Γιατί ο ενεργός πολίτης χρειάζεται και τη δράση βάσης και την πολιτική εκπροσώπηση.
Τα κινήματα και τα κόμματα είναι συμπληρωματικοί πυλώνες της δημοκρατικής συμμετοχής. Η δημοκρατία δεν περιορίζεται στην εκλογική διαδικασία. Εμπεριέχει...
τη συνεχή συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, τόσο μέσα από συλλογικά εγχειρήματα βάσης, όπως τα κοινωνικά κινήματα, όσο και μέσα από οργανωμένες πολιτικές δομές, δηλαδή τα κόμματα. Ο ενεργός πολίτης, επομένως, δεν καλείται να επιλέξει το ένα ή το άλλο, μπορεί και συχνά πρέπει να συμμετέχει και στα δύο, καθένα με τον δικό του ρόλο και τη δική του χρησιμότητα.
Τα κινήματα αποτελούν ζωντανά κύτταρα της κοινωνίας. Εκφράζουν άμεσα τις ανάγκες, τις ανησυχίες και τις διεκδικήσεις των πολιτών. Η δράση τους είναι πολιτική, με την έννοια ότι αφορά τα κοινά, αλλά όχι απαραίτητα κομματική. Τα κινήματα κινητοποιούν ανθρώπους που συχνά νιώθουν αποκλεισμένοι από τους θεσμικούς μηχανισμούς, φωτίζουν προβλήματα που μπορεί να αργούν να φτάσουν στην ατζέντα των κομμάτων, δημιουργούν κοινωνική πίεση για αλλαγή, εισάγουν νέες ιδέες στη δημόσια συζήτηση. Η αμεσότητα και η ευελιξία τους τα κάνει συχνά καταλύτες εξελίξεων.
Τα κόμματα δεν είναι ανταγωνιστές των κινημάτων. Τα κόμματα θεσμικά επεξεργάζονται και εφαρμόζουν πολιτικές. Τα κινήματα κοινωνικά τις διεκδικούν, τις κριτικάρουν και συχνά τις εμπνέουν.
Ωστόσο, όταν κόμματα ή κυβερνητικές αποφάσεις οδηγούν σε προβλήματα που τα κινήματα προσπαθούν να αντιμετωπίσουν, είναι εύλογο τα κινήματα να ασκούν κριτική. Αυτή η κριτική όμως πρέπει να στοχεύει σε συγκεκριμένες πολιτικές, σε πρακτικές που δημιουργούν αδικίες ή δυσλειτουργίες και όχι απαραίτητα στα κόμματα στο σύνολό τους.
Όταν ένα κίνημα κάνει διάκριση υπέρ ή κατά συγκεκριμένων κομμάτων, τότε η δράση του κινδυνεύει να αποκτήσει κομματικό χαρακτήρα. Αυτή η μετατόπιση μπορεί να αποξενώσει πολίτες που ανήκουν σε διαφορετικές κομματικές οικογένειες, να διχάσει τη βάση του κινήματος, να αλλοιώσει τον χαρακτήρα του ως ανοιχτού χώρου κοινωνικής συμμετοχής.
Σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να καλλιεργήσει ακόμα και αμφισβήτηση της αναγκαιότητας των κομμάτων ως θεσμών. Και αυτό είναι επικίνδυνο για τη δημοκρατία.
Φράσεις όπως «Όλα τα κόμματα είναι ίδια», «Τα κόμματα δεν χρειάζονται», «Οι πολιτικοί είναι όλοι ίδιοι» εκφράζουν μια βαθιά απογοήτευση των πολιτών, αλλά ταυτόχρονα κρύβουν και μια αντιδημοκρατική προδιάθεση. Γιατί τα κόμματα, όσο και αν συχνά επικρίνονται, αποτελούν τους βασικούς συλλογικούς εκφραστές της πολιτικής βούλησης και τους μηχανισμούς παραγωγής και εφαρμογής πολιτικών. Χωρίς κόμματα δεν υπάρχει οργανωμένη εκπροσώπηση, δεν υπάρχει σταθερή διαδικασία λογοδοσίας, δεν υπάρχει διαφανής κατάρτιση και ψήφιση πολιτικών.
Τα κινήματα που υιοθετούν γενικευμένο, «καταγγελτικό» λόγο κατά των κομμάτων κινδυνεύουν άθελά τους να ενισχύσουν μια κουλτούρα απαξίωσης της ίδιας της δημοκρατίας.
Ο πολίτης έχει, και πρέπει να έχει, το δικαίωμα και την ευθύνη να συμμετέχει σε κόμμα της επιλογής του. Η κομματική συμμετοχή δεν ακυρώνει την παρουσία του σε ένα κίνημα· αντίθετα, μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα που μεταφέρει τις κοινωνικές ανάγκες στις θεσμικές διαδικασίες.
Και αν κανένα κόμμα δεν εκφράζει τον πολίτη; Τότε ο ίδιος έχει τη δυνατότητα να συμβάλλει στη δημιουργία ενός νέου, όπως έχει συμβεί πολλές φορές στην ιστορία.
