Του Αργύρη Ολοκτσίδη
Εδώ και χιλιετίες είναι γνωστό ότι «ουκ επ’ άρτω μόνω ζήσεται άνθρωπος». Ήδη από τότε, είχε παρατηρηθεί ότι άνθρωποι που βρίσκονται υπό μεγάλη ψυχολογική πίεση (οικονομική εξαθλίωση, ακραία κοινωνική περιθωριοποίηση, απώλεια αγαπημένου προσώπου, απώλεια της προσωπικής ελευθερίας, απουσία πνευματικού νοήματος ζωής κλπ), κυριεύονται από δυνατούς φόβους, οι οποίοι, σε συνδυασμό με αυτοαπόρριψη και αδιαφορία για τη ζωή, μπορούν να οδηγήσουν ακόμη και σε επιθυμία θανάτου.
Στην ανθρώπινη ιστορία συναντάμε περιπτώσεις αυτοχειριών, που κλιμακώνονται από εκείνες, της εθελούσιας καταφυγής στο θάνατο, ως προσωπικής διεξόδου από ένα αφόρητο παρόν, έως εκείνες, της επιλογής του εκούσιου θανάτου με σκοπό την επίτευξη μιας κοινωνικής – πατριωτικής προσφοράς.
Στην πρώτη κατηγορία των παραπάνω περιπτώσεων μιλάμε για αυτοκτονία, ενώ στη δεύτερη για αυτοθυσία. Η διαφορά μεταξύ των δυο αυτών μορφών αυτοχειρίας είναι πολύ σημαντική, διότι ο αυτοκτονών αντιλαμβάνεται τον θάνατό του ως προσωπική λύτρωση, αδιαφορώντας (λιγότερο ή περισσότερο) για τις κοινωνικές συνέπειες, ενώ ο αυτοθυσιαζόμενος προσφέρει συνειδητά τη ζωή του ως τίμημα, για την επίτευξη καλλίτερων συνθηκών ζωής για τους συνανθρώπους του.
Φαίνεται παράξενο, από τη μια να υπάρχουν άνθρωποι, οι οποίοι επιλέγουν να πεθάνουν, παρά να ζουν σε αβάσταχτες για εκείνους συνθήκες ζωής και από την άλλη, να υπάρχουν πάλι άνθρωποι, οι οποίοι επιλέγουν τη συνέχιση της ζωής τους, μέσα σε οποιεσδήποτε συνθήκες, ακόμη και σε τέτοιες ακραίας σκλαβιάς και αναξιοπρέπειας, ανεχόμενοι ύβρεις, ξυλοδαρμούς, μέχρι και τον αργό ή τον άμεσο θάνατο από το «καθαγιασμένο» χέρι του αφέντη τους.
Γιατί αυτή η διαφορετικότητα; Μήπως γεννιόμαστε, οι άνθρωποι, φύσει διαφορετικοί, οπότε γίνονται κατανοητές τέτοιες ακραία αποκλίνουσες συμπεριφορές; Η μήπως εκείνο που μας διαφοροποιεί δεν είναι η φύση μας, αλλά η διαφορετική ανατροφή, διαπαιδαγώγηση και βιωματική εμπειρία που έχουμε προσλάβει και που μας πλάθει σε ανθρώπους - φορείς διαφορετικών πολιτισμών; Πιστεύω ότι η δεύτερη περίπτωση είναι η κυρίαρχη αιτία, που μας κάνει να αντιλαμβανόμαστε διαφοροποιημένα το νόημα της ζωής και να τοποθετούμε τον εαυτό μας σε συγκεκριμένα επίπεδα της κοινωνικής και συμπαντικής τάξης.
Έτσι, στο ένα κοινωνικό άκρο, υπάρχουν εκείνοι, που αντιλαμβάνονται τη ζωή ως μια αετίσια πτήση ελευθερίας στους ασύνορους, φωτεινούς ουρανούς της αξιοπρέπειας και της δημιουργίας, προϋποθέσεις, για τις οποίες είναι πάντα έτοιμοι να αγωνιστούν μέχρι θανάτου, εναντίον όποιου επιχειρήσει να τους τις στερήσει. Στο άλλο κοινωνικό άκρο, υπάρχουν εκείνοι, που παραιτούνται εκούσια από κάθε ίχνος ανθρώπινης αξιοπρέπειας, έρποντας σαν σκουλήκια στο λασπώδες έδαφος της δουλικότητας και αναζητώντας προστατευτικές, πλην σκοτεινές, τρύπες, για να βολέψουν το γλοιώδες σαρκίο τους.
