Tορπιλισμός Έλλης: «Δεν θα ξεχάσω ποτέ τα κεφάλια των ναυτών» [βίντεο]

Oι άνθρωποι που συγκεντρώθηκαν στο λιμάνι της Τήνου το 1940 για να παρακολουθήσουν τον καθιερωμένο εορτασμό της γιορτής της Μεγαλόχαρης δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι θα γίνονταν μάρτυρες σε αυτό που θεωρήθηκε πρελούδιο του ελληνοϊταλικού πολέμου.

«Όλα έμοιαζαν να κυλούν κανονικά, η μέρα ήταν ηλιόλουστη, μικροπωλητές διαλαλούσαν την πραμάτεια τους στον δρόμο, ενώ κάποια βαπόρια είχαν σταθμεύσει στο λιμάνι προκειμένου να παρακολουθήσουν τον εορτασμό.Το “Ελλη” που εκπροσωπούσε το Πολεμικό Ναυτικό, όπως γινόταν κάθε χρόνο με κάποιο πολεμικό πλοίο στον εορτασμό, βρισκόταν αγκυροβολημένο σε απόσταση περίπου 600 μέτρων. Κατά τις 8.30 πέταξε σε χαμηλό ύψος πάνω από το λιμάνι ένα αεροπλάνο, ο κόσμος το θεώρησε ελληνικό και το χαιρέτησε βγάζοντας το καπέλο και κουνώντας τα μαντίλια του» θυμάται ο συνταξιούχος σήμερα εκπαιδευτικός Γιώργος Αμιραλής ο οποίος την εποχή εκείνη ήταν μαθητής Δημοτικού… Οπως αποδείχτηκε τελικά το αεροπλάνο ήταν εκεί για να κάνει αναγνώριση πριν από την επίθεση του ιταλικού υποβρυχίου «Ντελφίνο» που ακολούθησε.

Ξαφνικά ακούγεται ένας τρομακτικός θόρυβος. «Καθόμουν σε μια βαρκούλα αραγμένη στο λιμάνι. Ακούγεται το μπαμ, βλέπω το κατάρτι και τις σημαίες με τις οποίες ήταν στολισμένο το πλοίο να κατεβαίνουν σιγά σιγά. Μόλις ακούστηκε ο θόρυβος επικράτησε πανικός, μας λέγανε “απομακρυνθείτε, έγινε έκρηξη στα καζάνια του Ελλη”, δεν είχαν περάσει παρά λίγα λεπτά όταν μια δεύτερη τορπίλη χτύπησε στον μόλο. Από την έκρηξη υψώθηκαν νερά, πέτρες και θραύσματα της τορπίλης» μας λέει ο 84χρονος σήμερα συνταξιούχος ναυτικός Γιώργος Μαλλιάρης. Σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής από τη δεύτερη έκρηξη μια γυναίκα, αρμενικής καταγωγής, έχασε τη ζωή της από ανακοπή καρδιάς.

Η τρίτη τορπίλη
«Για εμάς τους Τηνιακούς το έπος του ΄40 ξεκινά με τον τορπιλισμό της “Ελλης”. Οταν το πλοίο βυθίστηκε, μια άσπρη λαδιά έμεινε σημάδι πάνω στη θάλασσα. Τον καιρό της Κατοχής, όταν η θάλασσα ήταν γαλήνια, η λαδιά διακρινόταν από το λιμάνι» λέει ο κ. Γ. Αμιραλής. Δευτερόλεπτα αργότερα ακολουθεί η τρίτη τορπίλη. Αυτή θα μπορούσε να είναι η πλέον μοιραία αφού στόχο έχει τα γεμάτα με κόσμο επιβατηγά πλοία που είναι αραγμένα στο λιμάνι. « Τρύπησε τον μόλο καμιά 50αριά μέτρα νοτιότερα από το σημείο που χτύπησε η δεύτερη και αντί να συνεχίσει προς το επιβατηγό πλοίο που βρισκόταν εκεί καρφώθηκε στον πυθμένα της θάλασσας, πραγματικό θαύμα» θυμάται ο κ. Αμιραλής.

Την ίδια ώρα πάνω στο πλοίο τα μέλη του πληρώματος μάχονται για τη σωτηρία τους. Υπάρχει ήδη ένας βεβαιωμένος νεκρός, αρκετοί τραυματίες και αγνοούμενοι. Οσοι βρίσκονταν την ώρα του τορπιλισμού στο κατάστρωμα τινάχτηκαν και είτε έπεσαν στη θάλασσα είτε ξαναβρέθηκαν στο κατάστρωμα χτυπημένοι. Υπήρχαν όμως και εκείνοι που την ώρα της επίθεσης βρίσκονταν στις καμπίνες τους. «Αυτό που δεν θα ξεχάσω ποτέ είναι τα κεφάλια των ναυτών που είχαν κολλήσει στα φινιστρίνια την ώρα που το πλοίο σιγά σιγά βυθιζόταν,» λέει συγκινημένος ο Αντώνης Κούλης, μαθητής Δημοτικού τότε, ο οποίος παρακολούθησε και αυτός από κοντά το δράμα της 15ης Αυγούστου 1940.

