Εθνικός στόχος η διατήρηση της Κυπριακής Δημοκρατίας
«Ελάχιστος στόχος πρέπει να είναι η διατήρηση της ελεύθερης Κύπρου και μέγιστος η αποκατάσταση της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας» δηλώνει ο καθηγητής...
Ανδρέας Θεοφάνους, σε συνέντευξη στη Cyprus Times με αφορμή τις μαύρες επετείους και με φόντο τις τουρκικές προκλήσεις. Βαθύς γνώστης και μελετητής του Κυπριακού, ο καθηγητής Θεοφάνους, Πρόεδρος Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων και του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, αναπτύσσει την πρότασή του για εξελιγκτική διαδικασία λύσης του Κυπριακού με ζητούμενο τη μετεξέλιξη της Κυπριακής Δημοκρατίας σε ένα φυσιολογικό κράτος.
Σαράντα επτά χρόνια μετά το πραξικόπημα, την τουρκική εισβολή και τη συνεχιζόμενη κατοχή, ποια αισθήματα σας διακατέχουν;
Είναι με θλίψη που αναλογίζομαι τα τραγικά γεγονότα του καλοκαιριού του 1974. Η Κύπρος άξιζε μιας καλύτερης μοίρας. Υπήρξαν λάθη και παραλήψεις. Όμως ήταν η προδοσία που έδωσε την ευκαιρία στην Τουρκία να εισβάλει στην Κύπρο με τα γνωστά αποτελέσματα. Πέραν τούτου ακόμα δεν έχει γραφτεί ο επίλογος της κυπριακής τραγωδίας. Τα δεδομένα είναι εξαιρετικά δύσκολα, όμως θα πρέπει να επιστρατεύσουμε όλες μας τις δυνάμεις και να αγωνιστούμε για εθνική επιβίωση στη γη των πατέρων μας. Ελάχιστος στόχος πρέπει να είναι η διατήρηση της ελεύθερης Κύπρου και μέγιστος η αποκατάσταση της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας.
Μισό αιώνα μετά, θεωρείτε ότι υπάρχουν οι ελάχιστες προϋποθέσεις, ή έστω οι ελπίδες, για την επίτευξη λύσης;
Με τα σημερινά δεδομένα οι προοπτικές για μια βιώσιμη λύση είναι ελάχιστες, μηδαμινές θα έλεγα. Παρά ταύτα το ζητούμενο είναι να εργασθούμε σκληρά για τη διαμόρφωση των απαιτούμενων προϋποθέσεων, στην Κύπρο αλλά και ευρύτερα, για μια διευθέτηση. Θεωρώ ότι μια τέτοια εξέλιξη θα είναι το τέλος του δρόμου μιας εξελικτικής πορείας.
Κατά τρόπο απροκάλυπτο πλέον η Τουρκία μιλά για λύση δύο κρατών, την ώρα που η δική μας πλευρά παραμένει σταθερή στη θέση για λύση Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας. Εσείς υποστηρίζετε ότι αυτή η στάση της Τουρκίας νομιμοποιεί την πλευρά μας να καταθέσει άλλες προτάσεις.
Η τουρκική θέση για λύση δύο κρατών αποσκοπεί σε μια λύση συνομοσπονδίας. Άλλωστε ο ηγέτης της κατοχικής οντότητας Ερσίν Τατάρ δήλωσε πρόσφατα ότι τα δύο κράτη θα έχουν κοινή εκπροσώπηση στο εξωτερικό. Η επίσημη θέση της δικής μας πλευράς για μια αποκεντρωμένη διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία δεν απέχει πολύ από την συνομοσπονδία. Ακόμα και πριν την κατάθεση πρότασης από την τουρκική πλευρά για δύο κράτη, εισηγούμουν άλλες προσεγγίσεις με τελικό στόχο ένα ιδιόμορφο ομοσπονδιακό πολίτευμα. Το είχα πράξει και πριν το Σχέδιο Ανάν και αμέσως μετά την απόρριψη του. Εκ των πραγμάτων επικαιροποιώ τις θέσεις και τις προτάσεις μου.
