωρο, όπου τριάντα τρεις καταδιωκόμενοι αγωνιστές, οπλισμένοι, χτυπούν το σταθμό Χωροφυλακής, δηλαδή τον ένοπλο αστικό μηχανισμό που συνεργαζόταν και με παρακρατικές ένοπλες ομάδες και από κοινού δολοφονούσαν αγωνιστές.
Ο τότε ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης, σε άρθρο του στο «Ριζοσπάστη» είχε εξάρει την επίθεση αυτή, είχε υπογραμμίσει τον προειδοποιητικό της χαρακτήρα και είχε τονίσει ότι «θα γεμίσουν τα βουνά Μπαρουτάδες» - αναφερόμενος στον αντάρτη Μπαρούτα, που ήταν επικεφαλής ομάδας καταδιωκόμενων της περιοχής εκείνη την εποχή.
Την επίθεση στο Λιτόχωρο τη θεώρησαν ως έναρξη του ένοπλου αγώνα των δημοκρατικών πολιτών και οι αντιδραστικές δυνάμεις της χώρας. Ετσι, ο αντιστράτηγος Θωμάς Πετζόπουλος χαρακτήρισε την εν λόγω επίθεση «ως την πανηγυρικωτέραν διακήρυξιν του ΚΚΕ, ότι αρχίζει την ένοπλον εξέγερσιν», ενώ ο στρατηγός Θρασύβουλος Τσακαλώτος έγραψε σχετικά:
«Τη νύχτα της 30ής προς την 31ην Μαρτίου του 1946 κάτω από τας σφαίρας των επαναστατών εις το Λιτόχωρον ήρχισεν η μάχη του έθνους».
Μια ιστορική μαρτυρία
Ο Θανάσης Ανάγνου, μέλος τότε της Επιτροπής Πόλης Κατερίνης του ΚΚΕ και γραμματέας της τοπικής οργάνωσης της ΕΠΟΝ, στο βιβλίο του «Στα κάστρα του αγώνα με το Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας», (εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»), αναφέρει τα εξής:
«Το χτύπημα του Λιτόχωρου σάλπισε σ' όλη την Ελλάδα την έναρξη της ένοπλης αντίστασης στο τρομοκρατικό δολοφονικό όργιο που εξαπέλυσαν μετά τη Βάρκιζα οι εγκάθετες κυβερνήσεις των Αγγλων ενάντια στους αγωνιστές του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και τις οργανώσεις τους.
Το χτύπημα του Λιτόχωρου υπήρξε η απαρχή του ηρωικού ένοπλου αγώνα του ΔΣΕ.
Ολοι οι καταδιωκόμενοι αυτοαμυνίτες της περιφέρειας Κατερίνης, μετά το χτύπημα του Λιτόχωρου, οπλίζονται και συνδέονται με την ομάδα του Λιτόχωρου. Οργανώνονται όλοι σε συγκροτήματα σ' όλα τα Πιέρια και συγκροτούν σε συνέχεια το Αρχηγείο Πιερίων.
Η Κατερίνη τις μέρες αυτές, καθώς και όλη η περιφέρεια στρατοκρατείται. Εθνοφυλακή, Αστυνομία, χαφιέδες, οι συνεργάτες των Γερμανών, παρακρατικές συμμορίες, αλωνίζουν την πόλη και την ύπαιθρο, σκορπούν παντού τον τρόμο, κάνουν μπλόκα, έρευνες, συλλήψεις. Γέμισαν όλα τα κρατητήρια, οι αποθήκες τους και οι αυλές τους από εκατοντάδες συλληφθέντες αγωνιστές.
Με φασιστική βαρβαρότητα χτυπούσαν με όλα τα μέσα: ρόπαλα, υποκόπανους, σιδερόβεργες, βούρδουλες, με ό,τι έβρισκαν μπροστά τους.
Τα βογκητά των αγωνιστών απ' τα βασανιστήρια ακούγονταν σ' όλη την πόλη. Το αίμα των αγωνιστών πλημμύριζε τα κρατητήρια.
Τα γραφεία όλων των οργανώσεων έγιναν θρύψαλα απ' τους βανδαλισμούς των συμμοριών. Ενας ασφυχτικός κλοιός περισφίγγει την πόλη.
Οι οργανώσεις μας περνούν τη μεγαλύτερη δοκιμασία, το Συμβούλιο Πόλης της ΕΠΟΝ τυπώνει και κυκλοφορεί προκήρυξη που καταγγέλλει την τρομοκρατία, τις διώξεις και τους βασανισμούς των αγωνιστών.
Καταγγέλλει ως υπεύθυνο για τα γεγονότα του Λιτόχωρου το αιματοβαμμένο μεταβαρκιζιανό μοναρχοφασιστικό καθεστώς που ανάγκασε τους αγωνιστές να απαντήσουν με τα ίδια μέσα. Καλούσε τις αρχές να αφοπλίσουν τις παρακρατικές συμμορίες, να σταματήσουν τα μπλόκα, οι έρευνες, οι συλλήψεις και οι βασανισμοί των αγωνιστών. Να εξασφαλίσουν τη νόμιμη λειτουργία των οργανώσεών μας.
Με τα ίδια αιτήματα οργανώσαμε κινητοποιήσεις διαμαρτυρίας στις τοπικές αρχές.
Οι οργανώσεις μας δίνουν τη μάχη της νομιμοποίησης και για ένα διάστημα το πετυχαίνουν. Η κατάσταση, όμως, που δημιουργήθηκε στη συνέχεια είχε σοβαρές επιπτώσεις στις οργανώσεις μας. Οι διασυνδέσεις αρχίζουν να χάνονται, να δέχονται χτυπήματα απ' τις συλλήψεις και με τον καιρό αποδιοργανώνονται. Οι ολοήμερες και ολονύχτιες περιπολίες και το τρομοκρατικό όργιο μας κλείνουν το δρόμο για το βουνό. Μπροστά σ' αυτή την κατάσταση μια σειρά στελέχη βρίσκουν τον τρόπο να φτάσουν στη Θεσσαλονίκη με στόχο να βρουν τρόπο να περάσουν στις ένοπλες ομάδες στα Πιέρια». Ο ίδιος αναφέρει επίσης ότι «η ομάδα που χτύπησε το Λιτόχωρο, μαζί με άλλους καταδιωκόμενους αγωνιστές, αποτέλεσε και το πρώτο ένοπλο συγκρότημα»(«Ριζοσπάστης», 11 Δεκέμβρη 1996). Το πρώτο αυτό ένοπλο τμήμα ανέβηκε στα Πιέρια.
