H καλλιέργεια της σταφίδας είχε αρχίσει να εξαπλώνεται ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα στα βορειοδυτικά παράλια της Πελοποννήσου και στα Ιόνια νησιά, επειδή...
υπήρξε μεγάλη ζήτηση στην αγγλική αγορά. Μετά όμως και την απελευθέρωση της χώρας, η καλλιέργεια και η παραγωγή αυτού του προϊόντος γνώρισε ακόμη μεγαλύτερη ανάπτυξη. Από το 1830 έως το 1860 ο όγκος της παραγωγής της σταφίδας δεκαπλασιάστηκε, ενώ ανάλογη ήταν και η αύξηση των εξαγωγών. Το σύνολο σχεδόν της παραγόμενης κορινθιακής σταφίδας προοριζόταν για εξαγωγή στις αγορές της Ευρώπης.
Οι αγορές που έφτανε η σταφίδα
Από τα λιμάνια της Πάτρας, του Kατάκολου, της Καλαμάτας και της Ζακύνθου έφευγαν τα πλοία φορτωμένα με κορινθιακή σταφίδα με προορισμό τα λιμάνια του Λονδίνου, του Λίβερπουλ, της Μασσαλίας, της Τεργέστης, του Άμστερνταμ και της Οδησσού. Στη συνέχεια, η σταφίδα μεταφερόταν οδικώς ή σιδηροδρομικώς στα μεγάλα αστικά κέντρα των ευρωπαϊκών χωρών. Η ζήτηση της σταφίδας στις ευρωπαϊκές χώρες ήταν μεγάλη, γιατί εκτός από απλό ξηρός καρπός αποτελούσε τη βάση για την κατασκευή της πουτίγκας, του σταφιδόψωμου και του πιροσκί. Ακόμη, η σταφίδα εκτός από τη ζαχαροπλαστική αποτελούσε την πρώτη ύλη για την παρασκευή φθηνού σταφιδίτη οίνου και άλλων οινοπνευματωδών ποτών.
Η ανάπτυξη της καλλιέργειας και ο αγροτικός εποικισμός
Επειδή, λοιπόν, η σταφίδα είχε γίνει ανάρπαστη στις ευρωπαϊκές αγορές, έως το 1860 καλλιεργούνταν στην Πελοπόννησο περισσότερα από 120.000 στρέμματα με σταφίδα. Τότε, οι κάτοικοι των ορεινών περιοχών της Πελοποννήσου μετακινήθηκαν στις πεδιάδες για να ασχοληθούν με τη σταφιδοκαλλιέργεια. Μάλιστα, μετά την αγροτική μεταρρύθμιση του 1871 και τη διανομή των εθνικών γαιών, οι αμπελώνες με σταφίδα στην Πελοπόννησο επεκτάθηκαν σε ευρεία κλίμακα.
Η ζήτηση της σταφίδας στη γαλλική αγορά
Λίγα χρόνια αργότερα όμως, μια κρίση υπερπαραγωγής σταφίδας το 1875 απείλησε πρόσκαιρα το εμπόριο της σταφίδας. Οι τιμές της σταφίδας είχαν πέσει διεθνώς και απούλητες ποσότητες της κορινθιακής σταφίδας έμειναν στοιβαγμένες στις αποθήκες των εμπόρων. Αυτό που έσωσε τότε τους εμπόρους και τους καλλιεργητές κορινθιακής σταφίδας ήταν η μεγάλη επιδημία της φυλλοξήρας στη Γαλλία. Μεγάλο μέρος των αμπελώνων, κυρίως στη μεσημβρινή Γαλλία, καταστράφηκε για αρκετά χρόνια και η γαλλική παραγωγή κρασιού κατέρρευσε. H ελληνική σταφίδα εμφανίσθηκε έτσι σαν λύση σωτηρίας για τους Γάλλους οινοπαραγωγούς. Και αντιστρόφως, το άνοιγμα της γαλλικής αγοράς εμφανίσθηκε σαν μια μοναδική ευκαιρία για τους Έλληνες σταφιδοπαραγωγούς.
Εκείνη την εποχή μάλιστα, οι αγρότες της Πελοποννήσου έφτασαν στο σημείο να ξεριζώσουν όλες τις άλλες φυτείες και τα δέντρα, προκειμένου να φυτέψουν παντού αμπέλια για να καλύψουν την αιφνίδια γαλλική ζήτηση που προέκυψε κυρίως κατά τη δεκαετία του 1880. Στην περίοδο από το 1878 έως το 1893 η ελληνική σταφίδα αποτέλεσε την πρώτη ύλη για την κατασκευή φθηνού σταφιδίτη οίνου που αναπλήρωνε τα ελλείμματα που προκάλεσε στη γαλλική οινοπαραγωγή η καταστρεπτική φυλλοξήρα των αμπελώνων.
