Ο Αλέκος Φασιανός, ο ζωγράφος που έγραψε ξεχωριστεί ιστορία στα εικαστικά της Ελλάδας, θα μπορούσε να θεωρηθεί επίγονος της γενιάς του ’30.
Πυξίδα του έργου του Αλέκου Φασιανού: «ο κυρίαρχος μύθος της “ελληνικότητας”», της πίστης στις αιώνιες ελληνικές αξίες, «τις μόνες που, σύμφωνα με την ιδεολογία της περιώνυμης γενιάς, παρείχαν εχέγγυα αυθεντικότητας και ιθαγένειας στην δημιουργία ενός Έλληνα καλλιτέχνη.
Τα παιδικά του χρόνια στην Πλάκα, στη σκιά της Ακρόπολης, η φιλόλογος μητέρα του και η θητεία του στο εργαστήριο του Γιάννη Μόραλη στη Σχολή Καλών Τεχνών πρέπει να λειτούργησαν σαν καταλύτες, επιταχύνοντας αυτό τον προσανατολισμό», παρατηρούσαν οι ιστορικοί τέχνης Έφη Αγαθονίκου και Άρτεμις Ζερβού στην αναδρομική έκθεση εκείνη.
Ο χρωματικός καμβάς του Φασιανού, οι ρίζες του στην παραδοσιακή τέχνη, έκαναν τον ζωγράφο λαοφιλή, ανυψώνοντας το εικαστικό του ιδίωμα σε εξέχουσα θέση.
Το κτίριο λειτούργησε ως χώρος-εκθετήριο έργων του καλλιτέχνη, όπου κατά καιρούς ο Αλέκος Φασιανός έδινε διαλέξεις. Η κόρη του ζωγράφου, Βικτώρια Φασιανού, δίνει νέα πνοή στο αρχιτεκτόνημα ώστε να εκπληρώσει τον σκοπό για τον οποίο προοριζόταν το κτίριο και να εγκαινιαστεί εντός 2022.
Πέρα από τις τοιχογραφίες και τις εικαστικές παρεμβάσεις του Αλέκου Φασιανού στο κτίριο, το μουσείο έχει στόχο να παρουσιάσει σταδιακά όλες τις εικαστικές περιόδους του καλλιτέχνη, από το 1959 έως το 2019, στο σύνολο του έργου του και με τον τρόπο που αυτό εκφράστηκε σε όλους τους τομείς που καταπιάστηκε ο Αλέκος Φασιανός: θέατρο, εικονογράφηση βιβλίων, κεραμεική τέχνη…
Τα πρώτα καλλιτεχνικά σκιρτήματα, οι βασικές πηγές έμπνευσής του, ο Μόραλης, τα μεγάλα έργα και η διεθνής αναγνώριση
«Είναι κάποια πράγματα που γίνονται αναπόφευκτα, σαν να έχουν προγραφεί από παλιά. Θυμάμαι, όταν ήμουν στη Σχολή Καλών Τεχνών, ζωγράφιζα στο δάπεδο, μπροστά στους συμμαθητές μου…Πολλές φορές έκλαιγα, κρυφά, γιατί δεν μπορούσα να καταλάβω τι είναι ζωγραφική. Μού άρεσε όμως να απλώνω ένα χρώμα έντονο, ένα κόκκινο ή ένα μπλε σε μια μεγάλη επιφάνεια που να παριστάνει κάτι»: Τα παραπάνω είχε εξομολογηθεί σ’ ένα σημείωμά του, στις αρχές τις δεκαετίας του ’70 ο Αλέκος Φασιανός. Κι αυτά τα λόγια του αποτελούν, επί της ουσίας, τον ορισμό αυτού που λέμε «γεννημένος καλλιτέχνης». Κι όπως περίτρανα αποδείχτηκε, εκείνος, ταύτισε ολόκληρη τη ζωή του με την τέχνη του, πορεύτηκε μέχρι το τέλος με τα χρώματα, τα πινέλα του, τους καμβάδες του, τους τεράστιους ζωγραφικούς ήρωές του, που ταξίδεψαν στα πέρατα του κόσμου και τον ανέδειξαν σε κορυφαίο ζωγράφο του 20ού αιώνα διεθνώς.
