Πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη το διήμερο 23 και 24 Νοεμβρίου τ.έ το Ε' Παγκόσμιο Συνέδριο της ΑΜΦΙΚΤΥΟΝΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, το οποίο ήταν αφιερωμένο στον ΠΟΝΤΙΑΚΟ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ. Οι εισηγήσεις των ομιλητών ήταν εξαιρετικές και όλοι οι σύνεδροι τις παρακολούθησαν με ενδιαφέρον αλλά και συγκίνηση.
Είχα την τύχη να παρακολουθήσω το Συνέδριο καθ´όλο το διήμερο και θεώρησα χρήσιμο για τους αναγνώστες Ποντίους και μη, να δώσω προς δημοσίευση την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εισήγηση του Καθηγητού Γλωσσολογίας του ΑΠΘ και Γεν. Γραμματέα της Εταιρείας Συγγραφέων Βορείου Ελλάδος κ.Αντώνη Μπουσμπούκη.
Ανέστης Μωυσιάδης
Καρδιολόγος
"ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΙΑΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ"
του Αντώνη Μπουσμπούκη
Καθηγητού Γλωσσολογίας του ΑΠΘ
Η...
Αργοναυτική εκστρατεία, ο Εύξεινος Πόντος και η Κολχίδα είναι τόσο μεταξύ τους
αλληλένδετα, που σήμερα μάς έρχονται σαν ένα τριπλό σύμπλοκο,που απηχεί την πανάρχαια μυθολογία και αναρριπίζει ταυτόχρονα αισθήματα νοσταλγίας για τον μακρινό στη γεωγραφία και κοντινό στην καρδιά μας Ελληνικό Πόντο.
Κολχίδα, χώρα πλούσια σε χρυσό, άργυρο και χαλκό, πράγμα που "μπορεί να δικαιολογήσει την απόφαση των Αργοναυτών για εκστρατεία, αφού παλαιότερα και ο Φρίξος με το ίδιο κίνητρο επιχείρησε αυτό το ταξίδι....", όπως γράφει και ο Στράβων από την Αμάσεια του Πόντου (Γεωγραφικά 1,2,39).
Μια φυλή των Κόχλων πολέμησαν νικηφόρα οι Μύριοι του Ξενοφώντα για να αντικρύσουν ύστερα τον Εύξεινο Πόντο και την ελληνίδα πόλη, την αλησμόνητη την Τραπεζούντα.
Τον αποικισμό της Προποντίδας και του Εύξεινου Πόντου από τους Έλληνες απηχούν οι μύθοι του Φρίξου με το Θεϊκό κριάρι και των Αργοναυτών με το θρυλικό πλοίο, την Αργώ. Απηχούν ακόμα και τις εμπορικές σχέσεις που αναπτύχθηκαν ανάμεσα στις περιοχές αυτές και τη μητροπολιτική Ελλάδα.
Πρόδρομοι για την προϊστορική ελληνική διασπορά, οι Αργοναύτες υποκαθίστανται από τους Μιλησίους της Ιωνίας. Ειναι οι Μιλήσιοι αυτοί, που καθιστούν τα παράλια του νότιου Εύξεινου Πόντου τον κατ´εξοχήν ελληνικό Εύξεινο Πόντο που όριζαν η Σινώπη, η Αμισός, η Κερασούντα και η Τραπεζούντα.
Γύρω από την παραλιακή στεφάνη της Μαύρης Θάλασσας οι Μιλήσιοι δημιούργησαν ογδόντα (80) αποικίες. Έτσι, σε όλο τον περίγυρο του Εύξεινου Πόντου αντηχούσε η ελληνική φωνή και ο κόσμος των αυτοχθόνων εξημέρωνε τα βάρβαρα ήθη του κάτω από την επίδραση του αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού. Κι ενώ στη μνήμη με τον ξεριζωμό του πιό βαθιά ριζωμένου στον Εύξεινο Πόντο Ελληνισμού αναφερόμαστε σήμερα, θεώρησα μνήμης ανάγκη να κάνω πρωτύτερα έστω και απλή αναφορά στους πρόδρομους του Ελληνικού εκεί αποικισμού, τους οποίους η μυθολογία απαθανάτισε με το όνομα Αργοναύτες, της Αρζούνα-υποθέτω- στο Ινδικό έπος Μάχα Μπαράτα, τη "Μεγάλη Ινδία", όπου πρωταγωνιστούν.
