Η εξέλιξη των γεγονότων όπως αναφέρονται στα χειρόγραφα απομνημονεύματα του επισκόπου Νικολάου
Γράφει: ο Δημήτριος Χλεμές
Εκπαιδευτικός Π.Ε.
Με αφορμή τη συμπλήρωση 138 ετών από την 22α Φεβρουαρίου 1878, ημέρα επίσημης κήρυξης της επανάστασης του Κολινδρού παρουσιάζουμε σήμερα, με τη μορφή σύντομου χρονικού τα γεγονότα όπως αυτά διαδραματίστηκαν στον Κολινδρό και την ευρύτερη περιοχή.
Την...
καλύτερη ιστορική μαρτυρία για τα γεγονότα του 1878, αποτελούν αναμφίβολα τα χειρόγραφα απομνημονεύματα ενός εκ των πρωταγωνιστών της επανάστασης του Ολύμπου, του Επισκόπου Κίτρους Νικολάου Λούση, που είχε την έδρα του στον Κολινδρό.
Στο σύντομο αυτό χρονικό παρουσιάζουμε με χρονολογική σειρά τα γεγονότα, όπως τα περιγράφει ο επίσκοπος και δημοσιεύτηκαν από τον Ευάγγελο Κωφό στο βιβλίο του «ο Αντάρτης Επίσκοπος Κίτρους Νικόλαος» από τις εκδόσεις «Δωδώνη».
7 Σεπτεμβρίου 1876
Επίσκεψη του Κυβερνίδη (πράκτορα της «Αδελφότητας») από το Λιβάδι Ολύμπου (Βλαχολίβαδο), φοιτητή της ιατρικής σχολής του Εθνικού Πανεπιστημίου, στον Επίσκοπο Νικόλαο Λούση. Ανακοίνωση του μυστικού για την ύπαρξη στην Αθήνα της «Αδελφότητας», οργάνωσης που σκοπό είχε την προετοιμασία της επανάστασης των ελληνικών επαρχιών της Τουρκίας.
Άρνηση του Επισκόπου για ένταξη στην οργάνωση για τους παρακάτω λόγους:
α) «...διότι δεν γνωρίζω τους πρωτουργούς της εταιρείας ουδ’ είμαι πεπεισμένος ότι δεν είναι άφρονα και απονενοημένα τα παρασκευαζόμενα κινήματα, όμοια προς τα του 1854.
β) «...διότι θα εκινδύνευον να μωραθώ και να απολεσθώ άνευ ωφελείας» και
γ) «..διότι εγώ και εκτός της Αδελφότητας διατελών έσομαι ευνοϊκός και συνεργός εις τοιούτον τινά σκοπόν...»
Τον ίδιο μήνα ο Κυβερνίδης «εν τη ακριτομυθία και αμετροέπεια του», λέει στον Γραμματέα του Ελληνικού Προξενείου της Θεσ/νίκης, ότι ο Λούσης μυήθηκε κι έγινε πρόθυμα μέλος της Αδελφότητας. Ο Γραμματέας του Προξενείου χρησιμοποιεί το όνομα του Νικολάου για να μυήσει κι άλλους.
Οκτώβριος 1876
Επιστολή Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ιωακείμ στον Νικόλαο στην οποία διαμαρτύρεται γι’ αυτό που άκουσε (για τη δήθεν δηλαδή μύησή του στην «Αδελφότητα»).
Ιανουάριος 1877
Επίσκεψη Παύλου Πατραλέξη με σκοπό να μυήσει τον Νικόλαο σύμφωνα με εντολή «των εν Θεσσαλονίκη αδελφών». Ο Παύλος Πατραλέξης 40 ετών, Ελληνόβλαχος από το Σέλι, αναφέρει λεπτομέρειες για την Αδελφότητα και τα μέλη της και προσπαθεί να πείσει τον Νικόλαο. Προβληματισμός του Επισκόπου για συμμετοχή, δίλλημα και ερωτηματικά.
Φεβρουάριος 1877
Επίσκεψη εκ νέου του Πατραλέξη στο επισκοπικό μέγαρο. Επιπλέον στοιχεία για τη λειτουργία της οργάνωσης. Συμμετοχή σ’ αυτήν γνωστών Ελλήνων (Μελάς, Καλλιγάς, Μεσηνέζης, Δραγούμης κ.ά.).
Οριστική απόφαση του Νικολάου για μύηση.
Μάρτιος 1877
Προγραμματισμός για περιοδεία του Επισκόπου στα χωριά της περιοχής με σκοπό να μυήσει όλο και περισσότερους πατριώτες. Κήρυξη ρωσοτουρκικού πολέμου. Αναβολή περιοδείας εξαιτίας του πολέμου, για το φθινόπωρο.
