Αντώνης Ι. Ζαρκανέλας
π. Γενικός Διευθυντής Ανάπτυξης
Η μάχη και το αποτέλεσμα του αγώνα στο στρατόπεδο του Συντάγματος Χωροφυλακής Μακρυγιάννη στην Αθήνα πέραν από την αυτονόητη στρατιωτική της αξία είχε πολύ μεγάλο θετικό ψυχολογικό αποτύπωμα στον χειμαζόμενο λαό της Αθήνας δημιουργώντας μια πλημμυρίδα ευχάριστων και ανέλπιστων προσδοκιών. Ότι ο αντίπαλος δεν ήταν ούτε αήττητος, ούτε δημοφιλής, ούτε ειλικρινής.
Σε...
όλη τη διάρκεια της μάχης και στον ιστορικό της περίγυρο αυτής και μέχρι τα μέσα του Δεκεμβρίου έλαβαν χώρα αξιοπρόσεκτα γεγονότα εντός και εκτός της χώρας που απείλησαν, προς στιγμήν αλλά και ανακατηύθυναν την πορεία της χώρας και του Λαού μας. Σε αυτά θα αναφερθούμε στο παρόν σημείωμα.
Ιδού Οι Υπεύθυνοι.
Μετά την αποτυχία των προσπαθειών του Πρωθυπουργού για οργάνωση του Εθνικου Στρατού και Εθνοφυλακής και την παραίτηση των έξι υπουργών της Άκρας Αριστεράς, απευθύνεται στις 3 Δεκεμβρίου με ραδιοφωνικό διάγγελμα στον Ελληνικό Λαό τόσον για το θέμα αυτό όσον και για την οικονομία και την κοινωνική πολιτική που προτάθηκαν μετά από ομόφωνες αποφάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου, ενώ ειδικότερα για την αποστράτευση των ανταρτικών δυνάμεων και την οργάνωση του Εθνικού Στρατού οι προτάσεις του ήταν εκείνες που του είχαν προτείνει, μετά από επιθυμία του για να δοθεί λύση, οι τρεις Υπουργοί της Άκρας Αριστεράς. Για την πρωτοβουλία του μάλιστα αυτή είχε δεχθεί σφοδρές επικρίσεις «…για υπέρμετρες υποχωρήσεις στις αξιώσεις της Άκρας Αριστεράς, από τα άλλα κόμματα.». Και αναρωτιέται ΠΟΙΟΣ ΕΠΤΑΙΣΕΝ; ΠΟΙΟΣ ΠΤΑΙΕΙ; Και χωρίς να μασήσει τα λόγια του δείχνει τον υπεύθυνο. «Ιδού οι υπεύθυνοι, Εν ονόματι του λαού και του ΄Εθνουςκατηγορούμεν την ηγεσίαν της Άκρας Αριστεράς, ότι οδηγεί εις εμφύλιονπόλεμον, ο οποίος αποτελεί θανάσιμονσυμφοράν της πατρίδος….».
Την αμέσως επόμενη ημέρα εκδηλώνεται κυβερνητική κρίση με τον Παπανδρέου να δηλώνει ότι δεν θα είχε αντίρρηση να παραιτηθεί αν κάποιος εξασφαλίσει τον τερματισμό της Στάσης και τον Σοφούλη να δηλώνει ότι μπορεί να αναλάβει, αν και δεν το επιθυμεί, «προεδρεύοντας μιας κυβέρνησης όλων των κομμάτων» και του ΚΚΕ όπως φαίνεται από μια στιχομυθία Σοφούλη-Πορφυρογένη. Κυκλοφόρησαν μάλιστα και φήμες ότι ο Παπανδρέου είχε συντάξει την επιστολή παραίτησης προς τον Βασιλιά. Ο Παπανδρέου έθεσε σαν όρο στο Σοφούλη λόγω της κρισιμότητας της κατάστασης ο Σοφούλης να σχηματίσει κυβέρνηση άμεσα και να αναλάβει μέχρι το ίδιο βράδυ η νέα Κυβέρνηση. Αυτό δεν το κατάφερε ο Σοφούλης ούτε μέχρι το επόμενο πρωϊ με αποτέλεσμα, όπως παραδέχεται ο Π. Κανελλόπουλος στο Ημερολόγιο του, «…κλόνισε το κύρος το δικό μας» και «…Το κενό το πληρώσαμε πάλι εμείς…». Οι εξελίξεις αυτές ανησύχησαν τον Τσώρτσιλ και επικοινωνώντας με τον Πρεσβευτή Λήπερ τον εξουσιοδοτεί να διαβεβαιώσει τον Παπανδρέου ότι θα έχει την στήριξή του αν δεν παραιτηθεί και κάνει το καθήκον του (5 Δεκ,)..
