Με τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Κατερίνης ο χώρος πολιτικού διαλόγου και πολιτισμού «ΙΔΕΟΔΡΟΜΙΟ» (Π. Π. Γερμανού 3) σάς προσκαλεί την Τετάρτη, 4 Απριλίου 2012 και ώρα 20.00 στην παρουσίαση της εισήγησης του ΝΙΚΟΥ ΓΡΑΙΚΟΥ
του ΑΝΤΩΝΗ ΚΑΛΦΑ
Η πόλη της Κατερίνης έχει, όπως είναι γνωστό στην έρευνα, σχετικά μικρή ιστορία. Σε χάρτες και γκραβούρες των χρόνων της Τουρκοκρατίας τη βρίσκουμε από τα τέλη του 15ου -16ου αιώνα αλλά οι γραπτές πηγές, απ’ όσο μας είναι γνωστό, αναφέρουν ρητά το όνομα Κατερίνη από το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα.
Συχνότερα βεβαίως τη συναντάμε σε χάρτες των δύο τελευταίων αιώνων. Ο Απόστολος Βακαλόπουλος υπολογίζει τον αριθμό των σπιτιών της Κατερίνης κατά τις αρχές του 19ου αιώνα (χωριού τότε) σε 140 σπίτια, κυρίως ελληνικά, με βασική απασχόληση των κατοίκων του την καλλιέργεια του σιταριού. “Η Κατερίνη στις αρχές του αιώνα”, γράφει ο Νίκος Βαρμάζης, “είναι μια μικρή κωμόπολη, με στοιχεία όμως που υπόσχονται γρήγορη εξέλιξη. Σύμφωνα με την έκθεση του Δημητρίου Σάρρου ‘η Αικατερίνη από μικράς κώμης και δη ιδιοκτήτου, οία ήτο προ της ενώσεως της Θεσσαλίας, συνοικισθείσα εξ επηλύδων βλαχοφώνων Λειβαδιωτών και Ηπειρωτών και άλλων Μακεδόνων περιοίκων και ωσημέραι προαγομένη υλικώς και πνευματικώς, κατέστη πόλις εμπορική και χαρίεσσα’. Την ταχύτατη εξέλιξη και ανάπτυξη επιβεβαιώνει και η μαρτυρία του μητροπολίτη Παρθενίου Βαρδάκα, ο οποίος υποστηρίζει ότι η πόλη ‘εντός του δεκαπενταετούς [...] διαστήματος της αρχιερατείας ημών εδιπλασιάσθη σχεδόν εις οικοδομάς έχουσα τάσεις ζωηράς προς περαιτέρω αύξησιν’. Υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός της στις αρχές του αιώνα ήταν 5000-8000, ενώ στην απελευθέρωση έφτανε τις 8000”. Τα ίδια περίπου υποστηρίζονται για τον πληθυσμό της πόλης της Κατερίνης κατά την εποχή της απελευθέρωσης, ενώ στα 1929, χρονιά κατά την οποία γίνεται Δήμος, δεν υπερβαίνει τους 10.000 κατοίκους. Η μεταπολεμική πληθυσμιακή αύξηση (31. 687 στα 1951, 31.843 στα 1961, 29.336 στα 1971, 38.404 στα 1981) μέχρι την πρόσφατη απογραφή (2011) που ανεβάζει τον αριθμό των κατοίκων στις 65.000 και η οποία αν ληφθεί υπόψη και η νέα καλλικρατική δομή ανεβαίνει τους 85.000 δημότες αποτελεί απτό δείγμα των οικονομικών και κοινωνικών αλλαγών στην περιοχή της Πιερίας αλλά και της Μακεδονίας γενικότερα. Ωστόσο, η οικονομική και πληθυσμιακή άνοδος δεν συμβαδίζει πάντοτε με την πολιτιστική. Η απουσία υποδομών πολιτιστικών, υπογραμμίζει σε έρευνά του το Εμπορικό Επιμελητήριο της Πιερίας (1998) είναι ανασταλτικός παράγοντας για τη γενικότερη ανάπτυξη εκδηλώσεων πολιτισμού: “[...] Ανασταλτικός παράγοντας είναι [...] η έλλειψη χώρων εκδηλώσεων, η έλλειψη υποδομών. Η υποδομή περιορίζεται για μεν την πόλη της Κατερίνης σε δύο κινηματογράφους, έναν χειμερινό και έναν θερινό, οι αίθουσες των οποίων χρησιμοποιούνται και για θεατρικές παραστάσεις, για δε τον υπόλοιπο νομό σε δύο θερινούς κινηματογράφους. [...]”. Σχετικά με το επίπεδο εκπαίδευσης των κατοίκων της Πιερίας η ίδια έρευνα επισημαίνει: “Το επίπεδο εκπαίδευσης του Ν. Πιερίας χαρακτηρίζεται από υψηλό ποσοστό κατοίκων που έχουν παραμείνει στα χαμηλά στάδια του εκπαιδευτικού συστήματος. [...]” Ανακεφαλαιώνοντας: γίνεται φανερό από τα παραπάνω ότι η απουσία ισχυρών θεσμών και το μορφωτικό επίπεδο ακυρώνει την όποια επένδυση στον πολιτισμό: χωρίς υψηλού επιπέδου εκπαίδευση, χωρίς σύγχρονες βιβλιοθήκες και θεσμική στήριξη (θέατρο, ωδεία, μουσεία, λαογραφικές συλλογές, αίθουσες τέχνης) δεν προωθείται η ουσιαστική μελέτη ενός πολιτισμού.
Μια θαυμάσια ευκαιρία να συζητήσουμε τη διαδρομή της πόλης μέσα από τον πολιτισμό και τα τεκμήριά του (αφού η επίσημη πόλη και ο ΟΠΠΑΠ καθεύδει) είναι και η εισήγηση του Νίκου Γραίκου. Ευαίσθητος παρατηρητής, εικαστικός καλλιτέχνης ο ίδιος με έκτυπα τα σημάδια της παράδοσης στο έργο του, καλός γνώστης και ερευνητής της τοπικής ιστορίας (με γνώση, μέθοδο ιστορική, τεκμηριωμένο λόγο και όχι δημοσιογραφικές αβιβλιογράφητες προχειρότητες) ο Γραίκος μάς εξηγεί πώς οι ιστορίες των πόλεων μπορούν να προσεγγιστούν είτε ως μικρογραφικές αφηγήσεις της μεγάλης ιστορίας είτε ως ιδιαίτερες πολιτισμικές νησίδες ιδιαίτερων τοποχρονικών χαρακτηριστικών.
Έτσι και για την Κατερίνη, υπογραμμίζει ο Γραίκος «θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε κάποιες όψεις της τοπικής της ιστορίας επικεντρώνοντας τις ερμηνείες μας σε ορισμένα πολιτισμικά της χαρακτηριστικά, τα οποία θα μπορούσαν να έχουν ως θέματα τα πλατάνια, τις συντεχνίες, τους πρόσφυγες και τα οικήματα».
Υπενθυμίζω ότι στην ίδια εκδήλωση και στην παρέμβασή του ο θαλερός πάντα Νίκος Βαρμάζης θα μας εξιστορήσει κάποια συμβάντα που αφορούν την περίοδο 1949-1955, μια τραυματική και δύσκολη περίοδο της νεότερης ιστορίας της πόλης. Πρόκειται για ένα μικρό μόνο απόσπασμα από αδημοσίευτο ακόμα ιστορικό υλικό το οποίο εστιάζεται σε αυτήν την μεταπολεμική συγκυρία