Η μεγάλη σταφιδική κρίση
Μπορεί η καταστροφή των γαλλικών αμπελώνων να έδωσε μια πρόσκαιρη ώθηση στην εξαγωγή της ελληνικής σταφίδας, όμως γύρω στο 1890 βαθμιαία ανάρρωσαν τα γαλλικά αμπέλια και αποκαταστάθηκε η γαλλική οινοπαραγωγή. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την επικράτηση των οπαδών του προστατευτισμού και την άνοδο των δασμών είχαν σαν συνέπεια την πτώση της ζήτησης και των τιμών της κορινθιακής σταφίδας στη γαλλική αγορά και την έκρηξη μιας κρίσης πάλι υπερπαραγωγής, που το 1892/93 συγκλόνισε την ελληνική οικονομία.
Το 1892 σημειώθηκε νέα μείωση των εξαγωγών με παράλληλη πτώση των τιμών της κορινθιακής σταφίδας διεθνώς. Οι ελπίδες των κτηματιών και των εμπόρων, που στηρίζονταν στην ιδιαίτερα καλή ποιότητα της νέας εσοδείας 1893, γρήγορα διαψεύστηκαν από τα μηνύματα της ευρωπαϊκής αγοράς. Η αγγλική ζήτηση για την κορινθιακή σταφίδα παρέμεινε στάσιμη, ενώ στη Γαλλία η σταδιακή ανάρρωση των αμπελώνων της από τη φυλλοξήρα και η επιβολή προστατευτικού δασμολογίου στα εισαγόμενα αγροτικά προϊόντα, περιόρισαν στο ελάχιστο τις εισαγωγές σταφίδας.
Το αποτέλεσμα της σταφιδικής κρίσης
Η κρίση υπερπαραγωγής που ξέσπασε τότε ήταν χωρίς προηγούμενο και συμπαρέσυρε τις τιμές του προϊόντος σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα. Η κρίση ήταν ιδιαίτερα οδυνηρή όχι μόνο για τους σταφιδοπαραγωγούς, τους σταφιδεμπόρους και την οικονομική ζωή της Βόρειας και Δυτικής Πελοποννήσου, αλλά και συνολικά για την εθνική οικονομία.
Στα αστικά κέντρα της Πελοποννήσου τα απούλητα πλεονάσματα της σταφίδας συσσωρεύτηκαν στις αποθήκες, ενώ οι πτωχεύσεις και οι χρεοκοπίες σταφιδικών εμπορικών οίκων διαδέχονταν η μια την άλλη και γρήγορα επεκτάθηκαν και σε άλλους κλάδους, αφήνοντας εκατοντάδες εργάτες χωρίς εργασία. Ακόμη, σε ιδιαίτερα δυσμενή θέση βρέθηκαν και οι μικροί σταφιδοκτηματίες, που παρασυρμένοι από τον «σταφιδικό πυρετό» της προηγούμενης δεκαετίας χρεώθηκαν υπέρμετρα προκειμένου να επεκτείνουν τις φυτείες τους.
Οι πλειστηριασμοί κτημάτων ήταν πλέον καθημερινό φαινόμενο χωρίς, πολλές φορές, να εμφανίζονται καν ενδιαφερόμενοι αγοραστές. Η οικονομική δυσπραγία ευρύτατων στρωμάτων του πληθυσμού δημιούργησε μια εκρηκτική κοινωνική ατμόσφαιρα με συλλαλητήρια, μαζικές συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας, συγκρούσεις με την χωροφυλακή, καθώς και τη συγκρότηση και δραστηριοποίηση των πρώτων αναρχικών-σοσιαλιστικών ομάδων στην Ελλάδα με έδρα την Πάτρα και τον Πύργο.
Η σταφιδική κρίση και η πτώχευση της Ελλάδας
Η σταφιδική κρίση έπληξε επίσης και την εθνική οικονομία, εξαιτίας της βαρύνουσας συμμετοχής της σταφίδας στην αξία των ελληνικών εξαγωγών. Μερικούς μήνες μετά την έκρηξη της σταφιδικής κρίσης, η ελληνική κυβέρνηση υποχρεώθηκε να κηρύξει τη χώρα σε κατάσταση πτώχευσης. Αν και τα δύο γεγονότα ήταν ανεξάρτητα μεταξύ τους, αφού τα σημάδια της επερχόμενης χρεοκοπίας είχαν γίνει φανερά ακόμη και από την εποχή της ακμής του σταφιδεμπορίου, είναι φανερό ότι η κρίση της σταφιδικής οικονομίας από το 1892 και μετά επιδείνωσε ακόμη περισσότερο τα δημοσιονομικά και συναλλαγματικά προβλήματα του ελληνικού κράτους.