Συμπέρασμα
Κινήματα και κόμματα δεν είναι αντίπαλοι. Είναι συμπληρωματικά εργαλεία άσκησης δημοκρατικής συμμετοχής. Τα κινήματα κινητοποιούν, τα κόμματα επεξεργάζονται και εφαρμόζουν πολιτικές.
Ο ενεργός πολίτης τα χρειάζεται και τα δύο. Και η δημοκρατία χρειάζεται ενεργούς πολίτες.
Τα κινήματα αποτελούν ζωντανά κύτταρα της κοινωνίας. Εκφράζουν άμεσα τις ανάγκες, τις ανησυχίες και τις διεκδικήσεις των πολιτών. Η δράση τους είναι πολιτική, με την έννοια ότι αφορά τα κοινά, αλλά όχι απαραίτητα κομματική. Τα κινήματα κινητοποιούν ανθρώπους που συχνά νιώθουν αποκλεισμένοι από τους θεσμικούς μηχανισμούς, φωτίζουν προβλήματα που μπορεί να αργούν να φτάσουν στην ατζέντα των κομμάτων, δημιουργούν κοινωνική πίεση για αλλαγή, εισάγουν νέες ιδέες στη δημόσια συζήτηση. Η αμεσότητα και η ευελιξία τους τα κάνει συχνά καταλύτες εξελίξεων.
Τα κόμματα δεν είναι ανταγωνιστές των κινημάτων. Τα κόμματα θεσμικά επεξεργάζονται και εφαρμόζουν πολιτικές. Τα κινήματα κοινωνικά τις διεκδικούν, τις κριτικάρουν και συχνά τις εμπνέουν.
Ωστόσο, όταν κόμματα ή κυβερνητικές αποφάσεις οδηγούν σε προβλήματα που τα κινήματα προσπαθούν να αντιμετωπίσουν, είναι εύλογο τα κινήματα να ασκούν κριτική. Αυτή η κριτική όμως πρέπει να στοχεύει σε συγκεκριμένες πολιτικές, σε πρακτικές που δημιουργούν αδικίες ή δυσλειτουργίες και όχι απαραίτητα στα κόμματα στο σύνολό τους.
Όταν ένα κίνημα κάνει διάκριση υπέρ ή κατά συγκεκριμένων κομμάτων, τότε η δράση του κινδυνεύει να αποκτήσει κομματικό χαρακτήρα. Αυτή η μετατόπιση μπορεί να αποξενώσει πολίτες που ανήκουν σε διαφορετικές κομματικές οικογένειες, να διχάσει τη βάση του κινήματος, να αλλοιώσει τον χαρακτήρα του ως ανοιχτού χώρου κοινωνικής συμμετοχής.
Σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να καλλιεργήσει ακόμα και αμφισβήτηση της αναγκαιότητας των κομμάτων ως θεσμών. Και αυτό είναι επικίνδυνο για τη δημοκρατία.
Φράσεις όπως «Όλα τα κόμματα είναι ίδια», «Τα κόμματα δεν χρειάζονται», «Οι πολιτικοί είναι όλοι ίδιοι» εκφράζουν μια βαθιά απογοήτευση των πολιτών, αλλά ταυτόχρονα κρύβουν και μια αντιδημοκρατική προδιάθεση. Γιατί τα κόμματα, όσο και αν συχνά επικρίνονται, αποτελούν τους βασικούς συλλογικούς εκφραστές της πολιτικής βούλησης και τους μηχανισμούς παραγωγής και εφαρμογής πολιτικών. Χωρίς κόμματα δεν υπάρχει οργανωμένη εκπροσώπηση, δεν υπάρχει σταθερή διαδικασία λογοδοσίας, δεν υπάρχει διαφανής κατάρτιση και ψήφιση πολιτικών.
Τα κινήματα που υιοθετούν γενικευμένο, «καταγγελτικό» λόγο κατά των κομμάτων κινδυνεύουν άθελά τους να ενισχύσουν μια κουλτούρα απαξίωσης της ίδιας της δημοκρατίας.
Ο πολίτης έχει, και πρέπει να έχει, το δικαίωμα και την ευθύνη να συμμετέχει σε κόμμα της επιλογής του. Η κομματική συμμετοχή δεν ακυρώνει την παρουσία του σε ένα κίνημα· αντίθετα, μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα που μεταφέρει τις κοινωνικές ανάγκες στις θεσμικές διαδικασίες.
Και αν κανένα κόμμα δεν εκφράζει τον πολίτη; Τότε ο ίδιος έχει τη δυνατότητα να συμβάλλει στη δημιουργία ενός νέου, όπως έχει συμβεί πολλές φορές στην ιστορία.
Συμπέρασμα
Κινήματα και κόμματα δεν είναι αντίπαλοι. Είναι συμπληρωματικά εργαλεία άσκησης δημοκρατικής συμμετοχής. Τα κινήματα κινητοποιούν, τα κόμματα επεξεργάζονται και εφαρμόζουν πολιτικές.
Ο ενεργός πολίτης τα χρειάζεται και τα δύο. Και η δημοκρατία χρειάζεται ενεργούς πολίτες.
