ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΚΑΙ ΞΩΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ

Μια πρώτη προσέγγιση

μέσα από την υπάρχουσα βιβλιογραφία

        Η καταγραφή, μελέτη και η δημοσίευση των εκ­κλη­σιών και ξωκκλησίων του Λιτοχώρου συμβάλλει σημα­ντι­­κά στη γνώση όχι μόνο των συγκεκριμένων μνη­μείων, αλλά και στη ευρύτερη γνώση της τοπικής ιστο­ρίας στα όρια του νεολιτοχωρίτικου παραδοσιακού πο­λι­τισμού. Όμως, η επισταμένη μελέτη των εκκλη­σια­στι­κών μνημείων, πέρα από ωραιολογίες και αισθητικούς φορ­μαλισμούς, απαιτεί την επιστημονική έρευνα του υλι­κού, δηλαδή εργασία συστηματική, συνθετική, βα­σι­σμένη στο σύνολο του υλικού. Η ανάγκη για τέτοιου εί­δους εργασίες, ειδικά στο χώρο της ιστορίας και μνη­μει­ο­γραφίας των νεοτέρων χρόνων του Λιτοχώρου, εί­ναι ιδιαίτερα επιτακτική σήμερα που... 

με τους γρήγ­ο­ρους ρυθμούς ανάπτυξης κινδυνεύουν να χαθούν ή να αλ­­λοιωθούν ανεπανόρθωτα πολλά στοιχεία του πρό­σφατου παρελθόντος μας.

          Στην ανά χείρας εργασία γίνεται προσπάθεια συ­γκέ­ντρωσης της βιβλιογραφίας που αναφέρεται στις εκ­κλη­σίες και τα ξωκκλήσια της κωμόπολης, πιστεύο­ντας ότι η συναγωγή και καταγραφή των διαφόρων σκόρ­πιων δημοσιεύσεων και στοιχείων είναι ένας από τους σκοπούς της ιστορικής έρευνας σε τοπικό επίπεδο. Νο­μίζω ότι από τη βιβλιογραφία αποδεικνύεται πως τόσο οι εκκλησίες-ξωκκλήσια όσο και τα άλλα εκκλησια­στικά μνημεία και καλλιτεχνικά δημιουργήματα που σώ­ζονται στο Λιτόχωρο είναι αρκετά αξιόλογα.

          Με σκοπό τη συμβολή στην πληρέστερη αποκάλυψη των μνημείων και του παρελθόντος του γραφικού χω­ριού, θα παραθέσουμε τη σχετική βιβλιογραφία, η οποία ανταποκρίνεται στις πληροφορίες για τις εκ­κλη­σίες και τα ξωκκλήσια του Λιτοχώρου. Η κατάταξη γί­νεται με χρονολογικά κριτήρια, με λιγότερα ή περισ­σό­τερα κάθε φορά σχόλια.

1.  Τιάλιος-Φιλίππου  Ι.,  Κοινωνική  εξέταση  Λι­το­χώ­ρου, Θεσσαλονίκη 1972.

          Στο αξιόλογο αυτό σύγγραμμα, από κοινωνικής κυ­ρίως πλευράς, στο οποίο εξετάζεται η προσκόλληση των κατοίκων στις παραδόσεις, υπάρχει ξεχωριστό κε­φά­λαιο για τη θρησκευτικότητα. Στην αρχή κιόλας του κε­φαλαίου αναφέρονται οι εννιά εκκλησίες και τα πέντε ξωκκλήσια του Λιτοχώρου.

2.  Κάκαλου Ν., Τα  σίχνα  στο  Λιτόχωρου  του  Ολύ­μπου. Ανακοίνωση στο Α΄ Συνέδριο «Ο Όλυμπος στη ζωή των Ελλήνων», Ελασσόνα 1982.

          Το θέμα του αφηγητού είναι λαογραφικό, όμως πα­ρέ­­χονται αρκετές πληροφορίες για τις εκκλησίες της κωμόπολης.