Πριν ξεσπάσει η μεγάλη καταιγίδα, καταιγίδα πόνου και αίματος, οι Πόντιοι ζούσαν ζωή αξιοζήλευτη για λαό υπό ξένη κατοχή. Και την αξία στο επίπεδο διαβίωσής τους την έδινε η εργατικότητα και το πνεύμα νοικοκυροσύνης που τους διέκρινε, αρετές που τις είδαμε να πραγματώνονται και στα χωριά, όπου εγκαταστάθηκαν ως πρόσφυγες στη μητέρα πατρίδα.
Για την ανέμελη ζωή που περνούσαν στην ύπαιθρο του Πόντου, παραθέτω την ακόλουθη εικόνα που μου την περιέγραψε γέροντας από τη Νεάπολη Κοζάνης.
"Ο πατέρας μου διηγόταν πως όταν κάποτε στην πατρίδα έβοσκε γελάδια σε καταπράσινο παρχάρ κι έπαιζε τη λύρα, ήρθαν τέσσερες γυναίκες από τα γύρω χωριά, που είχανε βγει για αυλούκια, δηλ. για φαγώσιμα χόρτα, κάθισαν δίπλα του και, χωρίς κανένα πρόσχημα οι άγνωστες αυτές γυναίκες, άρχισαν να τραγουδούν μαζί του τον ένα μετά τον άλλο ποντιακό σκοπό. Και σαν χόρτασαν από τραγούδια, έφυγαν, χωρίς πριν και μετά ν´αλλάξουν κουβέντα". Η σκηνή τούτη, γεμάτη λυρισμό, ξετυλίγεται σε ατμόσφαιρα αρχαϊκής αθωότητας, που αφήνει γεύση από χαμένο παράδεισο.
Η γη του Πόντου, ορεινή και καρπερή, βοήθησε την ανάπτυξη των τεχνών, της γεωργοκτηνοτροφίας, της βιοτεχνίας και του εμπορίου μέσα από τη Μαύρη Θάλασσα.
Την όλη πρόοδο την επένδυσαν τα γράμματα της ελληνικής παιδείας. Έτσι, με τις Ποντιακές Άλπεις να έχουν στραμμένη την πλάτη προς τη μικρασιατική ενδοχώρα, ο ελληνικός Πόντος ήταν ένας κόσμος ιδιαίτερος, αυτάρκης αλλά και δεκτικός προς καθετί το προοδευτικό, καθώς ήταν ανοιχτός προς τον ευρασιατικού ορίζοντα.
Ο Πόντος ο παραλιακός και ο Πόντος της ενδοχώρας ήταν οργανωμένος σε επαρχίες γύρω από τις μητροπόλεις της Αμάσειας, της Νεοκαισάρειας, της Κολωνίας, της Χαλδαίας, της Ροδοπόλεως και της Τραπεζούντας. Στο σύνολό τους συγκροτούσαν μια πολιτιστική κιβωτό, την Κιβωτό της Ρωμιοσύνης. Εδώ φυλασσόταν η αρχαϊκή ποντιακή διάλεκτος, που τη χαρακτήρισε εξισλαμισμένος Πόντιος Ιωνική Ομηρική που συνέταξε και το λεξικό της.
Ανόθευτη τηρούνταν, επίσης, η Ορθοδοξία, όπου η αρχαία λατρεία αμπολιάστηκε με το κήρυγμα αγάπης του Ιησού Χριστού και προέκυψε ο κόσμος του ελληνικού χριστιανικού μεσαίωνα. Ήταν τότε που οι Έλληνες ως Ρωμαίοι εξ υιοθεσίας, για την αρχοντιά τους αναγνωρίζονταν από τους Οσμανλήδες ως το "βασιλικό γένος των Ρωμαίων". Και ήταν τότε, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, που ανέβασε το επίπεδο της ζωής τόσο, ώστε αν η πορεία ανόδου συνεχιζόταν χωρίς εμπόδια, ο Πόντος με ό,τι αξιόλογο είχε να παρουσιάσει ο χώρος της Μ.Ασίας, το Αιγαίο και η ηπειρωτική Ελλάδα ίσως επαναλάμβαναν τη μεταμόρφωση της Οθωμανίας σ´αυτό που έλαβε χώρα στο Ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος, την ελληνόφωνη Ρωμανία των Ποντίων, τη Ρωμανία με το ψευδώνυμο Βυζάντιο των Δυτικών. Όρόσημο σ´αυτό, όπου ενδεχομένως η νομοτέλεια της Ιστορίας να οδηγούσε, ήταν η Μοσχόπολη της Ιλλυρικής Μακεδονίας στη Δύση και η Τραπεζούντα στην Ανατολή. Αθήναι της Τουρκοκρατίας ονομάστηκε η Μοσχόπολη με την Ακαδημία και το τυπογραφείο της. Αθήναι ήταν και η Τραπεζούντα με το τετραόροφο Φροντιστήριο. Το τυπογραφείο οι Πόντιοι ως πρόσφυγες, το έστησαν στη Γεωργία, όπου ήταν η αρχαία Κολχίδα. Την εικόνα του Ποντιακού πολιτισμού την ολοκλήρωνε η στρατιά των 80.000 μαθητών σε όλη την έκταση του ελληνικού Πόντου.