Η δική σας πρόταση για εξελικτική διαδικασία, προβλέπει μια σειρά από ΜΟΕ, που θα ενισχύσουν το αίσθημα της ασφάλειας και θα δημιουργήσουν ένα μίνιμουμ κοινό στόχο μεταξύ των πλευρών. Είναι εφικτό κάτι τέτοιο;
Η δική μου πρόταση αφορά ένα φυσιολογικό κράτος. Και η εξελικτική διαδικασία, η οποία περιλαμβάνει ΜΟΕ, αποτελεί μέρος της όλης προσέγγισης. Θεωρώ ότι εάν υλοποιηθούν τα ΜΟΕ θα δημιουργηθεί μια νέα κατάσταση πραγμάτων. Μεταξύ άλλων, θα μειωθεί η δυσπιστία, η καχυποψία και επίσης θα αναβαθμισθεί ουσιαστικά η συνεργασία με αμοιβαία οφέλη. Για μια τέτοια εξέλιξη όμως καθοριστικό ρόλο έχει η ανοχή και η στήριξη της Τουρκίας. Αυτό μπορεί να συμβεί εάν η Τουρκία έχει συγκεκριμένα κίνητρα ή εάν άλλες υπέρτερες δυνάμεις στηρίξουν την προοπτική στην οποία αναφέρομαι.
Ένα από τα μέτρα που εισηγείστε είναι η συνεκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων με τους Τουρκοκύπριους, και η ταυτόχρονη χάραξη ΑΟΖ μεταξύ Κύπρου-Ελλάδας-Τουρκίας. Πιστεύετε ότι η ενέργεια είναι κίνητρο λύσης ή εστία περαιτέρω όξυνσης των διαφορών;
Το θέμα της ενέργειας είναι αφ’ ενός αιτία για όξυνση των διαφορών και αφ’ ετέρου παράγοντας που μπορεί να οδηγήσει σε συνεργασία. Το ζήτημα αυτό δεν μπορεί να αξιολογηθεί αποσπασματικά. Εξ ορισμού αξιολογείται σφαιρικά. Η συνεργασία που προτείνω στο θέμα αυτό προϋποθέτει και την οριοθέτηση ΑΟΖ Κυπριακής Δημοκρατίας και Τουρκίας. Εάν γίνει αυτό, ναι, θα ανοίξει ο δρόμος και για την οριοθέτηση ΑΟΖ Κυπριακής Δημοκρατίας, Ελλάδας και Τουρκίας. Γνωρίζω ότι την εξέλιξη αυτή θα ευνοούσαν οι ΗΠΑ, η ΕΕ, η Βρετανία καθώς και άλλες δυνάμεις.
Ακρογωνιαίος λίθος της πρότασής σας είναι η διατήρηση και ενίσχυση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Θεωρείτε ότι η Τουρκία θα δεχθεί κάτι τέτοιο;
Ακρογωνιαίος λίθος της πρότασης μου είναι η μετεξέλιξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στα πλαίσια της λύσης. Θεωρώ αδιανόητη την κατάργηση του νόμιμου κράτους κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Πέραν τούτου η συνεχής ενίσχυση της Κυπριακής Δημοκρατίας επιβάλλεται από τις επικρατούσες συνθήκες. Η Τουρκία θεωρεί την Κυπριακή Δημοκρατία ως εκλιπούσα. Και ένας από τους στόχους της είναι η διάλυση του κράτους. Αυτός είναι ίσως και ο βασικός λόγος για τη μη επίλυση του Κυπριακού. Εμείς πρέπει να παραμείνουμε σταθεροί στις θέσεις μας. Κανένα σοβαρό κράτος δεν διαπραγματεύεται την κατάργησή του.