3.  Αθανασιάδου Ε., Μια πρώτη  παρουσίαση  των  ναών και εξωκκλησίων του Λιτοχώρου. Ανακοίνωση στο Β΄ Διεθνές Συμπόσιο «Η προστασία, ανάδειξη και ανάπτυξη του Ολύμπου», Λιτόχωρο 1995.

          Η Αθανασιάδου Ε. εργαζόταν στην 9η Εφορεία Βυ­ζα­ντινών Αρχαιοτήτων και η μελέτη της έχει όλα εκεί­να τα χαρακτηριστικά της επιστημονικής και τεκμη­ριω­μένης έρευνας, που βασίστηκε στην προσωπική παρα­τή­ρησή της. Στην αρχή αναφέρεται γενικά στον τύπο, στα μορφολογικά χαρακτηριστικά και στα υλικά των εκ­­κλησιών και στο φυσικό περιβάλλον. Με συντομία, κα­τά την άποψή της, και ξεχωριστά εξετάζει τα ξωκ­κλή­­σια της Αγίας Παρασκευής, της Κοιμήσεως της Θεο­τό­κου (Παναγίας), του Αγίου Αθανασίου, του Αγίου Γεωργίου και της Αγίας Μαρίνας και ακολούθως των εκ­κλησιών του Αγίου Δημητρίου και Αγίου Νικο­λάου. Για την ερευνήτρια, σ’ όλες τις περιπτώσεις, εξ αιτίας του πλούτου των αρχιτεκτονικών μορφών και της ση­μα­σίας των μνημείων, τα κτίσματα αξίζουν μια εκτε­νέ­στε­ρη παρουσίαση. Αντιγράφουμε ένα μικρό από­σπα­σμα από τη μελέτη: «Συμπερασματικά μπορεί να πει κα­νείς ότι τα παρεκκλήσια και οι εκκλησίες του Λι­το­χώρου… αποτελούν ιστορική μαρτυρία μιας δύ­σκο­λης για τον ελληνισμό εποχής, όπως επίσης συν­ι­στούν ζω­ντα­νά μέλη του παραδοσιακού νεοελληνικού πο­λιτι­σμού».

4.  Αδαμόπουλος Α., Σελίδες  από το παλιό Λι­τό­χω­ρο. Σειρά «Μελέτες και Έρευνες», Λιτόχωρο 1995.

          Με πρόθεση να γράψει μερικές σελίδες για το πα­λιό Λι­τόχωρο και να συνθέσει την εικόνα του με περι­γρα­φές άγνωστες και παλιές, ο συγγραφέας απο­κα­λύ­πτει πο­λύ ενδιαφέρουσες πτυχές για τις εκκλησίες, μέ­σα από γραπτές πηγές και βοηθήματα αλλά και μέσα από αξιό­πιστες πληροφορίες, παραδόσεις, διηγήσεις και μαρ­τυρίες. Από τα περιεχόμενα του αξιόλογου βιβλίου του ξεχωρίζουν τέσσερα κεφάλαια αφιερωμένα στις εκ­κλη­σίες και τα ξωκκλήσια του Λιτοχώρου, που απο­τε­λούν μια ειλικρινή προσπάθεια διάσωσης και κατα­γρα­φής ιστορικών παραδόσεων και δεδομένων. Στο άρθρο με τίτλο «Οι εκκλησίες» υπάρχουν ολοκλ­η­ρω­μέ­να στοι­χεία για την ιστορία του ναού του Αγίου Δη­μη­τρίου και ανα­φορές στον Άγιο Νικόλαο και στα ξωκ­κλή­σια. Σε άλ­λο άρθρο που έχει τον τίτλο «Τα με­τό­χια των μονα­στη­ριών και το κρυφό σχολειό» κα­τα­γρά­φο­νται σχε­τι­κές πληροφορίες, κυρίως όμως πε­ρι­γρά­φεται η εκκλησία της Αγίας Σολομονής. Ακο­λού­θως, οι ερ­γα­σίες με θέμα «Μια χανούμισσα ζητά βοήθ­εια από τον Άγιο Ελευ­θέριο» και «Ο σταυρός του αγίου Δημη­τρίου» περιέ­χουν στοιχεία για τον ναό του Αγίου Δημητρίου.