Ανάμεσα σε αυτά τα δυο άκρα, υπάρχουν και όλες οι υπόλοιπες διαβαθμίσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς, αντιστοιχούμενες, κατά μια πιθανή αισώπεια ή οργουελική εκδοχή, με χαρακτηριστικά άλλων ζώων: Λύκων, αλεπούδων, προβάτων, περιστερών, φιδιών κλπ. Η συμπεριφορά των περισσότερων ανθρώπων αντιστοιχεί σε εκείνη των ζώων αγέλης, τα οποία κινούνται κοπαδιαστά, δίχως να επιλέγουν κατεύθυνση, ως άτομα, και δίχως να σκέφτονται τις συνέπειες των κινήσεών τους. Τέτοιοι, αγελαίοι άνθρωποι, αντιδρούν ως κοπάδι, τρέφονται ως κοπάδι, ψωνίζουν ως κοπάδι, ονειρεύονται ως κοπάδι, ψηφίζουν ως κοπάδι….
Υπάρχει και μια ειδική κατηγορία, εκείνη των μαλακίων. Σε αυτήν ανήκουν όσοι άνθρωποι επιδιώκουν την περιένδυσή της συμπλεγματικής ύπαρξής τους με την πανοπλία της εξουσίας (βλέπε π.χ. πολλούς πολιτικούς), προκειμένου να παραστήσουν τους δυνατούς και σημαντικούς. Μόλις όμως σπάσει το κέλυφος του θεσμικού αξιώματος, το οποίο τους προστάτευε και τους μεταμόρφωνε παραμορφωτικά, αποκαλύπτονται η ανεπάρκεια και η μικρότητά τους σε όλο τους το αξιοθρήνητο μέγεθος.
Ο πολιτισμός, λοιπόν, των ανθρώπων είναι εκείνος, που καθορίζει, εν πολλοίς, και τη συμπεριφορά τους. Άνθρωποι, που ανατράφηκαν ως σκλάβοι, δεν ενοχλούνται από τη σκλαβιά. Λένε: «ζωή να ναι κι ό, τι να ναι». Άνθρωποι, που εκπαιδεύτηκαν στην ελευθερία, δεν αντέχουν και δεν ανέχονται καμιά υποβάθμιση της ζωής τους. Λένε: «λευτεριά ή θάνατος».
Γι’ αυτό, σ’ όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες, τις γνήσιες επαναστάσεις (υπάρχουν και τέτοιες γιαλαντσί) εναντίων των καταπιεστών, τις ξεκινούν και τις οδηγούν άνθρωποι με ελεύθερο φρόνημα, έτοιμοι πάντα να θυσιάσουν τη ζωή τους, αν χρειαστεί, προς όφελος των συνανθρώπων τους. Αυτοί δικαιούνται να ονομάζονται ήρωες.
Όσο για εκείνους, που στρατεύονται και πεθαίνουν ως μάρτυρες στην υπηρεσία ενός θρησκευτικού ή ιδεολογικού σκοπού, προκειμένου να κερδίσουν κάποιον μεταθανάτιο παράδεισο, αυτοί δεν είναι ήρωες, αλλά ποικιλότροπα τηλεκατευθυνόμενα, τραγικά θύματα.
Η ιστορία φωτογράφησε πολλές φορές τους ανθρώπους να εκλιπαρούν θεούς και δαίμονες, για να παρέμβουν λυτρωτικά και να αλλάξουν τη μοίρα τους. Όμως, η μοίρα γράφει τις τύχες εκείνων μόνο των ανθρώπων, που δεν πιστεύουν στη δύναμή τους, παραιτούνται απ’ αυτή και τη χαρίζουν σε παντοειδείς «σωτήρες», ώστε να μπορούν κατόπιν να την εκλιπαρήσουν πίσω, ως ελεημόνως παρεχόμενη λύτρωση.
Αργύρης Ολοκτσίδης