Αφού έχει καταλαγιάσει κάπως ο πανικός από τις τρεις τορπίλες, το επιβατηγό «Εσπερος» που ήταν ελλιμενισμένο σπεύδει να βοηθήσει το «Έλλη». Επί του σκάφους, πλέον, από τα 200 περίπου άτομα του πληρώματος βρίσκονται μόνο ο πλοίαρχος και οκτώ αξιωματικοί. «Το “Εσπερος” προσπάθησε να ρυμουλκήσει το πλοίο. Το δυσκόλευε το γεγονός ότι το “Έλλη” συνέχιζε να είναι αγκυροβολημένο αφού δεν είχε γίνει δυνατόν να κοπεί η αλυσίδα του. Η πλώρη του “Ελλη” ήταν ήδη μισοβυθισμένη ενώ υπήρχαν και μαύροι καπνοί. Κάποια στιγμή τα σκοινιά του “Εσπερου” δεν άντεξαν και κόπηκαν» θυμάται ο κ. Κούλης.

Κοινό μυστικό
Η κυβέρνηση Μεταξά που μέσα στο περιβάλλον του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου προσπαθούσε να παραμείνει ουδέτερη δεν ανακοίνωσε την ταυτότητα του δράστη του τορπιλισμού, η οποία παρέμενε κοινό μυστικό. «Σχεδόν αμέσως μετά τον τορπιλισμό αρχίσαμε να συζητάμε μεταξύ μας ότι οι δράστες ήταν οι Ιταλοί. Μας το επιβεβαίωσαν και οι άνθρωποι που ήρθαν να ερευνήσουν το περιστατικό και εντόπισαν την προέλευση των τορπιλών» θυμάται ο κ. Μαλλιάρης.

«Για εμάς τους Τηνιακούς το έπος του ΄40 ξεκινά με τον τορπιλισμό της “Ελλης”. Οταν το πλοίο βυθίστηκε, μια άσπρη λαδιά έμεινε σημάδι πάνω στη θάλασσα. Τον καιρό της Κατοχής όταν η θάλασσα ήταν γαλήνια η λαδιά διακρινόταν από το λιμάνι» καταλήγει ο κ. Αμιραλής.

«Εγινε παλιοσίδερα στην Ιταλία»
Από τη δεκαετία του 1950 το κουφάρι του «Έλλη» δεν βρίσκεται πια στον βυθό της θάλασσας. «Το πραγματικά εξοργιστικό είναι ότι το ελληνικό κράτος ήρθε σε συμφωνία με ιταλική εταιρεία και ανέλαβε εκείνη την ανέλκυση του πλοίου μεταφέροντας τα υπολείμματα στην Ιταλία για να γίνουν παλιοσίδερα. Θα έπρεπε να βρίσκονται εδώ σε κάποιο μουσείο» λέει ο κ. Σάββας Απέργης, πρώην δήμαρχος της Τήνου. Ο κ. Απέργης θυμάται τις στιγμές που ακολούθησαν τον τορπιλισμό. «Υστερα από προτροπή του Μητροπολίτη Φιλάρετου η λιτανεία με την ιερή εικόνα έγινε κανονικά» θυμάται ο πρώην δήμαρχος, που επί δημαρχίας του κατασκευάστηκε το μνημείο του «Ελλη» το οποίο βρίσκεται σήμερα στο λιμάνι του νησιού.

«Φυσικά η λιτανεία είχε πένθιμο χαρακτήρα. Ο κλήρος δεν φορούσε τα προβλεπόμενα για την περίσταση εορταστικά άμφια, αλλά το μαύρο ράσο. Ήταν το ελάχιστο που μπορούσε να γίνει για τους εννιά ναυτικούς που χάθηκαν» υπογραμμίζει ο κ. Αμιραλής.

Το ελαφρύ καταδρομικό που ναυπηγήθηκε για την Κίνα
Το ελαφρύ καταδρομικό «Ελλη» ναυπηγήθηκε το 1912-13 στο Νιου Τζέρσεϊ των ΗΠΑ για λογαριασμό των κινεζικών ενόπλων δυνάμεων. Το πρώτο του όνομα ήταν «Φέι Χουνγκ». Το 1914 πωλήθηκε στην Ελλάδα και πήρε το όνομα «Ελλη».

XΡΟΝΟΛΟΓΙΟ
1940
15 Αυγούστου: Τορπιλισμός του «Ελλη».Θεωρείται δεδομένο ότι τέτοιου είδους ενέργειες είχαν την έγκριση της Ρώμης. Αυτό που δεν έχει διευκρινιστεί ως και σήμερα είναι αν ο Μουσολίνι είχε δώσει εντολή για τη συγκεκριμένη επίθεση ή αν οφειλόταν σε πρωτοβουλία του διοικητή Αιγαίου κόμη Τσέζαρε Μαρία Ντε Βέκι.

16 Αυγούστου: Η ελληνική κυβέρνηση και ο ελεγχόμενος Τύπος της εποχής μιλούν για επίθεση από άγνωστο υποβρύχιο.

18 Αυγούστου: o ιταλός ναυτικός ακόλουθος υποβάλλει τα συλλυπητήριά του στο Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό,διαβεβαιώνοντας παράλληλα ότι δεν πρόκειται για ιταλική ενέργεια.

30 Οκτωβρίου: Δύο ημέρες μετά την κήρυξη του πολέμου η κυβέρνηση Μεταξά ανακοινώνει την προέλευση των τορπιλών που βύθισαν το «Ελλη».

1950
Η Ιταλία παραχωρεί στην Ελλάδα το ελαφρύ καταδρομικό «Ευγένιος της Σαβοΐας» σε αντικατάσταση του "Ελλη".