Απόκρυψη του μυστικού, μη έχοντας εμπιστοσύνη στους προκρίτους του Κολινδρού (* Βλ. σημείωση).
Απρίλιος 1877
Συγκέντρωση κατοίκων στο προαύλιο της επισκοπικής κατοικίας και δέηση (κατόπιν διαταγής του Οικουμενικού Πατριαρχείου), για την ευόδωση του ρωσοτουρκικού πολέμου και τη νίκη «του κραταιού Άνακτος Σουλτάνου».
20 Ιουλίου 1877
Αποτυχία αποστολής όπλων και πολεμοφοδίων απ’ την Αθήνα στην Αγιά, αφορμή για ενίσχυση της Θεσσαλίας και της Πιερίας με στρατό Γκέγκιδων. 400 απ’ αυτούς μπαίνουν στον Κολινδρό «άμα δε εισελθόντες ήρξατο μαστιγούντες, δέροντες και αικίζοντες τους προστυγχάνοτας».
10 Οκτωβρίου 1877
Έναρξη της περιοδείας του Επισκόπου για κατήχηση και μύηση των κατοίκων στην οργάνωση. Η περιοδεία διήρκησε μέχρι τις 19 Δεκεμβρίου 1877 που επέστρεψε στον Κολινδρό. «Ήδη οι χριστιανοί απάντων των χωρίων της επισκοπής μου ήσαν έτοιμοι εις το πρώτον σύνθημα να εξεγερθώσι».
Χριστούγεννα 1877
Συνάντηση στο επισκοπικό μέγαρο με Παύλο Πατραλέξη. Κατάρτιση σχεδίου για μεταφορά όπλων και πολεμοφοδίων.
Ιανουάριος 1878
Μεταφορά 500 όπλων και 120 κιβωτίων φυσιγγίων απ’ τον Βαγγέλη Χοστέβα στη θέση Παλιοπαναγιά, μεταξύ Κίτρους και Πάλιανης.
20 Ιανουαρίου 1878
Εξέγερση Πηλίου και Αλμυρού. Επανάσταση και στην Ήπειρο. Τέλος Ιανουαρίου του 1878 ο Ελληνικός στρατός περνώντας την «οροθετική γραμμή», μπαίνει στη Θεσσαλία και την Ήπειρο. Πέντε (5) μέρες αργότερα αποχωρεί ο στρατός και εγκαταλείπει τους επαναστάτες. Μετακινείται απ’ την Πιερία τουρκικός στρατός στη Θεσσαλία για κατάπνιξη της επανάστασης, τα χωριά της Επισκοπής αδειάζουν από Τούρκους.
Μεσάνυχτα 15-16 Φεβρουαρίου 1878
Δύο ελληνικά ατμόπλοια «Ύδρα» και «Βυζάντιο» απ’ τη Σκιάθο αποβιβάζουν στην Πλάκα Λιτοχώρου σώμα εθελοντών Μακεδόνων 450 ανδρών (από Ξηροχώρι, Αταλάντη κι άλλα μέρη της ελεύθερης Ελλάδας). Αρχηγός είναι ο λοχαγός πεζικού Κοσμάς Δουμπιώτης. Μεταφέρουν αρκετό εξοπλισμό.
17 Φεβρουαρίου 1878
Έρχεται στον Κολινδρό ο Παύλος Πατραλέξης, αναφέρει την μέχρι τώρα προετοιμασία και παρακινεί για εγρήγορση και ετοιμότητα.
Σάββατο 18 Φεβρουαρίου 1878 (παραμονή της Κυριακής της Απόκρεω)
Ο Χοστέβας με στράτευμα κατευθύνεται μέσω των Παλατιτσίων προς τον Κολινδρό. Υποψίες Τούρκων για μυστικές κινήσεις του Επισκόπου.
19 Φεβρουαρίου 1878
10 Κολινδρινοί φέρνουν 200 όπλα και τα κρύβουν στο κοιμητήριο
20 Φεβρουαρίου 1878
10 π.μ. σύσκεψη προκρίτων που υποψιάζονται εξέγερση.
Άφιξη (απόγευμα) του Χοστέβα με 120 άνδρες.