Αυτόν τον μεγάλο καλλιτέχνη, ο οποίος ενσωμάτωσε μοναδικά στα έργα του την τέχνη και την ιστορία της πατρίδας του, που αποτελούσαν διαχρονικά πηγές έμπνευσής του, αποχαιρετά η Ελλάδα με συγκίνηση και ευγνωμοσύνη.
Απ’ όλους τους μεγάλους Έλληνες ζωγράφους ο Φασιανός υπήρξε ο πιο προσιτός στις μεγάλες μάζες. Όχι μόνον γιατί είχε φιλοτεχνήσει πολυάριθμα έργα, πίνακες, χαρακτικά, αφίσες, θεατρικά σκηνικά, εξώφυλλα βιβλίων, δίσκων και τόσα ακόμη. Αλλά, κυρίως, επειδή η ζωγραφική του τέχνη είχε κάτι το εντελώς προσωπικό, το οποίο, από ένα σημείο κι έπειτα, δεν μπορούσε κανείς να μην το αναγνωρίσει. Το βασικό τρίπτυχο της θεματολογίας του, Άνθρωπος – Φύση – Περιβάλλον, παρέμενε σταθερό σε όλη την διαδρομή του. Όπως κι εκείνες οι υπερφυσικές, κατ’ αρχάς, αλλά τόσο οικείες με το πέρασμα του χρόνου ανθρώπινες μορφές του, απλοϊκές εκ πρώτης όψεως αλλά τόσο περίτεχνες και ζωντανές εν τέλει, σαν έτοιμες να ξεπηδήσουν από τον καμβά και να πάρουν τη θέση τους στον κόσμο των ζωντανών. Άλλωστε οι ήρωες του Φασιανού ήταν πολύ συχνά τυπικοί καθημερινοί άνθρωποι που έκαναν ποδήλατο, κάπνιζαν, αγκαλιάζονταν, αγαπιούνταν και μέσα από το μαγικό άγγιγμά του μεταμορφώνονταν σε λαμπερούς πρωταγωνιστές, 'Αγιους ή μυθολογικούς θεούς.
Ήταν, εξάλλου, όπως ο ίδιος είχε διηγηθεί, το θρησκευτικό στοιχείο, οι υπέροχες βυζαντινές εικόνες και οι υπερβατικοί πρωταγωνιστές τους που τον μαγνήτισαν, ως παιδί, στην μαγική τέχνη της ζωγραφικής: «Ο παππούς μου ήταν πάπας. Γεννήθηκα το 1935 δίπλα ακριβώς στην εκκλησία που λειτουργούσε ο ίδιος. Είχαμε ένα μικρό σπίτι με δειλινά στους Αγίους Αποστόλους κάτω από την Ακρόπολη. Από πολύ μικρός και εξ αιτίας του παππού μου, τριγύρναγα στις μισοσκότεινες μεταβυζαντινές εκκλησίες και τον βοηθούσα άλλοτε φέρνοντας του το θυμιατό και άλλοτε διαβάζοντας τον Απόστολο. Πιο πολύ όμως και από το θρησκευτικό μέρος με είλκυαν οι εικόνες οι βυζαντινές η οι λαϊκές. Μου έκαναν εντύπωση οι άγιοι καβαλάρηδες με τα φωτοστέφανα και τα σπαθιά τους που έβγαζαν φλόγες και σκότωναν θηρία. Τα ξερά βυζαντινά βουνά στο βάθος, τα περίεργα δέντρα και τα φυτά και οι χρυσοί ουρανοί. Προσπαθούσα να αντιγράψω τις εικόνες. Όμως ήθελα να κάνω και δικές μου, να εκφράσω και τον δικό μου κόσμο, όπως κιόλας είχε διαπλαστεί από όλα όσα έβλεπα».