Εδώ και χρόνια τονίζετε την ανάγκη όπως η λύση επιτρέπει στην Κύπρο να γίνει «ένα κανονικό κράτος», μια φράση την οποία χρησιμοποίησε ο τέως ΥΠΕΞ της Ελλάδας Νίκος Κοτζιάς και εν τέλει και ο ίδιος ο ΓΓ του ΟΗΕ. Εχετε καταθέσει και συγκεκριμένο πλαίσιο αρχών γι’ αυτό το ζήτημα.
Η θέση για φυσιολογικό κράτος έπρεπε να ήταν πυλώνας της πολιτικής μας από την αρχή. Είχα χρησιμοποιήσει την έννοια αυτή κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για το Σχέδιο Ανάν. Μπορεί το κράτος να είναι ομοσπονδιακό αλλά είναι σημαντικό να υπάρχουν εκείνα τα χαρακτηριστικά που να του επιτρέπουν να είναι λειτουργικό. Η όποια διευθέτηση πρέπει να λαμβάνει υπ’ όψιν τις ανάγκες του σήμερα. Δεν μπορεί το κράτος να στηριχθεί σε κατοχικά δεδομένα.
Βλέπετε την Τουρκία να έχει κίνητρο να συμβάλει δημιουργικά για την επίτευξη λύσης στο Κυπριακό κατά τρόπο που να είναι συμβατός με τις δικές μας αξιώσεις;
Στην παρούσα συγκυρία δεν πιστεύω ότι η Τουρκία θα αλλάξει τη πολιτική της για την Κύπρο. Εμείς όμως θα πρέπει να έχουμε ολοκληρωμένες προτάσεις που θα έχουν τη νομιμοποίηση από την πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων και την ανοχή αν όχι την στήριξη της διεθνούς κοινότητας. Ταυτόχρονα θα πρέπει να επεξηγήσουμε τις θέσεις μας και στην Τουρκοκυπριακή κοινότητα. Είναι επίσης απαραίτητο να εργασθούμε με τρόπο ούτως ώστε άλλες δυνάμεις να κατανοήσουν ότι μια ανεξάρτητη Κύπρος θα αποτελεί πυλώνα σταθερότητας στην Ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη περιοχή. Με την ίδια λογική πρέπει να καταστεί ξεκάθαρο ότι θα ήταν αρνητική εξέλιξη που θα επηρεάσει δυσμενώς ευρύτερα συμφέροντα εάν η Κύπρος καταστεί τουρκικό προτεκτοράτο.
Εχετε πει πολλές φορές ότι αντί μιας κακής λύσης προτιμάτε την υφιστάμενη κατάσταση. Την ίδια όμως ώρα αναγνωρίζετε ότι το status quo δεν είναι στατικό, δεν μπορεί να είναι.
Ποτέ δεν ήταν στατικό το status quo. Και πάντοτε διαφοροποιείται. Και εμείς μπορούμε να το επηρεάσουμε με τις ενέργειές μας. Ανεξάρτητα όμως από αυτό, δεν είναι ορθολογιστικό να αποδεχθούμε μια κακή λύση η οποία θα επιδεινώσει τα δεδομένα για μας και θα είναι μη αναστρέψιμη. Η προτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης ως second best δεν είναι επιλογή – αντίθετα, προκύπτει από μια ορθολογιστική αξιολόγηση των σκληρών πραγματικοτήτων. Παράλληλα, υπογραμμίζω, ότι θα πρέπει συνεχώς να προσπαθούμε για το καλύτερο.
Σαράντα επτά χρόνια μετά την εισβολή και τη συνεχιζόμενη κατοχή, η Κύπρος πορεύεται προς το μέλλον έχοντας να αντιμετωπίσει πολλές άλλες προκλήσεις. Πώς ιεραρχείτε τις προτεραιότητες αυτές;
Το Κυπριακό είναι ένα υπαρξιακό ζήτημα. Και ενώ καλούμαστε να το διαχειριζόμαστε αποτελεσματικά θα πρέπει να έχουμε λύσεις και στα προβλήματα και τις προκλήσεις που έχουμε ενώπιόν μας. Αυτές αφορούν, μεταξύ άλλων, τα δύσκολα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα, τη συνεχιζόμενη πανδημία, τη διαφθορά, το δημογραφικό, το επίπεδο υγείας και παιδείας και την ανισότητα. Θα πρέπει επίσης να προχωρήσουμε με τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις ούτως ώστε η Κύπρος να καταστεί ένα κράτος πρότυπο στην Ανατολική Μεσόγειο. Για όλα αυτά απαιτείται η ουσιαστική αναβάθμιση του πολιτικού συστήματος.
