Στις αρχές του 20ού αιώνα, η Ελλάδα δεν συγκλονιζόταν μόνο από πολιτικούς ανταγωνισμούς και κοινωνικούς μετασχηματισμούς, αλλά και από έναν βαθύ και μακρόχρονο πόλεμο: τον πόλεμο της γλώσσας. Το ερώτημα «ποια είναι η πραγματική ελληνική γλώσσα;» δεν ήταν θεωρητικό. Ήταν ζήτημα ταυτότητας, παιδείας, θρησκείας, εξουσίας. Και στις 6 Νοεμβρίου 1901, αυτό το ερώτημα πήρε τη μορφή βίαιης εξέγερσης στους δρόμους της...
Αθήνας, με νεκρούς, τραυματίες και πολιτικές ανατροπές. Τα γεγονότα που ονομάστηκαν «Ευαγγελικά» έμειναν στην ιστορία ως μία από τις πιο αιματηρές εκρήξεις του γλωσσικού ζητήματος.
Η σπίθα
Στις αρχές Νοεμβρίου η εφημερίδα «Ακρόπολις» δημοσιεύει μετάφραση του Ευαγγελίου στη δημοτική γλώσσα. Στόχος ήταν να γίνει το ιερό κείμενο κατανοητό στον απλό λαό, σε μια εποχή που η καθαρεύουσα κυριαρχούσε σε εκκλησία, διοίκηση και εκπαίδευση. Ωστόσο, για μια μεγάλη μερίδα της κοινωνίας –κυρίως φοιτητές, εκκλησιαστικούς κύκλους και συντηρητικούς λόγιους– αυτή η πράξη θεωρήθηκε όχι απλώς λάθος, αλλά βεβήλωση. Η ιδέα πως το Ευαγγέλιο μεταφράζεται σε «λαϊκή γλώσσα» αντιμετωπίστηκε ως απειλή για την εθνική και θρησκευτική συνοχή.
Η εξέγερση στους δρόμους
Οι πρώτες διαμαρτυρίες ξεκινούν από φοιτητικούς κύκλους και γρήγορα αποκτούν μαζικό χαρακτήρα. Πορείες γεμίζουν την Πανεπιστημίου και την Ακαδημίας, ενώ ομάδες διαδηλωτών επιτίθενται στα γραφεία της «Ακροπόλεως». Τα συνθήματα μιλούν για «προδοσία» και «ιεροσυλία». Οι αρχές επιχειρούν να διαλύσουν τον όχλο, αλλά η κατάσταση έχει ήδη ξεφύγει. Η ένταση κλιμακώνεται και ο στρατός καλείται να παρέμβει. Τα πυρά ανοίγουν. Η Αθήνα βάφεται με αίμα.
Οι νεκροί και οι πολιτικές συνέπειες
Ο απολογισμός είναι βαρύς: νεκροί διαδηλωτές, δεκάδες τραυματίες, μια πόλη σε σοκ. Η κυβέρνηση του Γεωργίου Θεοτόκη βρίσκεται υπό ασφυκτική πίεση. Μέσα σε λίγες ημέρες η αναταραχή οδηγεί σε παραίτηση κυβερνητικών αξιωματούχων, ενώ το Παλάτι παρεμβαίνει ανοικτά. Η μετάφραση αποσύρεται, οι υπεύθυνοι στοχοποιούνται και η δημοτική γλώσσα βαφτίζεται «κίνδυνος για το έθνος». Όμως η βαθύτερη σύγκρουση δεν τελειώνει εδώ. Για δεκαετίες θα συνεχιστεί μέσα σε σχολεία, κοινοβούλια, πανεπιστήμια, εφημερίδες.
Τι αποκαλύπτουν τα Ευαγγελικά
Τα Ευαγγελικά δεν ήταν απλώς ένα επεισόδιο για τη γλώσσα. Ήταν η σύγκρουση δύο οραμάτων για την Ελλάδα. Από τη μία, μια Ελλάδα που κρατιέται δεμένη στην αρχαιότητα και στην ιερή της παράδοση. Από την άλλη, μια Ελλάδα που θέλει η γλώσσα της να μιλάει όπως ζει ο λαός της. Η σύγκρουση ήταν κοινωνική, ταξική, πνευματική. Ήταν η σύγκρουση για το τι σημαίνει να είσαι Έλληνας στη νεότερη εποχή.
Η μακρά σκιά των γεγονότων
Η οριστική επικράτηση της δημοτικής θα έρθει δεκαετίες αργότερα, το 1976, μετά τη μεταπολίτευση. Αλλά το τραύμα του 1901 έμεινε χαραγμένο στη συλλογική μνήμη ως υπενθύμιση ότι η γλώσσα δεν είναι απλώς εργαλείο επικοινωνίας. Είναι φορέας ιστορίας, συναισθήματος και εξουσίας. Και μερικές φορές, οι λέξεις μπορούν να σκοτώσουν.