Ένα ακόμη πρόσωπο από το στενό οικογενειακό του περιβάλλον που άσκησε τεράστια επιρροή πάνω του, διευρύνοντας τους ορίζοντες και τις αναζητήσεις του, ήταν η μητέρα του: «Η μητέρα μου ήταν φιλόλογος και είχε μανία με τον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Αυτή με πήγαινε συγχρόνως στα Μουσεία η την Ακρόπολη και παντού όπου μπορούσε να συναντήσει αρχαία πράγματα. Μου άρεσαν πολύ τα εικονογραφημένα αρχαία βάζα, ιδίως οι λευκές λήκυθοι, που εικόνιζαν νεκρικές παραστάσεις. Πιο πολύ όμως με συγκινούσαν τα κυκλαδικά ειδώλια με στυλιζαρισμένα χέρια, τα μονοκόμματα σώματα που μοιάζανε με παιχνίδια» εξηγούσε ο ίδιος αποκαλύπτοντας στη συνέχεια την συνάντησή του με την τέχνη της μουσικής η οποία ωστόσο δεν κατάφερε να τον αποσπάσει από αυτό για το οποίο ήταν γεννημένος, παρότι σπούδασε βιολί επί 12 ολόκληρα χρόνια, διάστημα κατά το οποίο γνώρισε σημαντικούς Έλληνες συνθέτες όπως ο Θεοδωράκης, ο Μαρκόπουλος κ.α. : «Ο πατέρας μου ήταν μουσικός και έτσι έμαθα να παίζω βιολί. Δεν νομίζω ότι αυτό με επηρέασε καθόλου. Γιατί ήθελα να ζωγραφίζω από μικρό παιδί. Μέχρι τα δεκαεφτά μου χρόνια ζωγράφιζα μόνος μου και είχα όλο τον μαγικό κόσμο των εικόνων, στις εκκλησίες, και από την άλλη μεριά την αγαλματολατρεία των αρχαίων Ελλήνων».
Στα χρόνια του Λυκείου θα συνδεθεί με άλλα νέα αγόρια τα οποία έμελλε να βάλουν τη δική τους σφραγίδα ο καθένας στην τέχνη του. Ανάμεσά τους ο Θόδωρος Αγγελόπουλος και ο Λευτέρης Παπαδόπουλος. Τί παρέα αλήθεια..;
Κι έπειτα ήρθε η Σχολή Καλών Τεχνών και η συνάντηση με τον σπουδαίο Γιάννη Μόραλη: «Ο δάσκαλος μας ο Μόραλης είχε μια επιρροή επάνω μας τόσο σαν καλλιτέχνης, όσο και σαν άνθρωπος. Μάθαμε να βλέπουμε τις επιδράσεις του σκότους επί του φωτός και τανάπαλιν καθώς και τις αλλοιώσεις των σχημάτων των αντικειμένων εξ αιτίας του φωτός. Μάθαμε να συγκρίνουμε και τα πράγματα» εξηγούσε χρόνια αργότερα ο ίδιος.
Η πόλη του Φωτός, το Παρίσι θα τού παρέχει κι άλλα γνωστικά εφόδια ενώ θα διευρύνει και την έμπνευσή του. Τα χρόνια που θα ζήσει εκεί θα είναι καθοριστικά και για την εξέλιξή του. Το 1959 παρουσιάζει για πρώτη φορά τα έργα του στην Αθήνα κι από κει και πέρα ξεκινά μια ιλιγγιώδης, ασταμάτητη πορεία: Δεκάδες εκθέσεις σε κάθε γωνιά του κόσμου, από τη Βενετία, το Παρίσι, το Λονδίνο και τη Γενεύη μέχρι το τη Νέα Υόρκη και το Τόκυο. Χωρίς ωστόσο να ξεχάσει ποτέ την πατρίδα του και το εγχώριο κοινό διοργανώνοντας συχνά εκθέσεις σε μεγάλα αστικά μουσεία αλλά και μικρότερους χώρους τέχνης των ελληνικών νησιών.