Σαράντα επτά χρόνια μετά το πραξικόπημα, την τουρκική εισβολή και τη συνεχιζόμενη κατοχή, ποια αισθήματα σας διακατέχουν;
Είναι με θλίψη που αναλογίζομαι τα τραγικά γεγονότα του καλοκαιριού του 1974. Η Κύπρος άξιζε μιας καλύτερης μοίρας. Υπήρξαν λάθη και παραλήψεις. Όμως ήταν η προδοσία που έδωσε την ευκαιρία στην Τουρκία να εισβάλει στην Κύπρο με τα γνωστά αποτελέσματα. Πέραν τούτου ακόμα δεν έχει γραφτεί ο επίλογος της κυπριακής τραγωδίας. Τα δεδομένα είναι εξαιρετικά δύσκολα, όμως θα πρέπει να επιστρατεύσουμε όλες μας τις δυνάμεις και να αγωνιστούμε για εθνική επιβίωση στη γη των πατέρων μας. Ελάχιστος στόχος πρέπει να είναι η διατήρηση της ελεύθερης Κύπρου και μέγιστος η αποκατάσταση της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας.
Μισό αιώνα μετά, θεωρείτε ότι υπάρχουν οι ελάχιστες προϋποθέσεις, ή έστω οι ελπίδες, για την επίτευξη λύσης;
Με τα σημερινά δεδομένα οι προοπτικές για μια βιώσιμη λύση είναι ελάχιστες, μηδαμινές θα έλεγα. Παρά ταύτα το ζητούμενο είναι να εργασθούμε σκληρά για τη διαμόρφωση των απαιτούμενων προϋποθέσεων, στην Κύπρο αλλά και ευρύτερα, για μια διευθέτηση. Θεωρώ ότι μια τέτοια εξέλιξη θα είναι το τέλος του δρόμου μιας εξελικτικής πορείας.
Κατά τρόπο απροκάλυπτο πλέον η Τουρκία μιλά για λύση δύο κρατών, την ώρα που η δική μας πλευρά παραμένει σταθερή στη θέση για λύση Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας. Εσείς υποστηρίζετε ότι αυτή η στάση της Τουρκίας νομιμοποιεί την πλευρά μας να καταθέσει άλλες προτάσεις.
Η τουρκική θέση για λύση δύο κρατών αποσκοπεί σε μια λύση συνομοσπονδίας. Άλλωστε ο ηγέτης της κατοχικής οντότητας Ερσίν Τατάρ δήλωσε πρόσφατα ότι τα δύο κράτη θα έχουν κοινή εκπροσώπηση στο εξωτερικό. Η επίσημη θέση της δικής μας πλευράς για μια αποκεντρωμένη διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία δεν απέχει πολύ από την συνομοσπονδία. Ακόμα και πριν την κατάθεση πρότασης από την τουρκική πλευρά για δύο κράτη, εισηγούμουν άλλες προσεγγίσεις με τελικό στόχο ένα ιδιόμορφο ομοσπονδιακό πολίτευμα. Το είχα πράξει και πριν το Σχέδιο Ανάν και αμέσως μετά την απόρριψη του. Εκ των πραγμάτων επικαιροποιώ τις θέσεις και τις προτάσεις μου.
