Σκέψεις για την τύχη της πρώην οικίας «Τσαλόπουλου» στο κέντρο της Κατερίνης (Β΄ μέρος)
Του Νικολάου ΓραίκουΣε προηγούμενο άρθρο μας ασχοληθήκαμε με τις πρόσφατες αποφάσεις του Δήμου Κατερίνης, για την τύχη του ανακαινισθέντος και σημαντικότερου ίσως ιστορικού κτιρίου της πόλης μας, της πρώην οικίας Τσαλόπουλου. Συγκεκριμένα με την υπ. αρ. 352/29-7-2011 απόφασή του το Δημοτικό Συμβούλιο της Κατερίνης αποφάσισε πλειοψηφικά και με τη διαδικασία του κατεπείγοντος να «εγκρίνει την καταρχήν δωρεάν παραχώρηση χρήσης» του κτιρίου «στο υπό ίδρυση Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα με την επωνυμία “Ίδρυμα Μουσείου Παλαιών Εντύπων”» παραπέμποντας σε προσεχή συνεδρίαση τη συζήτηση, για τους όρους της δωρεάν αυτής παραχώρησης.
Σύμφωνα όμως με τους επισυναπτόμενους στην απόφαση όρους, τους οποίους θέτει κάποιος ιδιώτης «δανειστής» της προσωπικής του συλλογής παλαιών βιβλίων για 25 χρόνια στο εν λόγω Μουσείο, ο Δήμος θα συμμετέχει μειοψηφικά στη διοίκηση του Ιδρύματος, το οποίο στην ουσία θα ελέγχεται πλήρως από τον ιδιώτη και μάλιστα, σύμφωνα με τους ίδιους όρους, μετά την παρέλευση της 25ετίας, θα αποσυρθεί από την τυπική αυτή συμμετοχή «δωρίζοντας» στο ανεξάρτητο πια Ίδρυμα και την ιδιοκτησία (;) του ίδιου το κτιρίου. Όπως αντιλαμβάνεται ο κοινός νους οι όροι αυτοί όχι μόνο δεν πρέπει να γίνουν αποδεκτοί από το Δημοτικό Συμβούλιο, αλλά θα πρέπει να ξεκινήσει σε νέα βάση η συζήτηση για την αξιοποίηση του σημαντικού αυτού μνημείου της πόλης μας.Ερωτήματα για την αναγκαιότητα ίδρυσης Μουσείου Παλαιών Εντύπων
Επειδή γνωρίζουμε τις πραγματικά καλές προθέσεις του Δημοτικού Συμβουλίου και του Δημάρχου προσωπικά για το πολιτιστικό μέλλον της πόλης, θεωρούμε ότι η «καταρχήν απόφαση» για την «δωρεάν παραχώρηση» της πρώην οικίας Τσαλόπουλου ήταν μάλλον βιαστική και θα πρέπει να επανεξεταστεί με βάση την κοινή λογική, αλλά και με διάθεση ανοιχτότερου διαλόγου για το θέμα. Ιδιαίτερα για την απόφαση Ίδρυσης Μουσείου Παλαιών Βιβλίων έχουμε να επισημάνουμε τα εξής:
(α) Δεν αμφιβάλουμε για την αξία της υπό δανεισμό συλλογής πολύ περισσότερο εάν ξεπερνά τα όρια του «σημαντικού» βαθμού, που εκτιμά η έκθεση του Α.Π.Θ., στην οποία αναφερθήκαμε στο προηγούμενο άρθρο μας. Δεν αμφιβάλουμε επίσης για την αξία της ευεργεσίας, η οποία πράγματι υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις μπορεί «να βάλει τον πολιτισμό της πόλης […] σε νέα τροχιά». Όμως το ερώτημα είναι απλό. Σε μία πόλη, στην οποία απουσιάζει έστω κι ένα μουσείο, αξίζει το ένα και μοναδικό, ανακαινισμένο και ιστορικό της κτίριο, να παραχωρηθεί για τη δημιουργία ενός «Μουσείου Παλαιών Εντύπων», χωρίς σαφείς αναφορές στην τοπική ιστορία και στο τοπικό αρχειακό υλικό; Ποια θα είναι η εμβέλεια στην τοπική κοινωνία ενός τέτοιου εξειδικευμένου και «ιδιωτικού» στην ουσία Μουσείου, όταν μάλιστα εγείρονται τόσα εύλογα ερωτήματα για τον τρόπο που θα διοικείται;