Γιαυτό οι Γεωργιανοί ονόμασαν τους Έλληνες Berzeni, δηλ. Σοφούς και την Ελλάδα Saberdzneti, δηλ. Χώρα σοφών.
Αυτόν τον κόσμο, τον καλά οργανωμένο και νοικοκυρεμένο, ήρθε να σαρώσει ο τυφώνας του νεοτουρκισμού, ξεριζώνοντας δέντρα χιλιόχρονου πολιτισμού και πυρπολώντας οικήματα που τα είχε χτίσει ο μόχθος των νοικοκυρέων, για να τα ραντίσουν τελικά με το ίδιο το αίμα τους. Και στα ερειπωμένα αποκαΐδια δε σκούζουν ακόμα οι Ερινύες, οι τύψεις για τη γενοκτονία, γιατί η σφαγή και η καταστροφή ήταν για τους Νεότουρκους πράξεις ηθικής επιταγής και υποχρεωτικού καθήκοντος, πράγμα που εμποδίζει την αναγνώριση του εγκλήματος. Και με την ευκαιρία να θυμίσω τα πρόσφατα λόγια του Ερντογάν του Νεοοθωμανού, που δήλωσε ότι "ο τουρκικός στρατός ξέρει να κάνει καλά τη δουλειά του, όταν χρειαστεί". Αλλά πόσο μάλλον καλύτερα ήξεραν να την κάνουν (και την έκαναν) ο όχλος και οι ένοπλοι άτακτοι τσέτες στα χρόνια της Μικρασιατικής καταστροφής....
Οι Νεότουρκοι, ως προβατόσχημοι αρχικά λύκοι, εμφανίστηκαν το 1908 σε ρόλο ανανεωτών με δήθεν θεσμούς ισοπολιτείας για όλες τις λαότητες της Αυτοκρατορίας.
Στην πραγματικότητα όμως, κάτω από το δημοκρατικό προσωπείο αναδυόταν ο νεοτουρκισμός, που δεν ανεχόταν συμβίωση, παρά μονάχα Τούρκων με Τούρκους, έστω και με τη βία εξισλαμισμένους.
Οι κύριες πηγές, που άρδευαν τον αγρό του εθνικιστικού μίσους , ήταν η δίψα για την αρπαγή και τα συμπλέγματα πολιτισμικής κατωτερότητας του ισλαμικού στοιχείου απέναντι στην πρόοδο των χριστιανών σε όλα τα επίπεδα. Το όνομα "Τούρκος", περιφρονημένο από την οθωμανική τάξη, αναβαθμίστηκε με τους Νεότουρκους, οι οποίοι προπαγάνδιζαν με το στερεότυπο:"τί τιμή να είσαι Τούρκος!" Και ενώ την απολυταρχική διακυβέρνηση του Σουλτάνου την ένιωθαν βαριά, με τους Νεότουρκους, να έχουν πάρει φόρα,την αισθάνθηκαν σαν πραγματικό εφιάλτη, τον εφιάλτη της καθημερινότητας που άρχισε το 1913-14 και κορυφώθηκε το 1916.
Και καθώς τα πράγματα έδειχναν να οδηγούνται στα άκρα, οι Πόντιοι άρχισαν να οραματίζονται την ανεξαρτησία τους. Για να την πετύχουν προσέβλεπαν στη βοήθεια του Ρωσικού στρατού. Αλλά η Μοίρα όρισε στην Τουρκία όσο και στην Ρωσία να λάβουν χώρα δύο ιστορικά γεγονότα με αντίθετη φορά. Στη Ρωσία το καθεστώς των
Μπολσεβίκων υπερβαίνει την εθνική και θρησκευτική διάκριση. Αντίθετα, στην Τουρκία ο εθνικισμός των Νεοτούρκων φαντασιώνεται μια αυτοκρατορία , που θα περιλαμβάνει την έκταση από το Αιγαίο μέχρι τη θάλασσα της Κίνας. Σ´αυτήν την απεραντοσύνη του Παντουρκισμού δεν θα υπήρχε θέση παρά μονάχα για Τούρκους.
Με αυτό το ιδεολογικό πλαίσιο και υπό την καθοδήγηση του γερμανικου εθνικισμού, οι Νεότουρκοι επιδόθηκαν στη γενοκτονία των χριστιανών της Μ.Ασίας Ελλήνων, Αρμενίων, Ασσυρίων ή αλλιώς Αραμαίων.