Πηγή: Ελληνική Οικονομική Ιστορία, Οικονομία, Κοινωνία και Κράτος στην Ελλάδα (18ος-20ος αιώνας)
Από τα λιμάνια της Πάτρας, του Kατάκολου, της Καλαμάτας και της Ζακύνθου έφευγαν τα πλοία φορτωμένα με κορινθιακή σταφίδα με προορισμό τα λιμάνια του Λονδίνου, του Λίβερπουλ, της Μασσαλίας, της Τεργέστης, του Άμστερνταμ και της Οδησσού. Στη συνέχεια, η σταφίδα μεταφερόταν οδικώς ή σιδηροδρομικώς στα μεγάλα αστικά κέντρα των ευρωπαϊκών χωρών. Η ζήτηση της σταφίδας στις ευρωπαϊκές χώρες ήταν μεγάλη, γιατί εκτός από απλό ξηρός καρπός αποτελούσε τη βάση για την κατασκευή της πουτίγκας, του σταφιδόψωμου και του πιροσκί. Ακόμη, η σταφίδα εκτός από τη ζαχαροπλαστική αποτελούσε την πρώτη ύλη για την παρασκευή φθηνού σταφιδίτη οίνου και άλλων οινοπνευματωδών ποτών.
Η ανάπτυξη της καλλιέργειας και ο αγροτικός εποικισμός
Επειδή, λοιπόν, η σταφίδα είχε γίνει ανάρπαστη στις ευρωπαϊκές αγορές, έως το 1860 καλλιεργούνταν στην Πελοπόννησο περισσότερα από 120.000 στρέμματα με σταφίδα. Τότε, οι κάτοικοι των ορεινών περιοχών της Πελοποννήσου μετακινήθηκαν στις πεδιάδες για να ασχοληθούν με τη σταφιδοκαλλιέργεια. Μάλιστα, μετά την αγροτική μεταρρύθμιση του 1871 και τη διανομή των εθνικών γαιών, οι αμπελώνες με σταφίδα στην Πελοπόννησο επεκτάθηκαν σε ευρεία κλίμακα.
Η ζήτηση της σταφίδας στη γαλλική αγορά
Λίγα χρόνια αργότερα όμως, μια κρίση υπερπαραγωγής σταφίδας το 1875 απείλησε πρόσκαιρα το εμπόριο της σταφίδας. Οι τιμές της σταφίδας είχαν πέσει διεθνώς και απούλητες ποσότητες της κορινθιακής σταφίδας έμειναν στοιβαγμένες στις αποθήκες των εμπόρων. Αυτό που έσωσε τότε τους εμπόρους και τους καλλιεργητές κορινθιακής σταφίδας ήταν η μεγάλη επιδημία της φυλλοξήρας στη Γαλλία. Μεγάλο μέρος των αμπελώνων, κυρίως στη μεσημβρινή Γαλλία, καταστράφηκε για αρκετά χρόνια και η γαλλική παραγωγή κρασιού κατέρρευσε. H ελληνική σταφίδα εμφανίσθηκε έτσι σαν λύση σωτηρίας για τους Γάλλους οινοπαραγωγούς. Και αντιστρόφως, το άνοιγμα της γαλλικής αγοράς εμφανίσθηκε σαν μια μοναδική ευκαιρία για τους Έλληνες σταφιδοπαραγωγούς.
Εκείνη την εποχή μάλιστα, οι αγρότες της Πελοποννήσου έφτασαν στο σημείο να ξεριζώσουν όλες τις άλλες φυτείες και τα δέντρα, προκειμένου να φυτέψουν παντού αμπέλια για να καλύψουν την αιφνίδια γαλλική ζήτηση που προέκυψε κυρίως κατά τη δεκαετία του 1880. Στην περίοδο από το 1878 έως το 1893 η ελληνική σταφίδα αποτέλεσε την πρώτη ύλη για την κατασκευή φθηνού σταφιδίτη οίνου που αναπλήρωνε τα ελλείμματα που προκάλεσε στη γαλλική οινοπαραγωγή η καταστρεπτική φυλλοξήρα των αμπελώνων.
