Ηλίας Κουσκουβέλης
Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων
Στη θεωρία της Πολιτικής Επιστήμης οι σχετικές με τη δημιουργία και τη λειτουργία του κράτους θεωρίες κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες: τις θεωρίες του συμβολαίου (contract) και τις θεωρίες της επιβολής (predatory theories). Οι πρώτες είναι φιλελεύθερης προέλευσης και θεωρούν ότι το κράτος δημιουργείται και πρέπει να λειτουργεί ουδέτερα, σύμφωνα με τη θεμελιώδη συμφωνία μεταξύ όλων των πολιτών, υπό τους πολίτες και προς όφελος όλων των πολιτών. Οι δεύτερες είναι είτε δεσποτικής είτε μαρξιστικής έμπνευσης και το κράτος δημιουργείται και λειτουργεί από ή προς όφελος ενός ηγέτη, μίας ομάδας ή μίας τάξης.Στην πολιτική Επιστήμη γίνεται επίσης ευρέως δεκτό ότι ιστορικά και οι δύο κατηγορίες ερμηνεύουν την ίδρυση του κράτους. Οι δεύτερες όμως ερμηνεύουν καλύτερα τη μετέπειτα λειτουργία του, αφού, ακόμη και στα φιλελεύθερα πολιτικά συστήματα, πολίτες και ομάδες συμφερόντων ανταγωνίζονται για να πάρουν τους μηχανισμούς του κράτους στα χέρια τους, να ελέγξουν το κράτος, και να το χρησιμοποιήσουν ή να το λαφυραγωγήσουν.
Η ιστορία του Ελληνικού κράτους επιβεβαιώνει τη δεύτερη ομάδα θεωριών. Ξενόδουλοι ή αυτόνομοι βασιλείς και ηγέτες, ξενόδουλες ομάδες συμφερόντων και ολιγαρχικές ελίτ, απηρχαιωμένοι κομματικοί μηχανισμοί έλεγξαν τους μηχανισμούς του κράτους και το λαφυραγώγησαν, οδηγώντας το σε επανειλημμένες πολιτειακές εκτροπές και σε επανειλημμένες πτωχεύσεις.
Υπήρξαν, κατά την άποψή μου, μόλις τρεις εξαιρέσεις πολύ μικρής διάρκειας λειτουργίας του κράτους υπό και υπέρ των πολιτών: η πρώτη με το Σύνταγμα του 1822, η δεύτερη με αυτό του 1908 και, η Τρίτη αμέσως μετά τον ενθουσιασμό της μεταπολίτευσης. Αυτή ήταν και η πιο πρόσφατη ευκαιρία μας, αφού, προοδευτικά, ιδιαίτερα μετά το 1981, το Ελληνικό κράτος κατέστη όμηρος του επικρατέστερου κομματικού σχηματισμού.
Έτσι, η γενιά της μεταπολίτευσης αφού εξουδετέρωσε το μέχρι τότε μηχανισμό ελέγχου του κράτους – στρατό και σώματα ασφαλείας – δημιούργησε το δικό της κρατικό μηχανισμό, τη γραφειοκρατία, ο οποίος δεν υπακούει σε κανέναν και καταδυναστεύει τους νέους πολίτες: τα παιδιά της γενιάς της μεταπολίτευσης. Οι εμπνευστές της κατάκτησης του κράτους ήταν ή ημιμαθείς ή κοντόφθαλμοι ή του προσωρινού βολέματος. Δεν είχαν διαβάσει ή δεν προέβλεψαν ή δεν τους ένοιαζε ότι κάθε γραφειοκρατικός μηχανισμός αυτονομείται. Και όταν αυτονομείται δεν υπηρετεί ούτε το κράτος, ούτε τους πολίτες. Υπηρετεί μόνο τα συμφέροντά τους τα οποία ικανοποιούνται μέσα από τη διαρκή λαφυραγώγηση του κράτους.
Αυτό σίγουρα το έχουν καταλάβει σχεδόν όλα τα παιδιά του Αμφιθεάτρου μου. Το έχουν σίγουρα καταλάβει πολλά από τα παιδιά της πλατείας ή των ηλεκτρονικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Το έχουμε ίσως καταλάβει κάποιοι από εμάς που είτε μας αρέσει είτε όχι συνιστούμε το κατεστημένο, με ό,τι αρνητικό εμπεριέχει η έννοια. Το ζητούμενο είναι αυτή η κατανόηση να αποκρυσταλλωθεί ως διεκδίκηση και ως βαθιά συνείδηση, ώστε η όποια νέα κοινωνική συμφωνία να γίνει σεβαστή στην πράξη: το κράτος να ανήκει στους πολίτες, να λειτουργεί υπό τον έλεγχο των πολιτών και υπέρ αυτών.
Ίσως κάποιοι να υποστηρίξουν ότι αυτά είναι ιδεαλιστικά ή στην πράξη ανέφικτα. Απαντώ στους ιδεολογικά απολιθωμένους και στους πολιτικούς καιροσκόπους ότι η Πολιτική Επιστήμη έχει τη γνώση και η πρακτική των πολιτικών συστημάτων την εμπειρία, ώστε να μην επιτραπεί ένα κράτος – που ασφαλώς δεν μπορεί να ουδετεροποιηθεί πλήρως – να καταστεί εκ νέου λάφυρο. Ωστόσο, για να μη θεωρηθώ αφελής, θα προσθέσω μία προϋπόθεση: να εκπαιδευτούν οι πολίτες ώστε να είναι ενεργοί και, κυρίως, ευκαιρίας δοθείσης, να μην ορμίσουν ξανά, να λαφυραγωγήσουν το κράτος.
