Γιατί λέμε Βυζάντιο;

Του Κυριάκου Πυργιώτη 

Προπτυχιακού φοιτητή τμήματος ιστορίας και αρχαιολογίας ΑΠΘ

Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως όλοι στην ερώτηση σχετικά με το πως ονομαζόταν το κράτος που δημιούργησε ο Μέγας Κωνσταντίνος απαντούν Βυζάντιο. Λαθος! Ο...  

όρος Βυζάντιο για το ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας είναι ένας όρος πλαστός που δημιουργήθηκε μέσα από την ακαδημαϊκή μελέτη. Οι όροι Βυζαντινός και Βυζαντινή ιστορία με την σημασία του κατοίκου και της ιστορίας του κράτους που είχε ως έδρα την Κωνσταντινούπολη είναι ανύπαρκτοι. Βυζαντιο ονομαζόταν η πόλη που ίδρυσαν οι Μεγαρείς άποικοι τον 7ο αιώνα με αρχηγό τους τον Βύζαντα σε εκείνο το σημείο όπου αργότερα χτίστηκε η Κωνσταντινούπολη.

Οι κάτοικοι του κράτους του Βοσπορου ονόμαζαν τους εαυτούς τους Ρωμαίους (εξ’ου και οι όροι Ρωμιός, Ρωμιοσύνη, Ρωμανία) και η αυτοκρατορία τους ήταν ρωμαϊκή και ονομαζόταν Νέα Ρώμη. Χαρακτηριστικο είναι πως η ονομασία δεν άλλαξε ούτε μετά τον διαχωρισμό της αυτοκρατορίας το 395μ.χ. σε ανατολικό και δυτικό τμήμα από τον Αρκάδιο και τον Ωνώριο.

Επίσης ας μην ξεχνάμε πως η ονομασία Ρουμ με την οποία οι Οθωμανοί αποκαλούσαν τους χριστιανούς ορθόδοξους είναι μια παραφθορά της λέξης Ρώμη, η τουρκική μορφή της λέξης Ρωμιός που αναφερόταν σε όσους προέρχονταν από το ανατολικό μέρος της αυτοκρατορίας

Ποτέ και γιατί επιβλήθηκε ο όρος Βυζάντιο

Από τον 16ο αιώνα, περίοδος του Διαφωτισμού,παρατηρείται έντονο το ενδιαφέρον της μελέτης του ανατολικού τμήματος της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από καθολικούς, Γάλλους κυρίως ιστορικούς.

Όπως λεει και ο Νίτσε περίσσευε η ζήλεια των δυτικών για τον πολιτισμό της Νέας Ρώμης. Η Κωνσταντινούπολη ήταν πλέον το κέντρο του εκχριστιανισμένου κόσμου της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Το κράτος θα είναι προστατευόμενο του θεού αφού θεωρείται έργο της θείας πρόνοιας ενώ συνάμα ο αυτοκράτορας θεωρείται ο αντιπρόσωπος του στη γη. Η εκκλησία μάλιστα αγιοποιησε τον πρώτο αυτοκρατορα και τον ονόμασε Ισαπόστολο.

Όμως οι καθολικοί ποτέ δεν αποδέχτηκαν την μεταφορά της πρωτεύουσας από την Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη,ποτέ δεν αποδέχτηκαν τον τίτλο Νέα Ρώμη γιατί δεν ήθελαν να μοιραστούν την δόξα της Ρώμης με τους ορθόδοξους σχισματικούς.

Ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο Βυζάντιο είναι ο Wolf το 1562 και τον καθιέρωσε ο Labbe ιδρυτής της Βυζαντίδας του Λούβρου.Το 1680 ο Du Cange (Δουκάγγιος) χρησιμοποίησε τον όρο για να τιτλοφορήσει το έργο του για την ιστορία του Βυζαντίου.

Κλείνοντας θα πρέπει να τονιστεί πως το Βυζάντιο αποτελεί την οργανική συνέχεια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Αυτο αποδεικνύεται περίτρανα από το γεγονός πως ο τελευταίος Βυζαντινός αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος τιτλοφορείται ως Βασιλευς των Ρωμαίων, πιστός εν Χριστώ. Ο Μπιουρι, Άγγλος ιστορικός και φιλόλογος, γράφει «Βυζάντιο δεν υπήρξε ποτέ το 1453 πεθαίνει η Ρώμη». Εν μέρη θα μπορούσαμε να αποδεχτούμε αυτήν την άποψη και λέμε εν μέρη διότι είχε αποκτήσει η αυτοκρατορία ήδη κάποια στοιχεία ελληνικά καθώς υπήρχε μεγάλη διεύρυνση του περιεχομένου της ελληνικής οντότητας όταν αλλάζει τον χαρακτήρα της από οικουμενικό σε εθνικό και πλέον ελληνικό. 

Κατανοούμε λοιπόν γιατί ακόμα και σήμερα ορισμένοι ιστορικοί χρησιμοποιούν τους όρους «Ύστερη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία» ή «Αυτοκρατορία της Ανατολής» αποφεύγοντας τον όρο Βυζάντιο ως ακατάλληλο.
Και Δυστυχώς το ελληνικό κράτος σε μια από τις πολλές προσπάθειες συμφιλίωσης με την Δύση αποδέχτηκε αυτόν τον όρο.

Βιβλιογραφία = γιατί το Βυζάντιο; Ελένη Αρβελέρ(και ομιλίες), Βυζαντινός πολιτισμός Στήβεν Ράνσιμαν, Το βυζαντινό κράτος Ιωάννης Καραγιαννόπουλος, Γεώργιος Μπαμπινιώτης