του ΑΝΤΩΝΗ ΚΑΛΦΑ
Στην εποχή της κρίσης, στην εποχή της σχεδόν εμπόλεμης αντιπαλότητας των δυνάμεων της αγοράς (πειθήνιοι πολιτικοί και υπάκουοι οικονομολόγοι, τραπεζίτες και χρηματιστές) από τη μια και των δυνάμεων που αποτελούν εγγύηση για το μέλλον του τόπου από την άλλη (εργαζόμενοι στην παιδεία, στον πολιτισμό), οφείλουμε να καταλάβουμε ότι η παιδεία, η γνώση, οι παρεμβάσεις της πολιτείας ή ό,τι αποκαλούμε κοινωνικό κράτος είναι αληθινές επενδύσεις για το μέλλον του τόπου.
Μόνο που...
παρόμοιες δημόσιες επενδύσεις δεν αποπληρώνονται με ένα πρόχειρο αντίτιμο. Ένα ωραίο κείμενο, ένα σπουδαίο βιβλίο, η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας, η πολύτιμη έμφαση στην έρευνα και την παιδεία, μια καλοσκηνοθετημένη παράσταση, η καίρια σύλληψη ενός στοχαστή, όλα αυτά μας αναγκάζουν να ξανασκεφτούμε την μοίρα του ανθρώπου μέσα σε έναν κόσμο συγκρούσεων αλλά παράλληλα οφείλουμε να προετοιμάζουμε τον μελλοντικό άνθρωπο, οφείλουμε να ακυρώνουμε με το παράδειγμά μας την χαύνωση και τη νωθρότητα.
Η αληθινή παιδεία, τέλος, δεν είναι κατάρτιση, δεν διδάσκεται σε κανένα ΙΕΚ, αποτελεί το μέγιστο μάθημα που από τον καιρό του διαφωτισμού κινητοποιεί τους σκεπτόμενους οπαδούς της δημόσιας σφαίρας. Και αυτή η δημόσια σφαίρα σήμερα είτε με το επιχείρημα της έλλειψης πόρων είτε με το λαικίστικο επιχείρημα του αντικρατισμού κινδυνεύει να αφυδατωθεί από την εμμονή στην έκπτωση της εργασίας, την απόρριψη της παιδείας, την άρνηση του πολιτισμού, στην αποδυνάμωση της παρουσίας ισχυρών δημόσιων δεσμών.
Γιατί αυτός ο μακροσκελής πρόλογος; Μα για να προβληθεί ακριβώς η πεποίθηση πολλών από εμάς πως η αληθινή παιδεία παράγεται από ανθρώπους που ζουν ανάμεσά μας, εν προκειμένω από καθηγητές της δευτεροβάθμιας εκπαιδευσης, αθόρυβα και ουσιαστικά, χωρίς τυμπανοκρουσίες και περιττές αξιολογήσεις. Ένα πρόσφατο δείγμα αυτής της αθόρυβης πλην γόνιμης σχέσης με το διδακτικό αντικείμενο αποτελεί και το παρακάτω δισέλιδο ποιητικό (καλύτερα στοχαστικό, παιδαγωγικό) κείμενο που έλαβα από τον συνάδελφο Κώστα Σαραϊλίδη, φυσικό του πέμπτου λυκείου.
Πρόκειται για ένα πυκνό κείμενο 400 λέξεων το οποίο συμπυκνώνει προσπάθειες μηνών, παιδαγωγικές συνεδριάσεις, διαβάσματα ποικίλα, διδακτικά προγράμματα και ατέλειωτες ώρες συζητήσεων με τους μαθητές. Το έναυσμα δόθηκε πριν από λίγους μήνες όταν στο πλαίσιο ενός σχολικού εκπαιδευτικού προγράμματος («Οι άνθρωποι μπορούν») ο καλός φυσικός και η εκπαιδευτική ομάδα του σχολείου συνέδεσε το μάθημα και τη σχετική θεματολογία του με άλλες επιστήμες και «πειθαρχίες». Τα παιδιά μίλησαν με καλλιτέχνες, παρακολούθησαν συζητήσεις, έθεσαν ερωτήματα, επισκέφθηκαν άλλες ομάδες και επιστήμονες, ταξίδεψαν οργανωμένα, είδαν ξένα μουσεία και τόπους δημιουργίας με τελικό σκοπό την πολύπλευρη προσέγγιση της γνώσης.
