Παναγιώτης Γ. Αλεκάκης, Φιλόλογος – Ιστορικός, Δρ Ιστορικού και Αρχαιολογικού Τμήματος Α.Π.Θ., Διευθυντής 2ου ΓΕΛ Κατερίνης
Παράγοντες διάσωσης του ελληνικού στοιχείου επί τουρκικής κυριαρχίας
Όπως και οι άλλοι συμπατριώτες του που ζουν στο εξωτερικό, έτσι και ο Αδαμάντιος Κοραής εμπνευσμένος από τα κηρύγματα της Γαλλικής Επανάστασης ποθεί διακαώς να αποσπάσει την πατρίδα του από τη βαρβαρότητα και να της δώσει πάλι τα φώτα του πολιτισμού. Και...
γι’ αυτό έλεγε προς τους συμπατριώτες του ότι «… οφείλετε να πολεμείτε τον άλλον, τον ολεθριώτερον τύραννον, την αμάθειαν» (βλ. Πέτρος Σκυλίτσης Ομηρίδης, Βιογραφία αυτοσχέδιος, σ. 14). Όταν λέει επανειλημμένα το «Δράξασθε παιδείας», ξέρει καλά ότι συμβουλεύει τους πατριώτες του να πάρουν στα χέρια τους ένα όπλο. Ο Κοραής συμμερίζεται την άποψη ότι ο διαφωτισμός του γαλλικού έθνους προετοίμασε την αλλαγή του 1789 και αυτό δυνάμωσε τη θέληση και φιλοδοξία του να συμβάλει και αυτός στη μόρφωση του ελληνικού λαού και την ανύψωση του επιπέδου πολιτισμού του.
Πίστευε ότι αυτό θα το πετύχαινε πρώτα με τη ‘μετακένωση’ των γνώσεων της Ευρώπης στις ελληνικές χώρες και έπειτα με τη μύηση των συμπατριωτών του στο αρχαίο ελληνικό πνεύμα (βλ. Κ.Θ. Δημαράς, Ο ελληνικός Διαφωτισμός, σ. 34). Για να υλοποιήσει το δεύτερο στόχο προχώρησε στις εκδόσεις των αρχαίων Ελλήνων με μακρά προλεγόμενα «εις την κοινήν γλώσσαν», ώστε να μπορούν να τα διαβάζουν όλοι οι Έλληνες (βλ. Αδ. Κοραής, Βίος, σ. 22 κ.ε.). Στη συνέχεια αφού παραμέρισε την άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος, αφοσιώθηκε στο μεγάλο εθνικό του έργο, στην έκδοση της «Ελληνικής Βιβλιοθήκης». Το έργο αυτό θα τον απαθανάτιζε ως φιλόλογο και πατριάρχη των ελληνικών γραμμάτων, αλλά και ως πρόδρομο της ελληνικής ελευθερίας. Η πατριωτική του συνείδηση, η αγάπη του για την ελευθερία και η πεποίθησή του ότι τα κλασικά γράμματα είναι ο ασφαλέστερος δρόμος προς την ανάκτηση της ελευθερίας τον έκαναν να περάσει αποκλειστικά στη φιλολογική απασχόληση.
Πίστευε ότι αυτό θα το πετύχαινε πρώτα με τη ‘μετακένωση’ των γνώσεων της Ευρώπης στις ελληνικές χώρες και έπειτα με τη μύηση των συμπατριωτών του στο αρχαίο ελληνικό πνεύμα (βλ. Κ.Θ. Δημαράς, Ο ελληνικός Διαφωτισμός, σ. 34). Για να υλοποιήσει το δεύτερο στόχο προχώρησε στις εκδόσεις των αρχαίων Ελλήνων με μακρά προλεγόμενα «εις την κοινήν γλώσσαν», ώστε να μπορούν να τα διαβάζουν όλοι οι Έλληνες (βλ. Αδ. Κοραής, Βίος, σ. 22 κ.ε.). Στη συνέχεια αφού παραμέρισε την άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος, αφοσιώθηκε στο μεγάλο εθνικό του έργο, στην έκδοση της «Ελληνικής Βιβλιοθήκης». Το έργο αυτό θα τον απαθανάτιζε ως φιλόλογο και πατριάρχη των ελληνικών γραμμάτων, αλλά και ως πρόδρομο της ελληνικής ελευθερίας. Η πατριωτική του συνείδηση, η αγάπη του για την ελευθερία και η πεποίθησή του ότι τα κλασικά γράμματα είναι ο ασφαλέστερος δρόμος προς την ανάκτηση της ελευθερίας τον έκαναν να περάσει αποκλειστικά στη φιλολογική απασχόληση.
