«Οικονομική ανάκαμψη γίνεται μόνο μέσω των κρατικών δαπανών»
Μάλιστα, η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου ήρθε πολύ κοντά στο να κηρύξει άμεση στάση πληρωμών. Αλλά πόσο σοβαρό είναι πραγματικά το πρόβλημα του αμερικανικού χρέους; Κινδυνεύουν όντως οι ΗΠΑ να μετατραπούν σε Ελλάδα, όπως διατυμπανίζουν πολλοί ρεπουμπλικανοί πολιτικοί, και οι οποίοι επιθυμούν διακαώς ριζικές περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες και μη αύξηση των φόρων για τους πλούσιους;Η «Κ.Ε.» συνομίλησε για την κατάσταση της αμερικανικής οικονομίας και του δημοσίου χρέους της με έναν από τους κορυφαίους της σύγχρονης οικονομικής επιστήμης, τον ομότιμο καθηγητή Οικονομικών του ΜΙΤ Ρόμπερτ Σόλοου, βραβευμένο με Νόμπελ για τη συνεισφορά του γύρω από τα οικονομικά της ανάπτυξης και ίσως τον σημαντικότερο εν ζωή οικονομολόγο.
Ε Αρχικά, θα ήθελα τις απόψεις σας για το δράμα που παίχθηκε στην Ουάσιγκτον γύρω από το δημόσιο χρέος.
Α Ηταν ένα πολιτικό παιχνίδι το οποίο θα έχει συνέχεια. Οι Ρεπουμπλικανοί θέλουν να δουν το όλο ζήτημα να αναβιώνει ξανά πριν από τις προεδρικές εκλογές του 2012 και αυτή τη στιγμή υπάρχει απλώς μια προσωρινή συμφωνία. Το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα χρησιμοποιεί την ικανότητά του να προκαλέσει πολιτική παραλυσία ώστε να εξαναγκάσει την κυβέρνηση να κάνει πράγματα που διαφορετικά δεν θα έκανε. Είναι μια μορφή πολιτικού εκβιασμού. Γενικά, η πολιτική διακυβέρνηση στις ΗΠΑ διανύει μια περίοδο σοβαρής δυσλειτουργικότητας, εξαιτίας της μεγάλης ρήξης που υπάρχει μεταξύ Ρεπουμπλικανών και Δημοκρατικών, όπου είναι δύσκολο να παρθούν σημαντικές αποφάσεις.
Ε Οι απόψεις και οι πολιτικές των Ρεπουμπλικανών δεν συμβαδίζουν με τις επιθυμίες της πλειονότητας των αμερικανών πολιτών. Από πού λοιπόν αντλούν την πεποίθησή τους ότι μπορούν να προκαλέσουν την κυβέρνηση γύρω από το θέμα της αύξησης του χρέους χωρίς να ζημιωθούν πολιτικά;
Α Στις ΗΠΑ υπάρχει αυτή τη χρονική περίοδο μια πολύ δραστήρια μειονότητα, ενώ την ίδια στιγμή η πλειονότητα του κόσμου είναι πολιτικά απαθής. Αυτή η μειονότητα έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί πολύ φασαρία και να σπέρνει πανικό. Και το Κόμμα των Ρεπουμπλικανών έχει ενδώσει πλήρως προς αυτή τη μειονότητα. Αναφέρομαι φυσικά στο κίνημα του Tea Party. Ναι, η πλειονότητα των αμερικανών πολιτών δεν συμμερίζεται τις πολιτικές θέσεις των Ρεπουμπλικανών, αλλά τους απαθείς πολίτες δεν τους ακούει κανείς.
Ε Εχουν γραφτεί πολλά για το ύψος του αμερικανικού χρέους. Πώς ακριβώς έχει η κατάσταση;
Α Οταν αναφερόμαστε στο χρέος των ΗΠΑ, αυτό που πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη είναι το ομοσπονδιακό χρέος. Το χρέος που κατέχει το Treasury δεν έχει καμία επίπτωση. Αυτό που μετράει είναι το ομοσπονδιακό χρέος, το οποίο το κατέχουν ιδιώτες επενδυτές και κυβερνήσεις χωρών. Το συνολικό ποσό αυτού του χρέους βρίσκεται περίπου στα 2/3 του ΑΕΠ, το οποίο ανέρχεται σε περίπου 15 τρισ. δολάρια ετησίως. Το συνολικό δημόσιο χρέος είναι 10-11 τρισ. δολάρια ενώ άλλα 5 τρισ. δολάρια χρέους βρίσκονται στο Treasury, που όμως δεν έχει, όπως είπα, καμία απολύτως επίπτωση. Πρόβλημα δημοσίου χρέους υπάρχει μόνο όταν το χρέος αυξάνεται γρηγορότερα από το ΑΕΠ. Κι αυτό ακριβώς είναι που συμβαίνει στις ΗΠΑ από το 2008, δηλαδή από την περίοδο της έναρξης της χρηματοοικονομικής κρίσης. Η αύξηση των πολεμικών δαπανών και οι περικοπές των φόρων προς τους πλουσίους επί κυβέρνησης Μπους συνέβαλαν επίσης δραματικά στην αύξηση του δημοσίου χρέους. Το δημόσιο χρέος είναι ένα πρόβλημα μακροπρόθεσμης έντασης και σε καμία περίπτωση δεν απειλούνται οι ΗΠΑ από το επίπεδο χρέους που έχει συσσωρευθεί - αν και αυτό πρέπει προφανώς να αντιμετωπιστεί σταδιακά με κάποιον τρόπο. Σίγουρα, πάντως, οι περικοπές σε δημόσιες δαπάνες και κοινωνικά προγράμματα σε μια περίοδο οικονομικής υποχώρησης δεν είναι ο τρόπος για την αντιμετώπιση του δημοσίου χρέους και των ελλειμμάτων. Αυτή είναι μια άκρως διαστρεβλωμένη πολιτική που, αν ακολουθηθεί από την κυβέρνηση, θα αποδυναμώσει περαιτέρω την οικονομία - και οι Ρεπουμπλικανοί φαίνεται να ποντάρουν σε αυτό.