Στην ωμότητα των Νεοτούρκων οι Πόντιοι δεν έμειναν με σταυρωμένα χέρια, απάντησαν με αντάρτικο, που προστάτευε τον άμαχο πληθυσμό και δυσκόλευε το έργο της γενοκτονίας όσο βέβαια ήταν δυνατόν με τα όπλα που διέθεταν.
Και όταν άρχισε η εκστρατεία των Ελλήνων στη Μ.Ασία, τότε "δύο μεγάλοι" της Ρωμιοσύνης, ένας Πρωθυπουργός και ένας Βασιλιάς, αρνήθηκαν στους πολέμαρχους του Πόντου τη βοήθεια, αφήνοντάς τους με άδεια από οπλισμό χέρια, για να συνεχίσουν τον άνισο και απέλπιδα αγώνα.
Έτσι η Κόλαση άνοιξε τις πύλες της και οι δαίμονες του κακού, οι διψασμένοι για αίμα και πλιάτσικο, έπεσαν παρόμοια με τις μυθικές Άρπυιες, στους Χριστιανούς του Πόντου.
Και τί να πρωτοθυμίσει κανείς ως ερευνητής στο χώρο με τη γενοκτονία των Ποντίων και τί να θυμηθεί κανείς ως αυτόπτης μάρτυρας;
Ωστόσο, αναφέρω την άμεση μαρτυρία της Αμερικανίδας ΕΘΕΛ ΤΟΜΣΟΝ, που τότε εργαζόταν σε φιλανθρωπική Οργάνωση:"....Εγκατέλειψα την Ανατολία με συναίσθημα φρίκης" για να μας πει πιό κάτω:"Τα αξιοθρήνητα καραβάνια των Ελλήνων, γυναικών και παιδιών, που πέθαιναν από πείνα, περιπλανιόνταν στην Ανατολία, διασχίζοντας την πόλη Χαρπούτ, και τα μάτια τους που γυάλιζαν, έβγαιναν από τα κεφάλια τους, τα κόκαλα τρυπούσαν σχεδόν το δέρμα τους, με μωρά σκελετωμένα και δεμένα στην πλάτη τους, σπρωγμένοι σαν κοπάδι χωρίς τροφή και ρούχα μέχρι να πέσουν κάτω νεκροί. Και οι Τούρκοι χωροφύλακες τους εξανάγκαζαν με χτυπήματα των ραβδιών να περπατούν. Τα μάτια μου δεν μπορούν να ξεχάσουν αυτό που είδα κι ελπίζω πως το μυαλό μου θα ξεχάσει μια μέρα αυτό το ανοιχτό κοιμητήριο ολόγυρα από το Χαρπούτ, όπως το ειδα πέρσι το χειμώνα"(NATIONAL GEOGRAPHIC, 2012, σελ.68,69)
Στη συνέχεια θα παραθέσω έναν μονάχα τρόπο από τους πολλούς, που εφάρμοζαν οι Νεότουρκοι στην εκτέλεση της γενοκτονίας. Πρόκειται για το γνωστό και κυριολεκτικό ολοκαύτωμα:" Οι Τούρκοι, αφού συγκέντρωναν με τη βία των όπλων άνδρες, γυναίκες, παιδιά και γέροντες, τους έβαζαν σε κάποιο κτίριο (εκκλησία, σχολείο η μεγάλο σπίτι) και ύστερα από πυροβολισμούς έδιναν φωτιά στο κτίριο με αποτέλεσμα να βρούν οικτρό θάνατο όλοι οι έγκλειστοι. Τέτοια περιστατικά έχουμε πάμπολλα" (ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τεύχος 26, Μάίος 2016, σελ.54).
Ο Ελληνικός Πόντος χάθηκε, η μνήμη όμως του κόσμου του όχι! Οι Πόντιοι ξεριζώθηκαν από τα χώματα των προγόνων τους, αλλά ρίζωσαν στη μητέρα Ελλάδα.
Η οργάνωσή τους σε πολιτιστικούς συλλόγους και η δημόσια εμφάνιση χορευτών συγκλονίζουν με τη μαζικότητα και τη ζωντάνια των κινήσεών τους. Και χορεύουν οι Πόντιοι τόσο εσώψυχα που σου δίνουν την αίσθηση ότι βρίσκονται κάπου στη μακρινή Πατρίδα, ενώ μαζί τους βρίσκεται και ο δικός μας στοχασμός, καθώς αρμενίζει από τη Σινώπη μέχρι την Τραπεζούντα και πηγαίνει σύρραχα στις Ποντιακές Άλπεις με τα δροσερά παρχάρια.