5.  Αθανασιάδου-Κυτίδου Ε., Πέντε ξωκκλήσια  και  δύο εκκλησίες στο Λιτόχωρο και μερικές απορίες που ζητούν απάντηση. Κίνηση για το Λιτόχωρο και τον πο­λιτισμό, φύλλο 2, 1996.

          Με την επαγγελματική εμπειρία της αρχιτέκτονος, η συντάκτρια του άρθρου εκφράζει κάποιες σκέψεις που αναφέρονται στη συντήρηση και διατήρηση των εκκλησιών και ξωκκλησίων της κωμόπολης.

6.  Κοψαχείλης Στ., Ο παλιός Άγιος Δημήτριος. Κί­νη­ση για το Λιτόχωρο και τον πολιτισμό, φύλλο 3, 1996.

          Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ύφος και γραφή λογο­τεχνική, παρέχοντας πλούσια στοιχεία για ένα ξωκ­κλή­σι του Λιτοχώρου.

7.  Τσιούμη Χ., Μεταβυζαντινές τοιχογραφίες στο Λι­τόχωρο. Ανακοίνωση στο Α΄ συνέδριο «Η Πιερία στα βυ­ζαντινά και νεώτερα χρόνια», Κατερίνη 1997.

          Παρουσιάζεται με λεπτομέρεια και επιστημονικό τρόπο το ζωγραφικό σύνολο των μεταβυζαντινών εικο­νο­γραφιών της αγίας Σολομονής και του παρεκκλησίου του αγίου Διονυσίου στον Άγιο Δημήτριο.

8.  Βλαχόπουλος  Ι.,  Ιστορικόν  της  οικογένειας  Δ.  Ι. Βλα­χοπούλου, Λιτόχωρο 1997.

          Πρόκειται για βιογραφικές σημειώσεις, όπου ο συ­ντά­κτης του δίνει χρήσιμα στοιχεία για τις εκκλησίες του Λιτοχώρου.

9.  Αδαμόπουλος Α., Λιτοχωρίτικες ιστορίες. Σειρά  «Μελέτες και Έρευνες», Λιτόχωρο 1998.

          Στις φροντισμένες και αξιόλογες διηγήσεις του ο Αδα­μόπουλος ξετυλίγει ιστορίες από βιωματικά περι­στα­τικά, από την παράδοση, τα ήθη και τα έθιμα του τόπου, συμπληρώνοντας έτσι το ψηφιδωτό της εικόνας του Λιτοχώρου. Η διήγηση με τίτλο «Ο Παπα-Ν­ε­κτά­ρης» αναφέρεται στο ξωκκλήσι της Παναγίας του Πα­πα-Νεκτάρη (Γενέσιον της Θεοτόκου) ενώ σε μία άλλη διή­γησή του με τίτλο «Οι χελώνες της αγίας Σολο­μο­νής» αναπτύσσει το θέμα του στο ομώνυμο εκκλησάκι. Όμως σχεδόν σε όλες τις αφηγήσεις του βιβλίου υπάρ­χουν ιστορίες από την εκκλησιαστική ζωή.

10.                Ντάβανος Σπ., Τραγούδια μιάς  άλλης  εποχής  στο Λιτόχωρο. Σειρά «Μελέτες και Έρευνες», Λιτό­χω­ρο 1998.

          Στο αξιόλογο αυτό βιβλίο υπάρχει ειδικό κεφάλαιο για τη θρησκευτική ζωή και τους ναούς της κωμόπολης.

11.               Αδαμόπουλος Α., Το Λιτόχωρο στη γερμανική κα­τοχή και άλλες ιστορίες. Σειρά «Μελέτες και Έρευ­νες», Λιτόχωρο 2002.