Παράλληλα, αναλαμβάνει την σκηνογραφία μεγάλων θεατρικών παραγωγών ενώ βάζει την υπογραφή του στην εικονογράφηση δεκάδων εκδόσεων σημαντικών ποιητών και συγγραφέων όπως οι Ο. Ελύτης, L. Aragon, G. Apollinaire, Κ. Ταχτσής, Κ. Καβάφης, Α. Εμπειρίκος, Γ. Ρίτσος, Β. Βασιλικός κ.α.
Μέχρι το τέλος της ζωής του ο Αλέκος Φασιανός έπαιρνε ζωή και ικανοποίηση από την τέχνη του. Πολλές φορές ζωγράφιζε στο πάτωμα, σαν μικρό παιδί. Επέλεγε τα υλικά του, τα χρώματά του, τα ανακάτευε και ταξίδευε μαζί τους στα ανεξάντλητα μονοπάτια της φαντασίας του. Το ήξερε πολύ καλά, εξάλλου, και δεν δίσταζε να το παραδεχτεί δημόσια: «Όταν δεν ζωγραφίζω είμαι δυστυχής»!
Τα μηνύματα πολιτικών για τον θάνατο του Αλέκου Φασιανού
«Ο Αλέκος Φασιανός μάς αφήνει πολύτιμη κληρονομιά το έργο του στη ζωγραφική, στη σκηνογραφία, στην εικονογράφηση», τονίζει ο πρωθυπουργός - «Ολόκληρο το έργο του Αλέκου Φασιανού αποπνέει Ελλάδα», αναφέρει η υπουργός Πολιτισμού - Τη βαθιά της λύπη και τα συλλυπητήριά της εξέφρασε και η ΠτΔ
Έφυγε χθες από τη ζωή, σε ηλικία 87 ετών, ο Αλέκος Φασιανός. Ο εμβληματικός ζωγράφος, που σφράγισε με το έργο του την εποχή του, αντιμετώπιζε τα τελευταία χρόνια προβλήματα υγείας.
Ο Αλέκος Φασιανός άφησε την τελευταία του πνοή σπίτι του, έχοντας στο πλευρό του τη σύζυγό του Μαρίζα και τα δύο τους παιδιά. Η ημερομηνία της κηδείας του δεν έχει ακόμα ανακοινωθεί.
Μητσοτάκης: Ο Αλέκος Φασιανός σφράγισε για δεκαετίες μία αισθητική που γεννούσε γνήσιο και πλούσιο συναίσθημα
«Η Ελλάδα δεν έχει πια μαζί της έναν μεγάλο καλλιτέχνη που χάρισε απλόχερα χρώμα στην καθημερινότητά της. Έναν ζωγράφο, αληθινό ποιητή. Όχι μόνο γιατί ο Αλέκος Φασιανός έγραφε ο ίδιος ποιήματα και πεζά. Αλλά κυρίως γιατί με τον χρωστήρα του ισορροπούσε πάντα ανάμεσα στον ρεαλισμό και την αφαίρεση. Στις απλές και τις ονειρικές στιγμές. Στην πραγματικότητα και τον μύθο. Σφράγισε, έτσι, για δεκαετίες μία αισθητική που γεννούσε γνήσιο και πλούσιο συναίσθημα» δήλωσε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης για την απώλεια του Αλέκου Φασιανού.
«Είχα την τιμή να τον γνωρίζω προσωπικά, όπως και την αγαπημένη του Μαρίζα. Στις περισσότερες δημιουργίες του πρωταγωνιστούσε ο άνθρωπος. Όπως και στη σκέψη του. Πριν από λίγο καιρό, άλλωστε, με αφορμή την πανδημία, μάς καλούσε να την αντιμετωπίσουμε με "αλληλεγγύη, αγάπη και Παιδεία". Και να απαντήσουμε στις δυσκολίες φέρνοντας οι ίδιοι "τον παράδεισο μέσα μας και στον χώρο μας". Ακριβώς όπως και εκείνος είχε επιλέξει να είναι λιτός, προσηνής, ευαίσθητος και υπεύθυνος» αναφέρει.