Στο ωραίο και συμπαγές κείμενο που εμπνεύσθηκε ο συνάδελφος Κώστας Σαραϊλίδης αποτυπώνεται με τον τρόπο της ποίησης ο διάλογος του υποκειμένου που διψά για μάθηση και ερμηνεία. Παρακολουθούμε μέσα από γρήγορες εικόνες, εύστοχες περιγραφές και κοφτές αντιθέσεις την επαφή του γράφοντος με τον περιβάλλοντα κόσμο και τις κατακτήσεις του. Στο ποίημα υπάρχουν έμμεσες νύξεις και διακειμενικές αναφορές στην Καπέλα Σιστίνα («Το σκοτάδι πνίγεται στου πινέλου τις τροχιές./ Η γυμνή αλήθεια απλώνεται από τη φρίκη στον παράδεισο»), στην πόλη της Ρώμης (Κολοσσαίο), της Φλωρεντίας αλλά και της Σιένα («Σκούρα χρώματα, παλιές εικόνες, στου κάμπου τη μοναδική κλίση εξάπτουν τη φαντασία».) Δεν λείπουν ακόμα και άλλες πτυχές της επιστημονικής εμπειρίας όπως για παράδειγμα η επίσκεψη στην ευρωπαϊκή επιτροπή διαστήματος και ο θαυμασμός για τα κατορθώματα του ανθρώπινου μυαλού («Είσαι καθηλωμένος στη Γη, όμως φεύγεις. / Σε φοβίζουν τα ύψη, όμως τα κατακτάς»). Δεν λείπουν ακόμη και οι αναφορές στις αλλαγές στην παραγωγική συγκρότηση των μεσαιωνικών πόλεων όταν δρόμοι και στοές μετατράπηκαν στην ιστορική διάρκεια από βυρσοδεψεία («πορφύρα») σε σύγχρονους ναούς όπου κυριαρχεί η επιδεικτική κατανάλωση και η έμφαση στον πλούτο (κοσμηματοπωλεία): «Μια στοά σαν μονοπάτι του ουρανού ζώνει τη ροή του ποταμού που ωρίμασε / και έβγαλε την πορφύρα για να φορέσει το χρυσαφένιο μανδύα.»
Κυρίως όμως αυτό που θεωρώ ότι αποτελεί θεμελιώδη παιδαγωγική κατάκτηση της γραφής είναι το γεγονός πώς αυτή η εμπειρία του μαθητικού προγράμματος ενέπνευσε τον ίδιο τον συμμετέχοντα, του έδωσε τη δυνατότητα να εκφραστεί γλωσσικά (και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία αφού η ποίηση είναι αποσταγμένος λόγος), του ενδυνάμωσε το αίσθημα της παιδαγωγικής πράξης, της αξίας του αγωνίζεσθαι, του δίδαξε έναν άλλο τρόπο παραγωγής και επεξεργασίας των εικόνων μας για το διδακτικό αντικείμενο και την τάξη.
Τι μένει ακόμα; Το παράδειγμα του συναδέλφου προς όλους μας: οφείλουμε να προετοιμάζουμε τον μελλοντικό άνθρωπο, οφείλουμε να ακυρώνουμε με το παράδειγμά μας την χαύνωση και τη νωθρότητα στο δημόσιο σχολείο.
Βήμα στο χώρο και στον χρόνο
Της μεγάλης προσμονής ο κόπος χτίζει την ηδονή της πραγμάτωσης.
Του μυαλού γέννες σκαλίζουν συναισθήματα στην ψυχή και σμιλεύουν πορείες.