          Το μικρό διήγημα με τίτλο «Τ’ Αι-Λια το πανη­γύ­ρι» είναι αφιερωμένο στο ομώνυμο ξωκκλήσι του προ­φή­τη Ηλία.

12.               Ρέμπελου-Δεληγιάννη Ε., Η  καμπάνα του  Αγί­ου Νικολάου. Δημότης, Περιοδική έκδοση του Δή­μου Λι­το­χώρου, φύλλο 20, 2006.

          Η εκλεκτή συντάκτρια του άρθρου ξετυλίγει με την πένα της πολλά στοιχεία λαογραφικά μαζί με πληρο­φο­ρίες για την εκκλησία του αγίου Νικολάου.

13.               Ανδρούδης Π., Γύρω από έναν άγνωστο βυ­ζα­ντι­νό ναό στην περιοχή του Λιτοχώρου Πιερίας. Ανα­κοί­νωση στο Γ΄ συνέδριο «Η Πιερία στα βυζαντινά και νεώ­τερα χρόνια», Κατερίνη 2008.

          Η εργασία του ερευνητή αποτελεί μια σημαντική συμ­βολή στη μνημειακή τοπογραφία και ναοδομία του Λιτο­χώρου. Αντικείμενο της μελέτης του αποτελεί ο κα­τεστραμμένος ναός του αγίου Δημητρίου στην περιο­χή του Πεδίου Βολής Πεζικού.

14.               Κωνσταντοπούλου-Δωρή Π., Η πολυώνυμος Δέ­σποι­­να και τα επώνυμα προσκυνήματά της. Προσω­νυ­μίαι, Αθήναι 2009.

          Πρόκειται για ένα πολύτομο έργο, καρπός μιας εξαι­­ρετικής εργασίας, η οποία καλύπτει ένα πολύ με­γά­λο πεδίο συστηματικής έρευνας και πολυσύνθετων ιστο­ρικό-αρχιτεκτονικών αποτυπώσεων. Το πόνημα δια­­­σώ­ζει τα απειράριθμα προσκυνήματα και τα ιερά σε­βά­­σματα του ελληνικού χώρου που είναι αφιερω­μέ­να στο πρόσωπο της Θεοτόκου. Το πλούσιο υλικό της η συγ­­γραφέας το αντλεί, πέραν των συγγραφικών πηγών, από επιτόπια επίσκεψη των προσκυνημάτων και από μα­­κροχρόνια αναζήτηση των ανά την ύπαιθρο χώρα επω­­νύμων ναών και μονών. Στον όγδοο τόμο που ανα­φέ­ρεται στη Μακεδονία βρίσκουμε σε ξεχωριστό κεφά­λαιο τον νομό Πιερίας με τα προσκυνήματα που είναι αφιε­ρωμένα στην Παναγία. Οι διαπιστωθέντες και κα­τα­γραφέντες επώνυμοι ναοί της Παναγίας στο Λι­τό­χωρο είναι οι ακόλουθοι: α) Λιτοχωρίτισσα, β) Παναγία του Ολύμπου, γ) Παπανεκτάρη. Για κάθε ναό υπάρχει ειδική εμπεριστατωμένη περιγραφή με κατάστρωση της ύλη που περιλαμβάνει την επωνυμία (προσωνυμία), τη θέση και τοποθεσία, την ανάλυση της έννοιας και προ­έλευσης της ονομασίας, την περιγραφή του οικο­δο­μή­ματος από χρονολογικής, αρχιτεκτονικής και καλλι­τεχνι­κής απόψεως, τη διάταξη του εσωτερικού και εξω­τερικού χώρου, την εικονογράφηση, την ιστορία του προ­σκυνήματος κλπ. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρου­σιά­ζει ο ναός της Μετάστασης της Θεοτόκου (Παναγίας του Ολύμπου), κυρίως για τα πολλά ιστορικά και λαο­γ­ρα­φικά στοιχεία που παρατίθενται για τη θέση του πλησίον του Λιτοχώρου.