Ο πρωθυπουργός σημειώνει ότι ο Αλέκος Φασιανός μάς αφήνει πολύτιμη κληρονομιά το έργο του στη ζωγραφική, στη σκηνογραφία, στην εικονογράφηση. «Σε αυτό, όμως, δεν κατατάσσονται μόνο οι ελεύθερες φιγούρες και τα έντονα χρώματα που προσέφερε στο σύγχρονο πολιτισμό μας. Αλλά και ο δυναμισμός που έκρυβε ο γαλήνιος χαρακτήρας, η σωστή κρίση και η υποδειγματική συμπεριφορά του. Γιατί ως ζωγράφος ο Φασιανός έκανε ό,τι και ως άνθρωπος: εστιάζοντας στη μορφή, προσέγγιζε πάντα την ψυχή» προσθέτει.
«Μαζί με όλους τους Έλληνες αποχαιρετώ έναν φίλο. Και μοιράζομαι τη μεγάλη θλίψη με την σύζυγο, τα δύο παιδιά του και όλους τους δικούς του ανθρώπους» καταλήγει ο Κυριάκος Μητσοτάκης.
Η ΠτΔ Κατερίνα Σακελλαροπούλου εξέφρασε τη βαθιά της λύπη και τα συλλυπητήριά της για την απώλεια του Αλέκου Φασιανού
Για έναν αυθεντικό δημιουργό που έχτισε έναν εντελώς δικό του, προσωπικό κόσμο, κατακτώντας με την αλήθεια του, τη διεθνή αναγνώριση, έκανε λόγο η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου αποχαιρετώντας τον Αλέκο Φασιανό.
Σε δήλωσή της, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, αφού εξέφρασε τη βαθιά της λύπη και τα συλλυπητήριά της στην οικογένεια του Αλέκου Φασιανού, τόνισε: «Αποχαιρετούμε σήμερα έναν ζωγράφο από τους πλέον αναγνωρίσιμους, ξεχωριστούς, οικείους και αγαπητούς της σύγχρονης ελληνικής τέχνης, έναν αυθεντικό δημιουργό που έχτισε έναν εντελώς δικό του, προσωπικό κόσμο. Το έργο του, γεμάτο σφρίγος και ζωντάνια, εποικισμένο με χαρακτηριστικές μορφές ζωγραφισμένες σε ηρωική κλίμακα, συναιρώντας επιρροές από την αρχαιοελληνική τέχνη, τη λαϊκή παράδοση, τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό, αποπνέει μια ιδιαίτερη αίσθηση της ελληνικότητας και καταφέρνει, με την αλήθεια του, να καταστήσει οικουμενικό το τοπικό, κατακτώντας τη διεθνή αναγνώριση».
Υπουργός Πολιτισμού: «Ολόκληρο το έργο του Αλέκου Φασιανού αποπνέει Ελλάδα»
«Ολόκληρο το έργο του Αλέκου Φασιανού, τα χρώματα που γέμισαν τους καμβάδες του, οι ''επίπεδες'', αλλά πολυδιάστατες μορφές που κυριαρχούν στους πίνακές του, αποπνέουν Ελλάδα» αναφέρει στο συλλυπητήριο μήνυμά της η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, πληροφορούμενη τον θάνατο του ζωγράφου.