Ο Κοραής επιδιώκει να καθοδηγήσει το Γένος μας με τις συμβουλές του και με τις πάμπολλες επιστολές του προς συμπατριώτες του. Επιδίωξή του είναι να έρθει κοντά στο λαό και να του μεταδώσει ωφέλιμες ιδέες και γνώσεις του ευρωπαϊκού κόσμου και ιδίως των φυσικών επιστημών. Στέλνει βιβλία και όργανα φυσικής, με σκοπό να εκσυγχρονίσει τον λαό μας και να προκαλέσει ζυμώσεις και αλλαγές στην ελληνική κοινωνία που είχε μείνει πίσω από κάθε άποψη. Η αλληλογραφία του (από τα πιο λαμπρά μνημεία της νέας μας φιλολογίας) εμπλουτίζεται και με πολλές επιστολές προς κορυφαίους ξένους, στους οποίους προβάλλει το δίκαιο του ελληνικού αγώνα.
Ο Κ. Θ. Δημαράς επισημαίνει για τα τότε ενδιαφέροντα τα σχετικά με τις φυσικές επιστήμες: «κι αν δεν έχουμε λέξεις, ακόμη, για να εκφράσουμε την έννοια του μουσείου, της συλλογής φυσικών αντικειμένων, ξέρουμε πόσο περίεργα πειράματα γίνονται στην Ευρώπη, θα θέλαμε να μπορέσουμε να τα μεταφέρουμε κι εδώ… Οι προοδευτικοί διδάσκαλοι παρέχουν οδηγίες πώς να κατασκευάζονται όργανα διδασκαλίας της φυσικής και πώς να γίνονται πειράματα με μέσα απλά» (βλ. Κ.Θ.Δημαράς, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, σ. 312-313). Και αλλού κάνει τη διαπίστωση: «…κι όσο για τη διδασκαλία των φυσικών επιστημών, αυτή μας ήρθε πάνοπλη και ακέρια από τη Δύση. Η γενιά του Κοραή και η γενιά των πρώτων οπαδών του ήταν προορισμένες να αναμορφώσουν την ελληνική παιδεία» (ό.π, σ. 310).
Ο Κοραής υπήρξε ένας θαυμαστής του ευρωπαϊκού και κυρίως του γαλλικού πολιτισμού, χάρη στην ορμή για μάθηση που ξεπετάχτηκε μέσα από τις ψυχές των Γάλλων και που τους κίνησε προς τα εμπρός. Οι Έλληνες έπρεπε να αντλήσουν από την Ευρώπη τα κατάλληλα πνευματικά αγαθά και να τα «μετακενώσουν» στην πατρογονική τους κοιτίδα, προκειμένου να καλύψουν την απόσταση που τους χώριζε από τη γηραιά ήπειρο λόγω της μακραίωνης σκλαβιάς [(βλ. Αδ. Κοραής, Τι πρέπει να κάμωσιν οι Γραικοί εις τα παρούσας περιστάσεις (Διάλογος δύο Γραικών), σ. 52)].
Ο Κοραής βρέθηκε στο πλευρό του ελληνικού έθνους σε κρίσιμη καμπή της ιστορίας του και η φωνή του βρήκε απήχηση. Γράφει ο έμπορος Πέτρος Σκυλίτσης Ομηρίδης: «…ανεπτερώθην από τα ηρωικά άσματα του Ρήγα του Φεραίου και τα προλεγόμενα του Κοραή…, ώστε κατέπεισα τους γονείς μου να με αποστείλουν εις τον πολιτισμένον κόσμον της Ευρώπης, όπως διδαχθώ εκεί της ελευθερίας τα μυστήρια και συντελέσω κατά το δυνατόν εις της κοινής πατρίδος την αναγέννησιν» (βλ. Π. Σ. Ομηρίδης, Βιογραφία αυτοσχέδιος, σ. 11). Προς το Παρίσι στρέφονται νέοι λόγιοι συμπατριώτες του, οι οποίοι επιδιώκουν να πλησιάσουν τον εξηντάχρονο πλέον Κοραή. Αυτός ο δύσπιστος σοφός έχει επιβληθεί πια στα μάτια των Ευρωπαίων ως κορυφαία προσωπικότητα των ελληνικών γραμμάτων (βλ. Κ. Θ. Δημαράς, Δύο φίλοι. Κοραής και Βάμβας, σ. 11-12).