15.               Μασταγκάς Σ., Η εκκλησία  των Γνησίων Ορθο­δό­ξων Χριστιανών (ΓΟΧ) ή Παλαιοημερολογιτών στο Λιτόχωρο.

          Με αντικειμενικό τρόπο και αποκαλυπτικά στοιχεία πε­ριγράφεται η εκκλησία των Παλαιοημερολογιτών και ο ναός της Παναγίας της Γοργοεπηκόου.

16.               Μασταγκάς Σ., Ο κατάλογος των παλαιτύπων του ιερού Ναού Αγίου Νικολάου με τις ενθυμήσεις τους – Τα πρακτικά της εκκλησιαστικής επιτροπής του ιερού ναού Αγίου Νικολάου (1/2/1928-31/8/1955)-Κα­τα­λογογράφηση λειτουργικών βιβλίων του ιερού ναού Αγίου Δημητρίου με τις ενθυμήσεις τους.

          Οι ειδικές αυτές μελέτες παρέχουν χρήσιμες πλη­ροφορίες για τις εκκλησίες του Αγίου Νικολάου και Αγίου Δημητρίου.

17.               Μασταγκάς Σ., Εκκλησιαστικές σελίδες. Ο μη­τρο­πολίτης Κίτρους Βαρνάβας Τζωρτζάτος (1954-1985) και το Λιτόχωρο. Μια συνολική αναφορά στη συμβολή του στην πνευματική και κοινωνική πρόοδο της κω­μό­πολης.

          Αποκαλύπτονται αξιόλογα στοιχεία για την εκ­κλησιαστική ζωή και τους ναούς του Λιτοχώρου.

          18.     Παπαθανασίου Ε., Γραίκος Ν., Ο ναός του Αγίου Γεωργίου Λιτοχώρου. Ανακοίνωση στο Δ΄ επιστημονικό συνέ­δριο «Η Πιερία στα βυζαντινά και νεώτερα χρό­νια», Κατερίνη 2009.

          Πρόκειται για μια λίαν σημαντική επιστημονική ερ­γασία.

          Επίλογος. Η μελέτη των ναών του Λιτοχώρου έχει απα­σχολήσει ήδη την ιστορική, λαογραφική και εκκλη­σια­στική λιτοχωρίτικη βιβλιογραφία, η οποία δεν είναι πε­νιχρή, δεν είναι όμως και ολοκληρωμένη, καθόσον στον τομέα αυτό υπάρχει άφθονο υλικό και πλούσιες πλη­ροφοριακές πηγές που πρέπει μεθοδολογικά να ερευ­νηθούν και στη συνέχεια να δημοσιευθούν. Ελπίζω με την εργασία μου αυτή να πρόσθεσα κάτι στη γνώση της τοπικής ιστορίας ώστε να αποτελέσει η βιβλιο­γρα­φι­κή παρουσίαση των εκκλησιών και ξωκκλησίων ένα σημαντικό έναυσμα για τη συνέχιση της έρευνας στον τομέα αυτό. Σε κάθε περίπτωση τα εκκλησιαστικά μνη­μεία προωθούν τη γνώση για την ιστορία και τον πα­ραδοσιακό πολιτισμό του Λιτοχώρου, που με την πά­ροδο των χρόνων, στο φως της επιστημονικής έρευ­νας, την πλουτίζουν με νέες πηγές.

Πρόλογος

     

Τα ΧΡΟΝΙΚΑ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ είναι μια εκδοτική σει­ρά, της οποίας ο τίτλος είναι άμεσα δηλωτικός του πε­ριε­χομένου και του χαρακτήρα της. Με τους τόμους που εκδόθηκαν μέχρι σήμερα, επιτυγχάνεται ασφαλώς κα­­λύ­τερα και ολοκληρώνεται περισσότερο απο­τε­λε­σμα­­τικά, αυτό που σημειολογείται ως τοπική πολι­τι­σμι­­κή αυτογνωσία.