«Από τα πρώτα του βήματα, στο εικαστικό του έργο, αλλά και στη δουλειά του για το θέατρο, ο Φασιανός δεν άφησε ρεύματα και επιρροές να αλλοιώσουν τα βασικά, προσωπικά, χαρακτηριστικά του» συνεχίζει το συλλυπητήριο μήνυμα . «Είναι από τους κορυφαίους σύγχρονους δημιουργούς της ελληνικότητας στη ζωγραφική. Οι ρίζες του προέρχονται από την παραδοσιακή τέχνη, η τεχνική του από τις σπουδές του δίπλα στον Γιάννη Μόραλη και στη συνέχεια στη Γαλλία, όπου έζησε για μεγάλο διάστημα. Στις μορφές του αναγνωρίζεις τα κυκλαδικά ειδώλια, τα αρχαία ελληνικά αγγεία, τις βυζαντινές εικόνες. Η τέχνη του Αλέκου Φασιανού είναι ταυτόχρονα λαϊκή και υψηλή, γι' αυτό και συνεχίζει να είναι από τους πλέον αναγνωρίσιμους, αναγνωρισμένους και αγαπητούς καλλιτέχνες. Ο Αλέκος ήταν αγαπημένος φίλος από του Παπάγου και την Τζια. Δεν ξεχνώ τις μακρές συζητήσεις μας με τον ίδιο και την μητέρα του, διαπρεπή φιλόλογο, η οποία τον δίδαξε την ελληνική τέχνη για την αξία των αυτόραφων ενδυμάτων, το χρώμα στα αρχαία αγάλματα και τη μοναδικότητα του αρχαίου δράματος. Στην Τζια, ψάρεμα στις Τρεις Αμμουδιές με τον Τσαρούχη, τον Χάρο, τον Στεφάνου. Μνήμες που δεν θα σβήσουν ποτέ. Κι όταν οι πόροι για την ανασκαφή στην Καρθαία ήταν λιγοστοί, ο Αλέκος πουλούσε πίνακες του και κάλυπτε τις ανάγκες του εργοταξίου μας. Στην Μαρίζα, την Βικτωρία και το Νίκο, που τόσο πολύ αγάπησε, εκφράζω τη βαθειά μου θλίψη. Πέρα από την καλλιτεχνική του παρακαταθήκη ο Αλέκος τους χάρισε την καλοσύνη, την ευγένειά του, την απλότητα και την λιτότητά του, την παιδεία του και το χιούμορ του. Δε θα τον ξεχάσουμε ποτέ».
Ο υφυπουργός Πολιτισμού Νικόλας Γιατρομανωλάκης έκανε την ακόλουθη δήλωση:
«Ο Αλέκος Φασιανός σφράγισε μια ολόκληρη εποχή. Η ανθρωποκεντρική του προσέγγιση σε συνδυασμό με την ξεκάθαρη ελληνικότητα της τέχνης του τον καταξίωσε καλλιτεχνικά διεθνώς και παράλληλα τον κατέστησε εξαιρετικά δημοφιλή μεταξύ όλων των Ελλήνων. Όπως είχε δηλώσει και ο ίδιος, 'εκφράζω τον άνθρωπο του σήμερα ο οποίος φέρει τη μνήμη όλων όσων προηγήθηκαν.' Ο Φασιανός, μέσα από την θεματική του, αλλά και το εύρος της δράσης του συνέβαλε στο να κάνει την εικαστική τέχνη πιο οικεία. Εκφράζω τα συλλυπητήριά μου στην οικογένεια του».
Ν. Δένδιας: Ο Αλέκος Φασιανός ήταν ένας εμβληματικός Έλληνας ζωγράφος
Ειλικρινή συλλυπητήρια για τον θάνατο του Αλέκου Φασιανού εκφράζει στους οικείους του, ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας. «Ο Αλέκος Φασιανός ήταν ένας εμβληματικός Έλληνας ζωγράφος, ο οποίος υπηρέτησε επίσης τις Τέχνες και τον Πολιτισμό της χώρας μας σε όλες σχεδόν τις μορφές τους» επισημαίνει σε ανάρτησή του στο Twitter ο Νίκος Δένδιας.
Μ. Βαρβιτσιώτης: Η Ελλάδα σήμερα είναι φτωχότερη. Ο Αλέκος Φασιανός ήταν ένας κορυφαίος δημιουργός
Συλλυπητήρια για τον θάνατο του Αλέκου Φασιανού εκφράζει στην οικογένειά του, ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης. Η Ελλάδα σήμερα είναι φτωχότερη. Ο Αλέκος Φασιανός ήταν ένας κορυφαίος δημιουργός που αφήνει πίσω του ένα τεράστιο καλλιτεχνικό έργο» επισημαίνει σε ανάρτησή του στο Twitter ο Μ. Βαρβιτσιώτης.
Στην ανάρτησή του, ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών παραθέτει φωτογραφία από το εξώφυλλο του βιβλίου του Ιωάννη Βαρβιτσιώτη που φιλοτέχνησε ο μεγάλος ζωγράφος.
GALLERY