Ο Κ. Θ. Δημαράς επισημαίνει για τα τότε ενδιαφέροντα τα σχετικά με τις φυσικές επιστήμες: «κι αν δεν έχουμε λέξεις, ακόμη, για να εκφράσουμε την έννοια του μουσείου, της συλλογής φυσικών αντικειμένων, ξέρουμε πόσο περίεργα πειράματα γίνονται στην Ευρώπη, θα θέλαμε να μπορέσουμε να τα μεταφέρουμε κι εδώ… Οι προοδευτικοί διδάσκαλοι παρέχουν οδηγίες πώς να κατασκευάζονται όργανα διδασκαλίας της φυσικής και πώς να γίνονται πειράματα με μέσα απλά» (βλ. Κ.Θ.Δημαράς, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, σ. 312-313). Και αλλού κάνει τη διαπίστωση: «…κι όσο για τη διδασκαλία των φυσικών επιστημών, αυτή μας ήρθε πάνοπλη και ακέρια από τη Δύση. Η γενιά του Κοραή και η γενιά των πρώτων οπαδών του ήταν προορισμένες να αναμορφώσουν την ελληνική παιδεία» (ό.π, σ. 310).
Ο Κοραής υπήρξε ένας θαυμαστής του ευρωπαϊκού και κυρίως του γαλλικού πολιτισμού, χάρη στην ορμή για μάθηση που ξεπετάχτηκε μέσα από τις ψυχές των Γάλλων και που τους κίνησε προς τα εμπρός. Οι Έλληνες έπρεπε να αντλήσουν από την Ευρώπη τα κατάλληλα πνευματικά αγαθά και να τα «μετακενώσουν» στην πατρογονική τους κοιτίδα, προκειμένου να καλύψουν την απόσταση που τους χώριζε από τη γηραιά ήπειρο λόγω της μακραίωνης σκλαβιάς [(βλ. Αδ. Κοραής, Τι πρέπει να κάμωσιν οι Γραικοί εις τα παρούσας περιστάσεις (Διάλογος δύο Γραικών), σ. 52)].
Ο Κοραής βρέθηκε στο πλευρό του ελληνικού έθνους σε κρίσιμη καμπή της ιστορίας του και η φωνή του βρήκε απήχηση. Γράφει ο έμπορος Πέτρος Σκυλίτσης Ομηρίδης: «…ανεπτερώθην από τα ηρωικά άσματα του Ρήγα του Φεραίου και τα προλεγόμενα του Κοραή…, ώστε κατέπεισα τους γονείς μου να με αποστείλουν εις τον πολιτισμένον κόσμον της Ευρώπης, όπως διδαχθώ εκεί της ελευθερίας τα μυστήρια και συντελέσω κατά το δυνατόν εις της κοινής πατρίδος την αναγέννησιν» (βλ. Π. Σ. Ομηρίδης, Βιογραφία αυτοσχέδιος, σ. 11). Προς το Παρίσι στρέφονται νέοι λόγιοι συμπατριώτες του, οι οποίοι επιδιώκουν να πλησιάσουν τον εξηντάχρονο πλέον Κοραή. Αυτός ο δύσπιστος σοφός έχει επιβληθεί πια στα μάτια των Ευρωπαίων ως κορυφαία προσωπικότητα των ελληνικών γραμμάτων (βλ. Κ. Θ. Δημαράς, Δύο φίλοι. Κοραής και Βάμβας, σ. 11-12).
Και οι τότε φωτισμένοι λόγιοί μας αντιλαμβάνονται την ανάγκη να εκσυγχρονισθεί η ελληνική παιδεία και να μορφωθεί η νεολαία μας με τις νέες θεωρίες της φιλοσοφίας και τα επιτεύγματα των φυσικών επιστημών. Θλίβονται βέβαια, όταν βλέπουν την καθυστερημένη εκπαίδευση στην πατρίδα τους και την εμμονή ορισμένων στους ξερούς τύπους της παλιάς παράδοσης και οι οποίοι δεν θέλουν να εννοήσουν το συμφέρον του έθνους. Οι Έλληνες ωστόσο, βιάζονται να κερδίσουν το χαμένο χρόνο και μεταφράζουν τα έγκυρα εγχειρίδια της Ευρώπης. Στα προλεγόμενα των νέων βιβλίων βρίσκουμε πλήθος από ενδιαφέρουσες πληροφορίες, που απεικονίζουν τις εκπαιδευτικές προσπάθειες της εποχής.
(συνεχίζεται)