Ε Και η κατάσταση με τα ελλείμματα;
Α Τα ελλείμματα αντανακλούν την αδυναμία της αμερικανικής οικονομίας, που είναι απόρροια της χρηματοοικονομικής κρίσης που ξέσπασε το 2008. Τρισεκατομμύρια δολάρια εξατμίστηκαν εξαιτίας της χρηματοοικονομικής κρίσης. Η αδυναμία που εμφανίζει σήμερα η οικονομία των ΗΠΑ προέρχεται από τρεις κύριες πηγές: Κατ' αρχάς, έχει περιοριστεί σημαντικά η ζήτηση αφού οι καταναλωτές αποταμιεύουν πλέον τα χρήματά τους για να αναπληρώσουν τα χαμένα περιουσιακά τους στοιχεία. Οι αποταμιεύσεις των αμερικανικών νοικοκυριών ανέρχονταν σε μόλις 1% πριν από την κρίση και σήμερα έχουν αυξηθεί σε πάνω από το 5%. Δεύτερον, έχει πληγεί σημαντικά η δραστηριότητα στον τομέα των ακινήτων. Και, τρίτον, δεν υπάρχει αύξηση στις εξαγωγές, κυρίως λόγω της κρίσης στην Ευρώπη. Για να μειωθούν τα ελλείμματα, πρέπει να πάρει μπρος η οικονομία. Οταν συμβεί αυτό, το έλλειμμα θα μειωθεί στο μηδέν και θα πάψει να αυξάνεται το χρέος. Την περίοδο της κυβέρνησης Κλίντον, οι ΗΠΑ «έτρεχαν» μεγάλο πλεόνασμα και το χρέος ήταν περιορισμένο. Αλλά δεν αναμένω να συμβεί κάτι τέτοιο ξανά για τουλάχιστον μερικά ακόμα χρόνια.
Ε Η κυβέρνηση Ομπάμα δεν δείχνει να έχει ξεκάθαρους στόχους όσον αφορά την ανάπτυξη της οικονομίας, ενώ σημαντικά στελέχη που είχε επιλέξει για το οικονομικό της επιτελείο εγκατέλειψαν το σκάφος και επέστρεψαν στις ακαδημαϊκές τους υποχρεώσεις (Λάρι Σάμερς στο Χάρβαρντ, Κριστίνα Ρόμερ στο Μπέρκλεϊ). Ποια είναι η δική σας γνώμη για τη στάση της κυβέρνησης Ομπάμα προς την οικονομία;
Α Συμφωνώ πως η κυβέρνηση Ομπάμα δεν φαίνεται να έχει χαράξει ξεκάθαρο δρόμο που θέλει να ακολουθήσει όσον αφορά την ανάπτυξη της οικονομίας. Η ανάκαμψη της οικονομίας περνάει αναπόφευκτα μέσα από κρατικές δαπάνες, ειδικά στους τομείς εκείνους που δημιουργούν μεγάλο αριθμό θέσεων εργασίας, όπως είναι η εκπαίδευση, οι υποδομές και οι μεταφορές. Η μείωση της ανεργίας πρέπει να είναι το μεγάλο ζητούμενο της οικονομικής πολιτικής, αλλά αυτό προϋποθέτει με τη σειρά του πολιτικές για την ανάκαμψη της ζήτησης, αύξηση των εξαγωγών, κ.λπ.
Ε Φαντάζομαι θα έχετε εκπλαγεί με το επίπεδο οικονομικής ανάλυσης όταν ακούτε και διαβάζετε να γίνονται συγκρίσεις μεταξύ Ελλάδας και ΗΠΑ όσον αφορά το δημόσιο χρέος. Κάποιο σχόλιο περί αυτού του ζητήματος;
Α Υπάρχει μια πολύ βασική διαφορά (εντάξει, υπάρχουν πολλές!) μεταξύ ΗΠΑ και Ελλάδας. Οι ΗΠΑ χρωστάνε σε δολάρια, ενώ η Ελλάδα χρωστάει σε ευρώ. Οι ΗΠΑ διαθέτουν το δικό τους νόμισμα και μπορεί να χρηματοδοτήσουν ανά πάσα στιγμή τις όποιες οικονομικές τους υποχρεώσεις. Αυτή είναι μια βασική οικονομική πραγματικότητα την οποίαν την λαμβάνουν πάντα υπόψη οι διάφοροι επενδυτές ομοσπονδιακών ομολόγων. Πάντως, το δημόσιο χρέος είναι κακό για δύο κυρίως λόγους: Πρώτον, επειδή περιορίζει τη διαθεσιμότητα του κεφαλαίου για τη βιομηχανία και, δεύτερον, επειδή μεγάλο χρέος σημαίνει πως μεγάλο ποσό χρημάτων από την εθνική οικονομία κατευθύνεται προς το εξωτερικό για την πληρωμή τόκων και την αποπληρωμή των χρεολυσίων. Ελπίζω η Ελλάδα να μπορέσει να ξεπεράσει γρήγορα τα προβλήματά της.