(β) Το κτίριο της πρώην οικίας Τσαλοπούλου (κακώς μερικοί το ονομάζουν «Τσαλοπούλειο», αφού ο πρώην ιδιοκτήτης του δεν το δώρισε, αλλά το πούλησε στο Δήμο) αποτελεί ένα πραγματικό έργο τέχνης στο κέντρο της πόλης. Εντάσσεται όμως σε ένα μικρό, αλλά σημαντικό για την πόλη μας, σύνολο άλλων τριών ομόχρονων κτιρίων, τα οποία δεν έχουν ακόμα αποκατασταθεί. Η Αστική Σχολή Αικατερίνης, το άλλο στολίδι της πόλης ήταν το πρώτο που χαρακτηρίστηκε ως έργο τέχνης [με τις Υ.Α. ΥΠΠΕ / ΓΔΠΑ / ΥΑΠΑ / ΔΙΛΑΠ / Γ / 54900 / 2288 / 4-7-1979 (ΦΕΚ 750/Β/6-9-1979) και Υ.Α. ΥΠΠΕ / ΓΔΠΑ / ΥΑΠΑ / ΔΙΛΑΠ / Γ / 2317 / 54575 / 11-12-1979 (ΦΕΚ 89/Β/31-1-1980)]. Το 5ο Γυμνάσιο (Παλαιό Διοικητήριο) χαρακτηρισμένο επίσης ως έργο τέχνης [με την Υ.Α. ΥΠΠΟ / ΔΙΛΑΠ / Γ / 3498 / 47336 / 16 – 10 – 91 (ΦΕΚ 891 / Β / 30 – 10 – 91)] στεγάζει ακόμα (;) το σχολείο στο οποίο κι εμείς φοιτήσαμε. Για την οικία Μπάσδρα είχαμε προκαλέσει με παλαιότερο άρθρο μας [βλ. «Ένα ξεχασμένο κτίριο του 1909 στο κέντρο της Κατερίνης», Υδρείον 13, 2 / 12 / 2002, σ. 1] την κινητοποίηση της αρμόδιας Εφορίας Νεότερων Μνημείων για την έναρξη των διαδικασιών χαρακτηρισμού της [βλ. επίσης θετική γνωμοδότηση της αρμόδιας υπηρεσίας του ΥΠ.ΠΟ με το υπ. αρ. ΔΙΝΣΑΚ / 770 / 57974 / 11 – 11 – 03, που μας κοινοποιήθηκε]. Όμως μετά από τόσα χρόνια επιβάλλεται ο Δήμος να αναλάβει πρωτοβουλίες για τη σύνταξη μελετών αποκατάστασης των κτιρίων αυτών. Το κυριότερο όμως είναι να σχεδιάσει ένα συνολικότερο πλάνο, το οποίο θα εντάσσει τις χρήσεις των τεσσάρων αυτών κτιρίων σε ένα δίκτυο αλληλένδετων πολιτιστικών δραστηριοτήτων, συγκροτώντας έτσι μία λειτουργική και αλληλοσυμπληρούμενη πολεοδομική, πολιτισμική νησίδα, η οποία θα δώσει πνοή στην πόλη και θα μεταβάλλει μελλοντικά τον άχρωμο χαρακτήρα του ιστορικού της κέντρου.
(γ) Στο πλαίσιο αυτού του σχεδιασμού θα πρέπει να καθοριστούν μετά από διαβούλευση οι συγκεκριμένες πολιτιστικές δραστηριότητες, οι οποίες μπορούν να πραγματοποιηθούν σε αυτήν την κεντρική πολεοδομική πολιτισμική νησίδα. Δεν θα πρέπει να ξεχνούμε ότι στην πολεοδομική περιφέρεια (δίπλα στο ΚΤΕΛ) σχεδιάζεται να κτιστεί το νέο πολιτιστικό κέντρο της πόλης και υπάρχουν ήδη πολλά διάσπαρτα κτίρια των πολιτιστικών συλλόγων σε διάφορες συνοικίες.
Προτάσεις και συμπεράσματα για τη χρήση της πρώην οικίας Τσαλόπουλου
Πιστεύουμε ότι θα πρέπει να ξεκινήσει άμεσα η διαβούλευση για την τύχη του κτιρίου με ανοιχτή συνάντηση, που θα προκαλέσει είτε ο Δήμος Κατερίνης είτε οι πολιτιστικοί σύλλογοι της πόλης. Στη συνάντηση αυτή μπορούν να κληθούν να συμμετάσχουν και να καταθέσουν τις απόψεις τους όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς, αλλά και οι πολίτες της πόλης.
Για την έναρξη της συζήτησης καταθέτουμε τρεις εναλλακτικές προτάσεις χρήσης της πρώην οικίας Τσαλόπουλου:
(α) Ίδρυση Πινακοθήκης και Γλυπτοθήκης (στον υπαίθριο χώρο) με βασικά εκθέματα τα έργα, που ήδη διαθέτει ο Δήμος (έργα του ζωγράφου Γκόγκου) κι άλλα έργα, τα οποία μπορεί να αγοράσει η Πινακοθήκη ή να δανειστεί από τοπικές ιδιωτικές συλλογές.