Οι Πρώτοι Στόχοι των στασιαστών
Οι στασιαστές έχοντας προετοιμαστεί μεθοδικά επιτίθενται από τις πρώτες ώρες του πραξικοπήματος με σπουδή και σφοδρότητα εναντίον των αστυνομικών τμημάτων και των τμημάτων χωροφυλακής στην Αθήνα – Πειραιά και Περίχωρα αλλά και σε ιεραρχικά υπερκείμενες αυτών Υπηρεσίες. Καταλαμβάνουν εύκολα καθώς δεν υπήρξε προετοιμασία το σύνολο σχεδόν των τμημάτων και κάποιες από τις κεντρικές υπηρεσίας εξαπίνης καταστρέφοντας τα, σκοτώνοντας ή/και συλλαμβάνοντας τους υπερασπιστές τους πολλοί από τους οποίους οδηγούνται στους τόπους εκτέλεσης γύρω από την Αθήνα. Οι πάσης φύσεως φυλακές (π.χ. Χατζηκώστα στην Οδ. Πειραιώς, Παραπηγμάτων στην οδ. Βουλιαγμένης, Φυλακές της Οδ. Συγγρού κλπ) ήταν επίσης στόχος εκείνες τις πρώτες ημέρες καθώς φυλοξενούσανομοϊδεατες τους, δοσίλογους αλλά και εγκληματικά στοιχεία του κοινού ποινικού δικαίου αλλά και αστυφύλακες. Ταυτόχρονα με την πολιορκία του Συντάγματος Χωροφυλακής Μακρυγιάννη οργανώνουν καταδρομικές/εντυπωσιασμού παρουσίες με στόχο να φοβίσουν και τρομοκρατήσουν τους Αθηναίους.
Στις 11 Δεκεμβρίου δυνάμεις των στασιαστών προωθούμενες από τις νότιες-νοτιοδυτικές συνοικίες φθάνουν στην πλατεία Βάθης, στην οδό Γ΄ Σεπτεμβρίου. Τμήματά τους προωθούνται στην πλατεία Κάνιγγος ενώ παράλληλα συνεχίζεται η προσπάθεια κατάληψης του κτιρίου της Γενικής Ασφάλειας στη συμβολή των οδών Στουρνάρα και Πατησίων. Στην συμβολή των οδών Σόλωνος και Τρικούπη οι στασιαστές συγκρούονται με μέλη της οργάνωσης Χ, της οποίας αρχηγός ήταν ο μετέπειτα ηγέτης της ΕΟΚΑ Αντισυνταγματάρχης, Γ. Γρίβας,
Η κατάσταση είναι πολύ κρίσιμη, καθώς ενδεχόμενη προώθηση των στασιαστών δια των οδών που συναντούν τη Σταδίου και Πανεπιστημίου προς τη Σόλωνος θα απέκοπτε την επαφή των βρετανικών μονάδων που υπήρχαν σε Ομόνοια και Σύνταγμα. Τα πράγματα πάλι σφίγγουν. Παρατηρείται πανικός στην Κυβέρνηση ενώ σε επίπεδο στρατιωτικών παραγόντων υπάρχει εκνευρισμός καθώς οι δυνάμεις των στασιαστών βρίσκονται σε απόσταση «αναπνοής» από τα κυβερνητικά κτίρια. Εκείνο που πραγματικά ξεχείλισε το ποτήρι ήταν ότι το πρωί της ημέρας πολλά φορτηγά αυτοκίνητα που κινούνταν επί της Λ. Συγγρού, από και προς το Φάληρο, «..χτυπήθηκαν με πυρά στασιαστών μέσα από το εργοστάσιο της Ζυθοποιίας Φιξ, ήδη γνωστό ως περιβόητο κέντρο συγκέντρωσης των επαναστατών» (ΣΤΑΪΚΟΣ-ΜΑΚΡΗΣ, 2014).
