Mε μία επετειακή εκδήλωση έπεσε η αυλαία των φετινών εκδηλώσεων της Σχολής Γονέων ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ την Δευτέρα 2-4-2012. Ομιλητής της εκδήλωσης ήταν ο καθηγητής της Ιστορίας του Ελληνισμού του Ποιμαντικού τμήματος της Θεολογικής του Α.Π.Θ. κ. Αθανάσιος Καραθανάσης, διδάκτωρ Φιλολογίας και Εκκλησιαστικής Ιστορίας, με θέμα «190 χρόνια από την καταστροφή της Μηλιάς το Πάσχα του 1822».
Στην αρχή η μικτή χορωδία «Λαζαίων» τραγούδησε παραδοσιακά δημοτικά τραγούδια δημιουργώντας έτσι την κατάλληλη για αυτό το ιστορικό θέμα ατμόσφαιρα. Ξεκινώντας στη συνέχεια ο κ. Καραθανάσης αναφέρθηκε στη μαγιά της Λευτεριάς τους κλεφταρματωλούς που κράτησαν όρθιο το γένος μετά το 1453 και φυσικά τους Λαζαίους, εθνικούς αγωνιστές του Ολύμπου και των Πιερίων.
Έλκουν την καταγωγή τους από το Λιβάδι Ολύμπου από το 17ο αιώνα και κατά τους ιστορικούς διακρίθηκαν στο 2ο Ρωσοτουρκικό πόλεμο. Γενάρχης τους θεωρείται ο Έξαρχος Λάζος και απόγονοί του ο Γιάννης, ο Λιόλιος, ο Δήμος ,ο Χρήστος , ο Νίκος που τα κατορθώματά τους επί Αλή πασά και αργότερα με την Επανάσταση του 1821 υμνούν τα δημοτικά τραγούδια. Κοντά τους ανδρώθηκαν ονομαστοί αγωνιστές όπως ο παπά-Βλαχάβας ο Νικοτσάρας και άλλοι. Γύρω στα 1807 αγωνίζονται εναντίον του Αλή-πασά και στη στεριά αλλά και ως πειρατές στη θάλασσα των Σποράδων με αποτέλεσμα οι ντόπιοι να τους αποκαλούν «θαλασσοπούλια».
Τα επόμενα χρόνια οι αγωνιστές Λαζαίοι μάχονται για την ελευθερία, συλλαμβάνονται κι άλλοι απαγχονίζονται στην Πόλη. Η Επανάσταση στη Μακεδονία αφού ξεκίνησε το 1821 από Χαλκιδική-Κασσάνδρα και Άγιο Όρος με Εμμανουήλ Παππά πνίγηκε στο αίμα και συνεχίστηκε με Λαζαίους, Γιωργάκη Ολύμπιο και Γούλα Δράσκο στην Πιερία από Πλαταμώνα μέχρι Κολινδρό και Μηλιά. Στα 1822 οχυρώνονται στη Μηλιά και Καστανιά και ο Κοζανίτης Κασομούλης, ο Διαμαντής Νικολάου και κρατούν την περιοχή με αψιμαχίες έως τις 15\3\1822.
1η Απριλίου 1822, ημέρα Μ. Σαββάτου οι Τούρκοι καταστρέφουν τη Μηλιά κατασφάζοντας τους κατοίκους. Κατά την καταδίωξη οι γυναίκες έπνιγαν τα μωρά τους για να μην αντιληφθούν, με το κλάμα , οι Τούρκοι τις θέσεις τους. Ο Κασομούλης με τον Τόλιο Λάζο τράβηξαν ,τη Δεύτερη μέρα του Πάσχα , προς το Καταφύγι Κοζάνης και τη Φτέρη ,άλλοι πήγαν στη Νάουσα κι άλλοι αγωνίστηκαν στα Δερβενάκια, στα Ψαρά, στο Μεσολόγγι, στο Αρκάδι αργότερα. Πολλοί εγκαταστάθηκαν στα Μέγαρα, στη Λειβαδιά, στην Αταλάντη, στις Σποράδες, στο Μεσολόγγι. Η Μηλιά έπεσε ηρωικά όπως το Κούγκι του Σουλίου το Μεσολόγγι και το Αρκάδι. Οι Λαζαίοι έδιναν βροντερό παρόν και στους επόμενους αγώνες με αρματολίκια ,με συμμετοχή στην επιτροπή που σχηματίστηκε στη μονή Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω, με τη δημιουργία νέας Φιλικής Εταιρείας για την απελευθέρωση της Μακεδονίας, Ηπείρου και Θεσσαλίας και τη συμμετοχή τους στις επαναστάσεις του 1854 και 1878 με τον επίσκοπο Κίτρους Νικόλαο. Στην τελευταία έλαβε μέρος και ο γιατρός Γιάννης Λάζος. Οι Λαζαίοι , μεγάλη οικογένεια αγωνιστών υπήρξαν γενναίοι ,πατριώτες και ανυπότακτοι πρότυπα για τις νέες γενιές των Ελλήνων.