(β) Ίδρυση Ιστορικού Μουσείου της πόλης οργανωμένου με βάση σύγχρονες μουσειολογικές ιδέες, όπως διαδραστικά οπτικοακουστικά περιβάλλοντα, που θα συνδυάζονται με την παρουσίαση διαφόρων ειδών συμβατικών ιστορικών μαρτυριών και επιλεγμένων υλικών εκθεμάτων. Στην περίπτωση αυτή ένας χώρος του θα μπορούσε να στεγάσει επιλεγμένα παλαιότυπα της προαναφερόμενης συλλογής του ιδιώτη, τα οποία αφορούν την τοπική ιστορία ή την ευρύτερη μακεδονική ιστορία. Επιπροσθέτως επειδή το κτίριο είναι πράγματι εντυπωσιακό και βρίσκεται σε κεντρικό σημείο της πόλης, θα μπορούσε ένας χώρος του στο δεύτερο όροφο να διαμορφωθεί ως επίσημο γραφείο του Δημάρχου, όπου θα εκτίθενται τα σημαντικότερα και ιστορικότερα δώρα και διακρίσεις που έχει λάβει ο Δήμος και όπου η πόλη θα μπορεί να δεξιώνεται εκλεκτούς προσκεκλημένους της.
(β) Δεν έχουμε εν τέλει αντίρρηση, ως τρίτη εναλλακτική λύση, να ιδρυθεί ένα Μουσείο Παλαιών Εντύπων (όχι μόνο βιβλίων, αλλά και άλλου έντυπου χαρτογραφικού, φωτογραφικού ή εικονιστικού υλικού) με στόχευση τη μελέτη της τοπικής ιστορίας και αρχικό εκθεσιακό υλικό κάποια επιλεγμένα έντυπα της προαναφερόμενης συλλογής του ιδιώτη. Μάλιστα θυμίζουμε τη δημόσια πρόταση προς το Δήμο Κατερίνης του καθηγητή Α. Αγγελόπουλου, για τη μόνιμη έκθεση στην οικία Τσαλόπουλου των παλαιτύπων, που ανακάλυψε σε ναούς της Πιερίας ως επικεφαλής ερευνητικού προγράμματος του Α.Π.Θ., τα πορίσματα του οποίου ανακοινώθηκαν στο 3ο συνέδριο για την Πιερία στα Βυζαντινά και στα Νεότερα Χρόνια το 2003. Όμως είμαστε κατηγορηματικά αντίθετοι στη λειτουργία του Μουσείου με βάση τους απαράδεκτους όρους, που αναλύσαμε στο προηγούμενο άρθρο μας. Το Μουσείο θα πρέπει να είναι ιδιοκτησία του Δήμου και να ελέγχεται αποκλειστικά από αυτόν. Διασφαλίζοντας το δημόσιο χαρακτήρα του Μουσείου μπορούμε να πείσουμε κι άλλους τοπικούς συλλέκτες ή φορείς να δωρίσουν τις αξιολογότατες συλλογές εντύπου υλικού που διαθέτουν.
Συμπερασματικά θεωρούμε ότι το θέμα της χρήσης του κτιρίου της πρώην οικίας Τσαλόπουλου είναι πολύ σοβαρό και θα πρέπει ν΄ απασχολήσει από μηδενική βάση όλη την πόλη με ανοιχτές διαδικασίες προτάσεων και διαλόγου. Ήδη η συζήτηση άνοιξε με τις πολύ σημαντικές προτάσεις, που δημοσίευσαν οι συνδυασμοί της Λαϊκής Συσπείρωσης Κατερίνης, της Πρωτοβουλίας για την Αλλαγή στο Δήμο Κατερίνης και ο συμπολίτης μας Αντώνης Κάλφας.
Όμως σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να κυριαρχήσει ο διάλογος, ο οποίος θα βασίζεται στη συνειδητοποίηση της ευθύνης μας για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της πόλης μας. Δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ο στίχος του Γ. Σεφέρη (από το ποίημα «Το σπίτι κοντά στη θάλασσα» της συλλογής Κίχλη, στ. 40). «[…] Ξέρεις τα σπίτια πεισματώνουν εύκολα, σαν τα γυμνώσεις». Κι ένα σπίτι «γυμνώνεται», όταν εγκαταλείπεται στην τύχη της υλικής φθοράς (αυτό το γλιτώσαμε). «Γυμνώνεται» όμως και όταν αίρουμε τις μνήμες που κουβαλάει πάνω του ή αγνοούμε την ποιότητα των νοημάτων, που είχε κάποτε και του αξίζουν να «στεγάσει» στο μέλλον. Ειδάλλως πράγματι «πεισματώνει».