Τα περιστατικά που αναφέρονται είναι ενδεικτικά της κατάστασης που επικρατουσε στο κέντρο της Αθήνας πού ήταν και το μόνο ελεύθερο. Στις γειτονιές και τα προάστια της Αθήνας η επικράτηση των στασιαστών ήταν απόλυτη και η προσέγγιση τους ιδιαίτερα τη νύκτα απαγορευτική ιδιαίτερα το πρώτο δεκαπενθήμερο του Δεκεμβρίου.
Επίθεση στη Σχολή Ευελπίδων
Η Σχολή Ευελπίδων άρχισε να επαναλειτουργεί από τις 20 Οκτωβρίου 1944, δηλαδή μετά την απελευθέρωση με 23 Αξιωματικούς και 183 μαθητές-Ευέλπιδες. Στις εγκαταστάσεις της σχολής υπήρχε προσκολλιώμενος και ένας λόχος 50 υπαξιωματικών για τη συνέχιση της εκπαίδευσής τους. Ο οπλισμός τους που αποτελούνταν από όπλα τα οποία είχαν παραδοθεί από τα αφοπλισθέντα Τάγματα Ασφαλείας, περιελάμβανε ιταλικές αραβίδες, 16 υποπολυβόλα, τέσσερα πολυβόλα, έξι όλμους και τέσσερα αντιαρματικά των 37χλστμ. Στις εγκαταστάσεις της σχολής ευρίσκοντο επίσης περίπου 100 βρετανοί του 46ου Συντάγματος Αρμάτων Μάχης, με τρία άρματα και τέσσερα τεθωρακισμένα οχήματα.
Στις 9 Δεκεμβρίου δυνάμεις της 2ης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ Αθηνών, ένα τάγμα του 6ου Συντάγματος Πειραιά, ένας ουλαμός αντιαρματικού πυροβολικού της 8ης Ταξιαρχίας Πελοποννήσου και απόσπασμα καταστροφών της 2ης Μεραρχίας με όλμους επετέθησαν στην Σχολή Ευελπίδων αρχίζοντας με βολές από τους γύρω λόφους (Πολυγώνου, Γκύζη) αφού είχε προηγηθεί εξουδετέρωση κάθε άλλης εστίας αντίστασης στην περιοχή Πολυγώνου, Κυψέλης. ΄Εγιναν προσπάθειες επικοινωνίας που απέβησαν λόγω ναρκοθετήσεων. Λόγω εξάντλησης των πυρομαχικών και δυσκολιών στον ανεφοδιασμό αποφασίστηκε επιχείρηση απαγκίστρωσης και μεταφοράς των αμυνομένων της Σχολής Ευελπίδων με μικρές απώλειες, με την υποστήριξη ενός λόχου βρετανών τυφεκιοφόρων (ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ 2014).,
(Συνεχίζεται)
Ιδού Οι Υπεύθυνοι.
Μετά την αποτυχία των προσπαθειών του Πρωθυπουργού για οργάνωση του Εθνικου Στρατού και Εθνοφυλακής και την παραίτηση των έξι υπουργών της Άκρας Αριστεράς, απευθύνεται στις 3 Δεκεμβρίου με ραδιοφωνικό διάγγελμα στον Ελληνικό Λαό τόσον για το θέμα αυτό όσον και για την οικονομία και την κοινωνική πολιτική που προτάθηκαν μετά από ομόφωνες αποφάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου, ενώ ειδικότερα για την αποστράτευση των ανταρτικών δυνάμεων και την οργάνωση του Εθνικού Στρατού οι προτάσεις του ήταν εκείνες που του είχαν προτείνει, μετά από επιθυμία του για να δοθεί λύση, οι τρεις Υπουργοί της Άκρας Αριστεράς. Για την πρωτοβουλία του μάλιστα αυτή είχε δεχθεί σφοδρές επικρίσεις «…για υπέρμετρες υποχωρήσεις στις αξιώσεις της Άκρας Αριστεράς, από τα άλλα κόμματα.». Και αναρωτιέται ΠΟΙΟΣ ΕΠΤΑΙΣΕΝ; ΠΟΙΟΣ ΠΤΑΙΕΙ; Και χωρίς να μασήσει τα λόγια του δείχνει τον υπεύθυνο. «Ιδού οι υπεύθυνοι, Εν ονόματι του λαού και του ΄Εθνουςκατηγορούμεν την ηγεσίαν της Άκρας Αριστεράς, ότι οδηγεί εις εμφύλιονπόλεμον, ο οποίος αποτελεί θανάσιμονσυμφοράν της πατρίδος….».