Η δική σας πρόταση για εξελικτική διαδικασία, προβλέπει μια σειρά από ΜΟΕ, που θα ενισχύσουν το αίσθημα της ασφάλειας και θα δημιουργήσουν ένα μίνιμουμ κοινό στόχο μεταξύ των πλευρών. Είναι εφικτό κάτι τέτοιο;
Η δική μου πρόταση αφορά ένα φυσιολογικό κράτος. Και η εξελικτική διαδικασία, η οποία περιλαμβάνει ΜΟΕ, αποτελεί μέρος της όλης προσέγγισης. Θεωρώ ότι εάν υλοποιηθούν τα ΜΟΕ θα δημιουργηθεί μια νέα κατάσταση πραγμάτων. Μεταξύ άλλων, θα μειωθεί η δυσπιστία, η καχυποψία και επίσης θα αναβαθμισθεί ουσιαστικά η συνεργασία με αμοιβαία οφέλη. Για μια τέτοια εξέλιξη όμως καθοριστικό ρόλο έχει η ανοχή και η στήριξη της Τουρκίας. Αυτό μπορεί να συμβεί εάν η Τουρκία έχει συγκεκριμένα κίνητρα ή εάν άλλες υπέρτερες δυνάμεις στηρίξουν την προοπτική στην οποία αναφέρομαι.
Ένα από τα μέτρα που εισηγείστε είναι η συνεκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων με τους Τουρκοκύπριους, και η ταυτόχρονη χάραξη ΑΟΖ μεταξύ Κύπρου-Ελλάδας-Τουρκίας. Πιστεύετε ότι η ενέργεια είναι κίνητρο λύσης ή εστία περαιτέρω όξυνσης των διαφορών;
Το θέμα της ενέργειας είναι αφ’ ενός αιτία για όξυνση των διαφορών και αφ’ ετέρου παράγοντας που μπορεί να οδηγήσει σε συνεργασία. Το ζήτημα αυτό δεν μπορεί να αξιολογηθεί αποσπασματικά. Εξ ορισμού αξιολογείται σφαιρικά. Η συνεργασία που προτείνω στο θέμα αυτό προϋποθέτει και την οριοθέτηση ΑΟΖ Κυπριακής Δημοκρατίας και Τουρκίας. Εάν γίνει αυτό, ναι, θα ανοίξει ο δρόμος και για την οριοθέτηση ΑΟΖ Κυπριακής Δημοκρατίας, Ελλάδας και Τουρκίας. Γνωρίζω ότι την εξέλιξη αυτή θα ευνοούσαν οι ΗΠΑ, η ΕΕ, η Βρετανία καθώς και άλλες δυνάμεις.
Ακρογωνιαίος λίθος της πρότασής σας είναι η διατήρηση και ενίσχυση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Θεωρείτε ότι η Τουρκία θα δεχθεί κάτι τέτοιο;
Ακρογωνιαίος λίθος της πρότασης μου είναι η μετεξέλιξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στα πλαίσια της λύσης. Θεωρώ αδιανόητη την κατάργηση του νόμιμου κράτους κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Πέραν τούτου η συνεχής ενίσχυση της Κυπριακής Δημοκρατίας επιβάλλεται από τις επικρατούσες συνθήκες. Η Τουρκία θεωρεί την Κυπριακή Δημοκρατία ως εκλιπούσα. Και ένας από τους στόχους της είναι η διάλυση του κράτους. Αυτός είναι ίσως και ο βασικός λόγος για τη μη επίλυση του Κυπριακού. Εμείς πρέπει να παραμείνουμε σταθεροί στις θέσεις μας. Κανένα σοβαρό κράτος δεν διαπραγματεύεται την κατάργησή του.
Εδώ και χρόνια τονίζετε την ανάγκη όπως η λύση επιτρέπει στην Κύπρο να γίνει «ένα κανονικό κράτος», μια φράση την οποία χρησιμοποίησε ο τέως ΥΠΕΞ της Ελλάδας Νίκος Κοτζιάς και εν τέλει και ο ίδιος ο ΓΓ του ΟΗΕ. Εχετε καταθέσει και συγκεκριμένο πλαίσιο αρχών γι’ αυτό το ζήτημα.