Μαίανδροι στη ροή των σκέψεων χρωματίζονται με ερεθίσματα και
οδηγούν στον οργασμό του νου και της ψυχής.
Στην πόλη, όπου το φως της ιστορίας δεν τελειώνει, ίριδες διαστέλλονται.
Αυταπάτες γεννούν στο μυαλό τις κραυγές αγωνίας για ζωή.
Στο νεκρό κορμί του τοίχου η αφαίρεση χαράζει τις εποχές που αλλάζουν.
Η δύναμη, η ανάγκη και ο χρόνος συγκρούονται.
Της πίστης ο θεόρατος θόλος σκεπάζει τις αρμονικές γραμμές του καλλιτέχνη.
Χρώματα εναλλάσσονται παντού και μια φωτεινή πηγή γεννιέται.
Το σκοτάδι πνίγεται στου πινέλου τις τροχιές.
Η γυμνή αλήθεια απλώνεται από τη φρίκη στον παράδεισο.
Νιώθεις μικρός, μα είσαι μεγάλος.
Μένεις έκθαμβος, μα σκέφτεσαι.
Ζεις σε απόδραση, αφού συνδέεσαι με της ιστορίας τα θαύματα.
Και μετά, η ματιά αιωρείται ανάμεσα στη Γη και στον ουρανό.
Τροχιές, εικόνες, χρώματα ωθούν του μυαλού τη ρώτα.
Είσαι καθηλωμένος στη Γη, όμως φεύγεις.
Σε φοβίζουν τα ύψη, όμως τα κατακτάς.
Ανακαλύπτεις του ανθρώπου την υπέροχη φύση.
Γίνεσαι πνεύμα και αιωρείσαι στο χώρο.
Περπατάς τα μονοπάτια του σύμπαντος με τη δύναμη του μυαλού.
Κάποιοι σου δείχνουν το δρόμο. Τους θαυμάζεις και τους ζηλεύεις μαζί.
Φεύγεις και όμως η σκέψη σου μένει πίσω.
Γήινα μονοπάτια οδηγούν στου χρόνου το σταμάτημα.
Σκούρα χρώματα, παλιές εικόνες, στου κάμπου τη μοναδική κλίση εξάπτουν τη
φαντασία.
Ζεις το σήμερα με εικόνες του χθες.
Η ματιά πλανιέται στο χώρο. Στο τέλος του ορίζοντα το φως μιας εποχής σε
μαγνητίζει.
Σπρώχνεις το σώμα σου να φτάσει εκεί που το μυαλό χρόνια τώρα
περιπλανιέται.
Της αναγέννησης η ορμή με πινέλα και αξίνες έκανε το σκοτάδι φως.
Ακτίνες παντού. Οι τροχιές τους σε οδηγούν.
Του δημιουργού ο τρούλος κρατιέται χρόνια τώρα από τον ουρανό.
Αιωρείται, όπως οι λέξεις θαυμασμού που βγαίνουν από το στόμα σου.
Ένα μουσείο στο χώρο και στην αυλή νιώθεις μικρός στου Δαβίδ την αρμονία.
Στοές αγαλμάτων σε υποδέχονται και ονείρου εικόνες πάνω σε καμβά σε
καθηλώνουν στη Γη.
Μια στοά σαν μονοπάτι του ουρανού ζώνει τη ροή του ποταμού που ωρίμασε
και έβγαλε την πορφύρα για να φορέσει το χρυσαφένιο μανδύα.
Ο χρόνος και ο χώρος μπερδεύονται.
Αγωνιάς να σταματήσεις τον πρώτο και χάνεσαι στα ξέφωτα του δεύτερου.
Ξέρεις πως τώρα είσαι πιο πλούσιος και όμως νιώθεις ακόμα πιο φτωχός.
Μια παράξενη δύναμη μέσα σου σε σπρώχνει όλο και πιο κοντά στης ψυχής σου
τις ανάγκες.
Κυνηγάς πλέον το αύριο γιατί νομίζεις πως δεν σου φτάνει ο χρόνος για το
σήμερα.