Την αμέσως επόμενη ημέρα εκδηλώνεται κυβερνητική κρίση με τον Παπανδρέου να δηλώνει ότι δεν θα είχε αντίρρηση να παραιτηθεί αν κάποιος εξασφαλίσει τον τερματισμό της Στάσης και τον Σοφούλη να δηλώνει ότι μπορεί να αναλάβει, αν και δεν το επιθυμεί, «προεδρεύοντας μιας κυβέρνησης όλων των κομμάτων» και του ΚΚΕ όπως φαίνεται από μια στιχομυθία Σοφούλη-Πορφυρογένη. Κυκλοφόρησαν μάλιστα και φήμες ότι ο Παπανδρέου είχε συντάξει την επιστολή παραίτησης προς τον Βασιλιά. Ο Παπανδρέου έθεσε σαν όρο στο Σοφούλη λόγω της κρισιμότητας της κατάστασης ο Σοφούλης να σχηματίσει κυβέρνηση άμεσα και να αναλάβει μέχρι το ίδιο βράδυ η νέα Κυβέρνηση. Αυτό δεν το κατάφερε ο Σοφούλης ούτε μέχρι το επόμενο πρωϊ με αποτέλεσμα, όπως παραδέχεται ο Π. Κανελλόπουλος στο Ημερολόγιο του, «…κλόνισε το κύρος το δικό μας» και «…Το κενό το πληρώσαμε πάλι εμείς…». Οι εξελίξεις αυτές ανησύχησαν τον Τσώρτσιλ και επικοινωνώντας με τον Πρεσβευτή Λήπερ τον εξουσιοδοτεί να διαβεβαιώσει τον Παπανδρέου ότι θα έχει την στήριξή του αν δεν παραιτηθεί και κάνει το καθήκον του (5 Δεκ,)..
Οι Πρώτοι Στόχοι των στασιαστών
Οι στασιαστές έχοντας προετοιμαστεί μεθοδικά επιτίθενται από τις πρώτες ώρες του πραξικοπήματος με σπουδή και σφοδρότητα εναντίον των αστυνομικών τμημάτων και των τμημάτων χωροφυλακής στην Αθήνα – Πειραιά και Περίχωρα αλλά και σε ιεραρχικά υπερκείμενες αυτών Υπηρεσίες. Καταλαμβάνουν εύκολα καθώς δεν υπήρξε προετοιμασία το σύνολο σχεδόν των τμημάτων και κάποιες από τις κεντρικές υπηρεσίας εξαπίνης καταστρέφοντας τα, σκοτώνοντας ή/και συλλαμβάνοντας τους υπερασπιστές τους πολλοί από τους οποίους οδηγούνται στους τόπους εκτέλεσης γύρω από την Αθήνα. Οι πάσης φύσεως φυλακές (π.χ. Χατζηκώστα στην Οδ. Πειραιώς, Παραπηγμάτων στην οδ. Βουλιαγμένης, Φυλακές της Οδ. Συγγρού κλπ) ήταν επίσης στόχος εκείνες τις πρώτες ημέρες καθώς φυλοξενούσανομοϊδεατες τους, δοσίλογους αλλά και εγκληματικά στοιχεία του κοινού ποινικού δικαίου αλλά και αστυφύλακες. Ταυτόχρονα με την πολιορκία του Συντάγματος Χωροφυλακής Μακρυγιάννη οργανώνουν καταδρομικές/εντυπωσιασμού παρουσίες με στόχο να φοβίσουν και τρομοκρατήσουν τους Αθηναίους.