Δολοφονία τα μεσάνυχτα του Τσαούση (λοχία του οθωμανικού στρατού) και του βοηθού του (άλλοι δύο Τούρκοι διαφεύγουν τη δολοφονία)
Τρίτη 21 Φεβρουαρίου 1878
Επίσκεψη του Επισκόπου στο κατάλυμα του Χοστέβα, όπου βρίσκει συγκεντρωμένους τους προκρίτους που αρχίζουν να συμφωνούν για την εξέγερση. Αποστολή εγγράφων απ’ τους δασκάλους Δήμο Βασιλείου, Γ. Κ. Νότα και Ι. Μανώλα κατ΄ εντολή και υπογεγραμμένων απ’ τον Επίσκοπο, στα χωριά με τα οποία (έγγραφα) τους καλεί να συγκεντρωθούν στον Κολινδρό. Κατασκευάζονται από Κολινδρινούς οχυρωματικά έργα. Μοιράζονται στους κατοίκους 200 όπλα.
Τετάρτη 22 Φεβρουαρίου 1878
Επίσημη κήρυξη της επανάστασης. Ύψωση με ζητωκραυγές και πυροβολισμούς της σημαίας «ήτις εγένετο έξωθεν του Κολινδρού μετά μεγάλης παρατάξεως και πλείστων όσων πυροβολισμών».
25 Φεβρουαρίου 1878
Άφιξη απεσταλμένου απ’ τον Πρόξενο Κωνσταντίνο Βατικιώτη που φέρνει δυο επιστολές στον Επίσκοπο, μια του Μητροπολίτη Ιωακείμ και μια άλλη του Προξένου. Η επιστολή του Ιωακείμ διέτασσε τον Νικόλαο να μεταβεί αμέσως στη Θεσσαλονίκη, ενώ του Προξένου έλεγε ότι έρχεται τουρκικός στρατός πολυάριθμος και πρέπει να εξασφαλίσει την ακεραιότητα των γυναικόπαιδων.
Απόφαση για μετακίνηση στη Μονή Αγίων Πάντων.
Πυρπολισμός της Επισκοπής.
26 Φεβρουαρίου 1878
Αναχώρηση τα χαράματα των γυναικόπαιδων για την Μονή Αγίων Πάντων (όπου μένουν μέχρι τις 15 Μαρτίου 1878).
Καθαρή Δευτέρα 27 Φεβρουαρίου 1878
Είσοδος του τουρκικού στρατού υπό τον Ασάφ Πασά και αναίμακτη υποταγή των επαναστατών που έμειναν στον Κολινδρό.
14/15 Μαρτίου 1878
Κατάληψη απ’ τον Ασάφ Πασά και της Μονής των Αγίων Πάντων. Ηρωική αυτοθυσία εφτά γυναικών Βλάχων κτηνοτρόφων απ’ το Σέλι (πέφτουν απ’ τα απόκρημνα βράχια της περιοχής με τα παιδιά τους)...
Μετά την καταστολή της επανάστασης ο Νικόλαος εγκαταστάθηκε στο ελεύθερο κράτος. Η πολιτεία, οι επαναστατικές εταιρείες και η κοινή γνώμη αναγνώρισαν και τίμησαν δημόσια το έργο και τη θυσία του.
*Στα χειρόγραφα απομνημονεύματα του Επισκόπου, αν ασχοληθεί κανείς επισταμένα για να αξιολογήσει τις σχέσεις ανάμεσα στον Επίσκοπο και το ποίμνιό του, κατανοεί ότι υπήρχε κάποια δυσαρμονία ανάμεσα στον Μακεδονικό Ελληνισμό και τον επίσκοπο του. Σε πολλά σημεία των απομνημονευμάτων του γίνεται καυστικός και επικριτικός με τους προκρίτους του Κολινδρού, οι οποίοι διατηρούσαν επιφυλάξεις για τον τρόπο οργάνωσης του επαναστατικού κινήματος από τον επίσκοπο. Όταν όμως εισήλθε στον Κολινδρό το σώμα του Χοστέβα την 20η Φεβρουαρίου 1878 με κηρύγματα φιλοπατρίας κάμφθηκαν και οι τελευταίοι δισταγμοί των προκρίτων, οι οποίοι οργανώθηκαν στο επαναστατικό κίνημα. Εξάλλου από τις πρώτες κιόλας κινήσεις του επισκόπου συμμετείχαν στο εθελοντικό σώμα 33 Κολινδρινοί (τα ονόματα των οποίων γνωρίζουμε από την Ιστορία του Κολινδρού της Κλεοπάτρας Πολύζου- Μαμέλη).
Ο Κολινδρός σε όλους τους απελευθερωτικούς αγώνες του έθνους συμμετείχε ενεργά και πρόσφερε στο βωμό της ελευθερίας σημαντικούς οπλαρχηγούς (καπετάν Διαμαντής Νικολάου στην επανάσταση του 1821 αλλά και Αθανάσιος Μακρής, Δημήτριος Πολυζόπουλος ή Ζήρειας στον Μακεδονικό Αγώνα, κ.ά.).