Η θέση για φυσιολογικό κράτος έπρεπε να ήταν πυλώνας της πολιτικής μας από την αρχή. Είχα χρησιμοποιήσει την έννοια αυτή κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για το Σχέδιο Ανάν. Μπορεί το κράτος να είναι ομοσπονδιακό αλλά είναι σημαντικό να υπάρχουν εκείνα τα χαρακτηριστικά που να του επιτρέπουν να είναι λειτουργικό. Η όποια διευθέτηση πρέπει να λαμβάνει υπ’ όψιν τις ανάγκες του σήμερα. Δεν μπορεί το κράτος να στηριχθεί σε κατοχικά δεδομένα.
Βλέπετε την Τουρκία να έχει κίνητρο να συμβάλει δημιουργικά για την επίτευξη λύσης στο Κυπριακό κατά τρόπο που να είναι συμβατός με τις δικές μας αξιώσεις;
Στην παρούσα συγκυρία δεν πιστεύω ότι η Τουρκία θα αλλάξει τη πολιτική της για την Κύπρο. Εμείς όμως θα πρέπει να έχουμε ολοκληρωμένες προτάσεις που θα έχουν τη νομιμοποίηση από την πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων και την ανοχή αν όχι την στήριξη της διεθνούς κοινότητας. Ταυτόχρονα θα πρέπει να επεξηγήσουμε τις θέσεις μας και στην Τουρκοκυπριακή κοινότητα. Είναι επίσης απαραίτητο να εργασθούμε με τρόπο ούτως ώστε άλλες δυνάμεις να κατανοήσουν ότι μια ανεξάρτητη Κύπρος θα αποτελεί πυλώνα σταθερότητας στην Ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη περιοχή. Με την ίδια λογική πρέπει να καταστεί ξεκάθαρο ότι θα ήταν αρνητική εξέλιξη που θα επηρεάσει δυσμενώς ευρύτερα συμφέροντα εάν η Κύπρος καταστεί τουρκικό προτεκτοράτο.
Εχετε πει πολλές φορές ότι αντί μιας κακής λύσης προτιμάτε την υφιστάμενη κατάσταση. Την ίδια όμως ώρα αναγνωρίζετε ότι το status quo δεν είναι στατικό, δεν μπορεί να είναι.
Ποτέ δεν ήταν στατικό το status quo. Και πάντοτε διαφοροποιείται. Και εμείς μπορούμε να το επηρεάσουμε με τις ενέργειές μας. Ανεξάρτητα όμως από αυτό, δεν είναι ορθολογιστικό να αποδεχθούμε μια κακή λύση η οποία θα επιδεινώσει τα δεδομένα για μας και θα είναι μη αναστρέψιμη. Η προτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης ως second best δεν είναι επιλογή – αντίθετα, προκύπτει από μια ορθολογιστική αξιολόγηση των σκληρών πραγματικοτήτων. Παράλληλα, υπογραμμίζω, ότι θα πρέπει συνεχώς να προσπαθούμε για το καλύτερο.
Σαράντα επτά χρόνια μετά την εισβολή και τη συνεχιζόμενη κατοχή, η Κύπρος πορεύεται προς το μέλλον έχοντας να αντιμετωπίσει πολλές άλλες προκλήσεις. Πώς ιεραρχείτε τις προτεραιότητες αυτές;
Το Κυπριακό είναι ένα υπαρξιακό ζήτημα. Και ενώ καλούμαστε να το διαχειριζόμαστε αποτελεσματικά θα πρέπει να έχουμε λύσεις και στα προβλήματα και τις προκλήσεις που έχουμε ενώπιόν μας. Αυτές αφορούν, μεταξύ άλλων, τα δύσκολα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα, τη συνεχιζόμενη πανδημία, τη διαφθορά, το δημογραφικό, το επίπεδο υγείας και παιδείας και την ανισότητα. Θα πρέπει επίσης να προχωρήσουμε με τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις ούτως ώστε η Κύπρος να καταστεί ένα κράτος πρότυπο στην Ανατολική Μεσόγειο. Για όλα αυτά απαιτείται η ουσιαστική αναβάθμιση του πολιτικού συστήματος.
infognomonpolitics.gr