Η μεγάλη σταφιδική κρίση
Μπορεί η καταστροφή των γαλλικών αμπελώνων να έδωσε μια πρόσκαιρη ώθηση στην εξαγωγή της ελληνικής σταφίδας, όμως γύρω στο 1890 βαθμιαία ανάρρωσαν τα γαλλικά αμπέλια και αποκαταστάθηκε η γαλλική οινοπαραγωγή. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την επικράτηση των οπαδών του προστατευτισμού και την άνοδο των δασμών είχαν σαν συνέπεια την πτώση της ζήτησης και των τιμών της κορινθιακής σταφίδας στη γαλλική αγορά και την έκρηξη μιας κρίσης πάλι υπερπαραγωγής, που το 1892/93 συγκλόνισε την ελληνική οικονομία.
Το 1892 σημειώθηκε νέα μείωση των εξαγωγών με παράλληλη πτώση των τιμών της κορινθιακής σταφίδας διεθνώς. Οι ελπίδες των κτηματιών και των εμπόρων, που στηρίζονταν στην ιδιαίτερα καλή ποιότητα της νέας εσοδείας 1893, γρήγορα διαψεύστηκαν από τα μηνύματα της ευρωπαϊκής αγοράς. Η αγγλική ζήτηση για την κορινθιακή σταφίδα παρέμεινε στάσιμη, ενώ στη Γαλλία η σταδιακή ανάρρωση των αμπελώνων της από τη φυλλοξήρα και η επιβολή προστατευτικού δασμολογίου στα εισαγόμενα αγροτικά προϊόντα, περιόρισαν στο ελάχιστο τις εισαγωγές σταφίδας.
Το αποτέλεσμα της σταφιδικής κρίσης
Η κρίση υπερπαραγωγής που ξέσπασε τότε ήταν χωρίς προηγούμενο και συμπαρέσυρε τις τιμές του προϊόντος σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα. Η κρίση ήταν ιδιαίτερα οδυνηρή όχι μόνο για τους σταφιδοπαραγωγούς, τους σταφιδεμπόρους και την οικονομική ζωή της Βόρειας και Δυτικής Πελοποννήσου, αλλά και συνολικά για την εθνική οικονομία.
Στα αστικά κέντρα της Πελοποννήσου τα απούλητα πλεονάσματα της σταφίδας συσσωρεύτηκαν στις αποθήκες, ενώ οι πτωχεύσεις και οι χρεοκοπίες σταφιδικών εμπορικών οίκων διαδέχονταν η μια την άλλη και γρήγορα επεκτάθηκαν και σε άλλους κλάδους, αφήνοντας εκατοντάδες εργάτες χωρίς εργασία. Ακόμη, σε ιδιαίτερα δυσμενή θέση βρέθηκαν και οι μικροί σταφιδοκτηματίες, που παρασυρμένοι από τον «σταφιδικό πυρετό» της προηγούμενης δεκαετίας χρεώθηκαν υπέρμετρα προκειμένου να επεκτείνουν τις φυτείες τους.
Οι πλειστηριασμοί κτημάτων ήταν πλέον καθημερινό φαινόμενο χωρίς, πολλές φορές, να εμφανίζονται καν ενδιαφερόμενοι αγοραστές. Η οικονομική δυσπραγία ευρύτατων στρωμάτων του πληθυσμού δημιούργησε μια εκρηκτική κοινωνική ατμόσφαιρα με συλλαλητήρια, μαζικές συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας, συγκρούσεις με την χωροφυλακή, καθώς και τη συγκρότηση και δραστηριοποίηση των πρώτων αναρχικών-σοσιαλιστικών ομάδων στην Ελλάδα με έδρα την Πάτρα και τον Πύργο.
Η σταφιδική κρίση και η πτώχευση της Ελλάδας
Η σταφιδική κρίση έπληξε επίσης και την εθνική οικονομία, εξαιτίας της βαρύνουσας συμμετοχής της σταφίδας στην αξία των ελληνικών εξαγωγών. Μερικούς μήνες μετά την έκρηξη της σταφιδικής κρίσης, η ελληνική κυβέρνηση υποχρεώθηκε να κηρύξει τη χώρα σε κατάσταση πτώχευσης. Αν και τα δύο γεγονότα ήταν ανεξάρτητα μεταξύ τους, αφού τα σημάδια της επερχόμενης χρεοκοπίας είχαν γίνει φανερά ακόμη και από την εποχή της ακμής του σταφιδεμπορίου, είναι φανερό ότι η κρίση της σταφιδικής οικονομίας από το 1892 και μετά επιδείνωσε ακόμη περισσότερο τα δημοσιονομικά και συναλλαγματικά προβλήματα του ελληνικού κράτους.
Πηγή: Ελληνική Οικονομική Ιστορία, Οικονομία, Κοινωνία και Κράτος στην Ελλάδα (18ος-20ος αιώνας)
