Λατρεία για την Παναγιά, τη Μητέρα του λαού
Λατρεύεται από τους χριστιανούς όλου του κόσμου περισσότερο από κάθε άλλο ιερό πρόσωπο της ορθόδοξης πίστης. Είναι η Μητέρα όλων των πιστών που φεύγοντας από αυτήν τη ζωή έδωσε τη μεγάλη υπόσχεση να μεσολαβεί στον Υιό Της για τη σωτηρία του κόσμου. Υπόσχεση που θα τηρεί ώς την ώρα της μεγάλης κρίσης. Η Υπεραγία Θεοτόκος, Την οποία η εκκλησία μας τιμά αύριο και γιορτάζει την Κοίμησή Της, είναι το πρόσωπο με τα πιο εκφραστικά, τα πιο χαρακτηριστικά, αλλά και τα πιο απίθανα επίθετα που έχουν αποδοθεί ποτέ, ως ένδειξη λατρείας, πίστης και θαυμασμού.
Η Παναγία η Θεοτόκος ή Μαρία όπως είναι το όνομά Της είναι το πρώτο και πιο σημαντικό πρόσωπο αμέσως μετά τον Χριστό. Είναι η γυναίκα και η μητέρα που με την παρουσία Της στον κόσμο αυτό έδωσε ένα ιδιαίτερο νόημα στη ζωή κάθε πιστού, καθώς Την επέλεξε ο Θεός για να γεννήσει με θαυμαστό, υπερφυσικό τρόπο τον ιδρυτή της χριστιανικής θρησκείας.
Οι μελετητές υποστηρίζουν ότι είναι περισσότερα από τριακόσια τα επίθετα που αποδίδονται στη γλυκιά Παναγιά και μάλλον έτσι είναι. Αρκεί να αναλογιστεί κάποιος τις αμέτρητες εικόνες που έχουν μέσα στους αιώνες αγιογραφηθεί στο όνομά Της, αλλά και τις εκκλησιές που είναι αφιερωμένες σε Εκείνη.
Στην ελληνική επικράτεια υπάρχουν αναρίθμητοι ναοί αφιερωμένοι στη χάρη Της, οι οποίοι κάθε χρόνο αποτελούν πανελλήνιο θρησκευτικό προσκύνημα, όπως η Παναγία της Τήνου, η Παναγία η Εκατονταπυλιανή της Πάρου, η Παναγία η Φιδού της Κεφαλλονιάς, η Παναγία η Σουμελά στην Καστανιά Ημαθίας κ.ά.
Οι επωνυμίες που δίνονται στη Θεοτόκο προέρχονται από διάφορες αιτίες, με τις περισσότερες από αυτές να προκαλούν σήμερα έκπληξη στους πιστούς. Επίθετα έχουν δοθεί σε Εκείνη ανάλογα με τον τρόπο που ο αγιογράφος προσπάθησε να Τη φιλοτεχνήσει, αλλά και από ιδιότητες που μμε τα χρόνια Τής αποδόθηκαν.
Η παλαιότητα κάθε εικόνας ή η κατάσταση στην οποία ήταν όταν βρέθηκε επίσης έδωσαν στην Παναγία διάφορα επίθετα, όπως η Μαυριώτισσα, η Μαχαιρωμένη, η Γερόντισσα. Ο τρόπος εύρεσης, ο τόπος προέλευσης μιας εικόνας της Παναγίας ή ακόμη και τα θαύματά Της στάθηκαν αφορμή για να της αποδοθούν πολλά επίθετα. Επίσης, πολλοί είναι οι προσδιορισμοί που πήρε η Παναγία και από τον τόπο, τον κτήτορα και τον χρόνο εορτασμού των ναών που υπάρχουν στη χώρα μας και είναι αφιερωμένοι σε Εκείνη.
Οι εικόνες Της
Διαφορετικά επίθετα φέρουν μεταξύ τους οι εικόνες της Παναγίας και αυτό οφείλεται στον τρόπο με τον οποίο οι αγιογράφοι προσπάθησαν να Τη φιλοτεχνήσουν μέσα στους αιώνες.
Ανάλογα με την παράσταση, έχουμε την Παναγία τη Βρεφοκρατούσα, τη Γλυκοφιλούσα, τη Γαλακτοτροφούσα, την Πλατυτέρα των Ουρανών, τη Ζωοδόχο Πηγή, την Οδηγήτρια, την Ελεούσα, τη Δεομένη, τη Βλαχερνίτισσα, την Τριχερούσα.
Από τις πιο σπάνιες είναι εκείνες της Αψηλοχερούσας, στις οποίες η Θεοτόκος υψώνει τα χέρια Της προς τον ουρανό, της Μαντηλούσας επειδή ζωγραφίστηκε φορώντας μαντήλα στο κεφάλι, της Δεξιοκρατούσας διότι κρατά το Θείο Βρέφος με το δεξί χέρι Της, της Μεγαλομάτας γιατί ο αγιογράφος την εμπνεύστηκε με μεγαλύτερα μάτια, σε διαφορετικό μέγεθος από αυτά που όλοι Την έχουμε συνηθίσει.