Στις 11 Δεκεμβρίου δυνάμεις των στασιαστών προωθούμενες από τις νότιες-νοτιοδυτικές συνοικίες φθάνουν στην πλατεία Βάθης, στην οδό Γ΄ Σεπτεμβρίου. Τμήματά τους προωθούνται στην πλατεία Κάνιγγος ενώ παράλληλα συνεχίζεται η προσπάθεια κατάληψης του κτιρίου της Γενικής Ασφάλειας στη συμβολή των οδών Στουρνάρα και Πατησίων. Στην συμβολή των οδών Σόλωνος και Τρικούπη οι στασιαστές συγκρούονται με μέλη της οργάνωσης Χ, της οποίας αρχηγός ήταν ο μετέπειτα ηγέτης της ΕΟΚΑ Αντισυνταγματάρχης, Γ. Γρίβας,
Η κατάσταση είναι πολύ κρίσιμη, καθώς ενδεχόμενη προώθηση των στασιαστών δια των οδών που συναντούν τη Σταδίου και Πανεπιστημίου προς τη Σόλωνος θα απέκοπτε την επαφή των βρετανικών μονάδων που υπήρχαν σε Ομόνοια και Σύνταγμα. Τα πράγματα πάλι σφίγγουν. Παρατηρείται πανικός στην Κυβέρνηση ενώ σε επίπεδο στρατιωτικών παραγόντων υπάρχει εκνευρισμός καθώς οι δυνάμεις των στασιαστών βρίσκονται σε απόσταση «αναπνοής» από τα κυβερνητικά κτίρια. Εκείνο που πραγματικά ξεχείλισε το ποτήρι ήταν ότι το πρωί της ημέρας πολλά φορτηγά αυτοκίνητα που κινούνταν επί της Λ. Συγγρού, από και προς το Φάληρο, «..χτυπήθηκαν με πυρά στασιαστών μέσα από το εργοστάσιο της Ζυθοποιίας Φιξ, ήδη γνωστό ως περιβόητο κέντρο συγκέντρωσης των επαναστατών» (ΣΤΑΪΚΟΣ-ΜΑΚΡΗΣ, 2014).
Τα περιστατικά που αναφέρονται είναι ενδεικτικά της κατάστασης που επικρατουσε στο κέντρο της Αθήνας πού ήταν και το μόνο ελεύθερο. Στις γειτονιές και τα προάστια της Αθήνας η επικράτηση των στασιαστών ήταν απόλυτη και η προσέγγιση τους ιδιαίτερα τη νύκτα απαγορευτική ιδιαίτερα το πρώτο δεκαπενθήμερο του Δεκεμβρίου.
Επίθεση στη Σχολή Ευελπίδων
Η Σχολή Ευελπίδων άρχισε να επαναλειτουργεί από τις 20 Οκτωβρίου 1944, δηλαδή μετά την απελευθέρωση με 23 Αξιωματικούς και 183 μαθητές-Ευέλπιδες. Στις εγκαταστάσεις της σχολής υπήρχε προσκολλιώμενος και ένας λόχος 50 υπαξιωματικών για τη συνέχιση της εκπαίδευσής τους. Ο οπλισμός τους που αποτελούνταν από όπλα τα οποία είχαν παραδοθεί από τα αφοπλισθέντα Τάγματα Ασφαλείας, περιελάμβανε ιταλικές αραβίδες, 16 υποπολυβόλα, τέσσερα πολυβόλα, έξι όλμους και τέσσερα αντιαρματικά των 37χλστμ. Στις εγκαταστάσεις της σχολής ευρίσκοντο επίσης περίπου 100 βρετανοί του 46ου Συντάγματος Αρμάτων Μάχης, με τρία άρματα και τέσσερα τεθωρακισμένα οχήματα.
Στις 9 Δεκεμβρίου δυνάμεις της 2ης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ Αθηνών, ένα τάγμα του 6ου Συντάγματος Πειραιά, ένας ουλαμός αντιαρματικού πυροβολικού της 8ης Ταξιαρχίας Πελοποννήσου και απόσπασμα καταστροφών της 2ης Μεραρχίας με όλμους επετέθησαν στην Σχολή Ευελπίδων αρχίζοντας με βολές από τους γύρω λόφους (Πολυγώνου, Γκύζη) αφού είχε προηγηθεί εξουδετέρωση κάθε άλλης εστίας αντίστασης στην περιοχή Πολυγώνου, Κυψέλης. ΄Εγιναν προσπάθειες επικοινωνίας που απέβησαν λόγω ναρκοθετήσεων. Λόγω εξάντλησης των πυρομαχικών και δυσκολιών στον ανεφοδιασμό αποφασίστηκε επιχείρηση απαγκίστρωσης και μεταφοράς των αμυνομένων της Σχολής Ευελπίδων με μικρές απώλειες, με την υποστήριξη ενός λόχου βρετανών τυφεκιοφόρων (ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ 2014).,
(Συνεχίζεται)