Σκοπός είναι η επιστημονική έρευνα επί παντός θέ­ματος που αφορά το Λιτόχωρο και την περιοχή του και ειδικότερα η συλλογή, καταγραφή, μελέτη και δημο­σίευ­ση του εν γένει ιστορικού, λαογραφικού και πολιτι­στι­κού υλικού. Τα ΧΡΟΝΙΚΑ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ, με το με­ρά­κι και τον ενθουσιασμό τους, ξεπερνούν τον ερα­σι­τεχνι­σμό και αναδεικνύονται πρωτοπόρα στη συγκέ­ντρω­­ση και στη μελέτη του ιστορικού υλικού του τόπου μας.

Στον παρόντα ενδέκατο τόμο με τίτλο «ΕΚΚΛΗ­ΣΙΑ­ΣΤΙΚΑ ΣΥΜΜΙΚΤΑ» περιέχονται μελέτες για τον εκκλη­σιαστικό βίο, οι οποίες αποτελούν καρπό ερευ­νη­τι­κής προσπάθειας και συγγραφικής δοκιμασίας αρκε­τών ετών. Αξίζει να αναφερθεί ότι η μελέτη της τοπι­κής εκκλησιαστικής ιστορίας δεν μπορεί να πραγμα­το­ποιη­θεί ανεξάρτητα από τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες της εκάστοτε εποχής. Στόχος μου δεν είναι να εξαντλήσω το ούτως ή άλλως μεγάλο ζή­τη­μα του λιτοχωρίτικου θρησκευτικού βίου στις διάφο­ρες φάσεις του, αλλά ο παρών τόμος να αποτελέσει μια απαρχή για προβληματισμό επί του θέματος και ένα είδος εισαγωγής για μια πρώτη κατανόηση των εκ­κλη­­σιαστικών πραγμάτων.

Ο κύκλος της εκκλησιαστικής ιστορίας δεν κλείνει, συ­­νεχίζεται, αφού η κωμόπολη και η περιοχή παρέχουν πολ­λές δυνατότητες μελέτης, καθώς προσφέρονται για πε­ραι­τέρω έρευνα όλων των παραμέτρων που άπτο­νται του ρόλου της Εκκλησίας στο Λιτόχωρο, πολλές από τις πτυχές της οποίας παραμένουν άγνωστες, ήτοι αδη­­μο­σί­ευ­τες.

Θεωρώ ευτύχημα που τα τελευταία χρόνια, στα πλαί­­­­­σια της κίνησης των λιτοχωρίτικων σπουδών, όλα αυ­τά τα στοιχεία ανακαλύπτονται, καταγράφονται, δια­σώ­­ζονται και μελετώνται. Έτσι ώστε, ψηφίδα την ψη­φί­δα, κάποτε να συμπληρώσουμε το πολύχρωμο και λα­μπρό μωσαϊκό της ιστορικής πορείας και προσφοράς του Λιτοχώρου στον πολιτισμό. Τα ΧΡΟΝΙΚΑ ΛΙΤΟ­ΧΩ­ΡΟΥ φιλοδοξούν να συμβάλλουν στην καταγραφή και προώθηση της πρωτογενούς έρευνας για τα σημαντικά γεγονότα και πρόσωπα. Στις σελίδες τους φιλοξενείται κάθε γραπτό μνημείο, κάθε μελέτη και μαρτυρία της πολιτιστικής και ιστορικής διαδρομής του Λιτοχώρου μέσα στον χρόνο.

Από καρδιάς ανταποδίδω το οφειλόμενο ευχαριστώ σ’ εκείνους που με ευσυνειδησία, ο καθένας με τον τρό­πο του, αναγνωρίζουν και συντελούν στην πραγμα­το­ποίηση του σκοπού.