Ναοί αφιερωμένοι στη Θεοτόκο
Πολλοί είναι οι χαρακτηρισμοί που αποδίδονται στην Παναγία και από ναούς αφιερωμένους στη χάρη Της. Εκεί γίνεται σημαντικός διαχωρισμός ανάλογα με τη θέση του ναού, τον τρόπο κατασκευής του, τους κτήτορες και την ημερομηνία της εορτής τους. Υπάρχουν οι ναοί που μαρτυρούν τον τόπο, όπως είναι η Παναγιά η Καστρίτισσα, η Καστρινή, η Χρυσοκαστρίτισσα, η Αργυροκαστρίτισσα, η Καλαμιώτισσα, η Χρυσοκουβουκλιώτισσα, η Αθηνιώτισσα, η Ακρωτηριανή, η Αμπελοκήπισσα, η Φιλοσοφίτισσα, η Αρβανίτισσα, η Βατοπεδινή, η Βροντιανή, του Βράχου, του Κάμπου, η Πυργιανή, η Μελικαρού, η Αμπελιώτισσα, η Εγκλειστριανή, η Θαλασσινή, η Καμινού, η Καμινιώτισσα.
Η Παναγία πήρε επίσης επίθετα βγαλμένα από τον τρόπο κατασκευής του ναού ή της ιδιοτυπίας του, όπως είναι η Τουρλωτή, η Τουρλιανή, η Κουμπελίδικη, η Θολοσκέπαστη, η Θεόχτιστη, η Θεοσκέπαστη, η Πελεκητή, η Κατακεκρυμμένη, η Κρεμαστή, η Σπηλιανή, η Σπηλαιώτισσα, η Μεγαλοσπηλαιώτισσα, η Πλατανιώτισσα, η Μαρμαριώτισσα, η Μολυβδοσκέπαστος.
Επίθετα δόθηκαν στην Παναγία και από τα ονόματα των κτητόρων των ναών, όπως είναι η Μεντονία από το Μεντόνης, η Κοροβιλιά από το Κοροβίλης, η Γλυκεία από το Γλυκύς, η Χρυσοχεριά από το Χρυσοχέρης, η Λυκοδήμου, η Βέργη, η Καρύπη. Ομως και η εποχή εορτασμού του ναού έδωσε στη Θεοτόκο αρκετά ονόματα, όπως είναι η Παναγιά η Σοτομπριανή που γιορτάζεται τον Σεπτέμβριο, η Αγουστιανή που γιορτάζεται τον Αύγουστο, η Δεκαπεντούσα, η Τριτιανή που γιορτάζεται την Τρίτη του Πάσχα και η Ακαθή που γιορτάζεται του Ακάθιστου Υμνου. Υπάρχει επίσης ο ναός της Παναγιάς της Βρεχούσας, ο οποίος ονομάζεται έτσι από τις πρώτες βροχές του φθινοπώρου, αλλά και η Πολυσπορίτισσα.
Η Παναγιά και τα θαύματά Της
Πολλοί είναι και οι προσδιορισμοί της Παναγίας από τα θαύματα που έκανε. Εχουμε την Παναγία την Γοργοεπήκοο, την Καταφυγή, την Ελεούσα, την Λεούσα, την Ελεημονήτρια, την Ελεήστρια, τη Γιάτρισσα, την Ιαματική, τη Θεραπεία, τη Γαιματούσα που θεραπεύει την αιμορραγία, τη Νικοποιό, τη Θαλασσομάχισσα, την Υγεία, τη Φαρμακού, την Ψυχοσώστα, τη Βλεπούσα, την Παραμυθία, την Παρηγορήτισσα, την Πονολύτρια, την Παυσολύπη.
Αρκετά είναι τα επίθετα της Παναγίας που φέρουν ως πρώτο συνθετικό τους τη λέξη «χρυσό-», όπως είναι η Χρυσοκελλαριά, η Χρυσοσπηλιώτισσα, η Χρυσοκέφαλος, η Χρυσοδαφνιώτισσα, η Χρυσολεούσα, η Χρυσοκαμαριώτισσα, η Χρυσοποδαρίτισσα, η Χρυσοπαντάνασσα. Στη Θεοτόκο αναφέρονται ακόμη και οι προσδιορισμοί η Αγγελόκτιστος, η Αερινή, η Αναφωνήτρια, η Αρωμάτων, η Δεξιά, η Δέσποινα, η Εγγυήτρια, η Επίσκεψις, η Θεομάνα, η Κυρά, η Λυπημένη, η Οικονόμισσα, η Πάνσκεψις, η Παντάνασσα, η Τρανή, η Φιλέρημος, η Χιλιαρμενίτισσα.
Κοντά στους αγώνες των Ελλήνων
Επίθετα έδωσαν στην Παναγία και οι αγώνες των Ελλήνων κατά των κατακτητών: υπάρχει η Χιλιάρμενος που βύθισε χίλια άρμενα, η Ξεσκλαβώστρα που απελευθέρωσε τους αιχμαλώτους, η Πορταρέα, η Πορταΐτισσα που είναι προστάτιδα των εισόδων, η Ανοιχτοπορτούσα, η Σιδερόπορτα, η Παντοβασίλισσα, η Αρμάδα όπως την αποκαλούν στις Σπέτσες.
Ακόμη και οι ύμνοι που έχουν γραφτεί για τη Θεοτόκο -οι περισσότεροι θα ακουστούν αύριο στις εκκλησίες όλης της χώρας- είναι γεμάτοι από επίθετα προς Εκείνη, την αγνή, την πονεμένη, την φιλάνθρωπο Παναγιά. Μέσα από αυτούς τους ύμνους η Αγία Μητέρα συχνά αποκαλείται αειπάρθενος, άμωμος, άμεμπτος, σεμνή, καλή, τρυφερά, σοφή, άχραντος, ανερμήνευτος, ανύμφευτος, άσπιλος, αμόλυντος, υπέρμαχος, υπέρλαμπρος, έμψυχος τράπεζα, πηγή ακένωτος, αμάραντο ρόδο, ανήροτος χώρα.