Λιτόχωρο, Αύγουστος 2016

Σωτήριος Δ. Μασταγκάς

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

1 1.                                                                                       Πρόλογος           5         

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

 2.   Καταλογογράφηση λειτουργικών βιβλίων

       του ιερού ναού Αγίου Δημητρίου

       με τις ενθυμήσεις τους.................................................................      9

 3.   Ο κατάλογος των παλαιτύπων του ιερού ναού

       Αγίου Νικολάου με τις ενθυμήσεις τους......................................    23

 4.   Τα πρακτικά της εκκλησιαστικής επιτροπής του ιερού

       ναού Αγίου Νικολάου (1/2/1928-31/8/1955)...............................    35

 5.   Εκκλησιαστικές σελίδες. Ο μητροπολίτης Κίτρους

       Βαρνάβας Τζωρτζάτος (1954-1985) και το Λιτόχωρο.

       Μια συνολική αναφορά στη συμβολή του στην

       πνευματική και κοινωνική πρόοδο της κωμόπολης..................    47

 6.   Μοναστηριακά. Ο μητροπολίτης Κίτρους Βαρνάβας

       Τζωρτζάτος (1954-1985) και η ιερά μονή

       Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω. Πτυχές της δράσης

       και της μέριμνάς του...................................................................    75

 7.   Εκκλησίες και ξωκκλήσια του Λιτοχώρου. Μια πρώτη

       προσέγγιση μέσα από την υπάρχουσα βιβλιογραφία..............    95

 8.   Η επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη Αθηναγόρα

       στο Λιτόχωρο και στο μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου

       στα 1963. Κορυφαίο γεγονός για την κωμόπολή μας............... 103

 9.   «Ως ευ παρέστητε». Η επίσκεψη του Οικουμενικού

       Πατριάρχη Βαρθολομαίου στο Λιτόχωρο

       και στο μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου στα 1999..................... 112

10. Η εκκλησία των Γνησίων Ορθοδόξων Χριστιανών

       (Γ.Ο.Χ.) ή Παλαιοημερολογιτών στο Λιτόχωρο......................... 123

11. Νεώτερα στοιχεία. Το σωματείο «ΟΛΥΜΠΟΣ»,

       ο παπα Κων/νος Τσιτσιρίκος και το φιλανθρωπικό

       έργο στο Λιτόχωρο..................................................................... 146

12. Εκκλησιαστικά. Πτυχές και παράμετροι

       του θρησκευτικού βίου των Λιτοχωριτών

       από το 1926 μέχρι και το 1937................................................... 158

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

13. Ο Όσιος Διονύσιος και ο θρύλος του. Ο ασκητής

       του Ολύμπου (του Κλεάνθη Νάστου)......................................... 179

14. Αγιολόγιο. Στη μνήμη του Αγίου Διονυσίου του

       εν Ολύμπω (του ιερομονάχου Διονυσίου Λαδοπούλου)........... 189

15. Περπατώντας. Στη μονή του Αγίου Διονυσίου

       στον Όλυμπο. Ένας Θεσσαλός Άγιος των χρόνων

       της σκλαβιάς (της Αλεξάνδρας Παραφεντίδου)........................ 193

16. Έθιμα. Πασχαλιάτικα έθιμα της Μακεδονίας

       (της Αλεξάνδρας Παραφεντίδου)............................................... 203

17. Λαογραφία. Ένας μύθος γεννιέται μέσ’ στην καρδιά

       του γερο Όλυμπου (της Αλεξάνδρας Παραφεντίδου)............... 206

18. Λαογραφία. Λιτόχωρο. Οι «Κουντουνάδες»

       της Πρωτοχρονιάς: Συναυλία με κυπριά

       και με κουδούνια (της Αλεξάνδρας Παραφεντίδου).................. 211

19. Δημοτικά τραγούδια. Δύο τραγούδια του Λιτοχώρου

       (της Αλεξάνδρας Παραφεντίδου)............................................... 218

20.                                                                             Θεοφάνεια 1973            225

21.  Λιτόχωρο 1988

       Η γιορτή των Φώτων στη σκιά του Ολύμπου............................ 229