“Λαβίδα” ήταν η κωδική ονομασία που δόθηκε στην νυκτερινή ενέργεια των Ελληνοκυπριακών Μοιρών Καταδρομών για την κατάληψη των στενών Αγύρτας, με σκοπό την παρεμπόδιση της συνένωσης των αποβατικών τουρκικών δυνάμεων της περιοχής Κερύνειας με τον τουρκοκυπριακό θύλακα στο Κιόνελι. Η...
επιχείρηση αυτή των Δυνάμεων Kαταδρομών, έγινε παράλληλα με τις ενέργειες των λοιπών δυνάμεων της κυπριακής Εθνικής Φρουράς, προς αντιμετώπιση της τουρκικής εισβολής.
Η Εφημερίδα Ειδικών Δυνάμεων παρουσιάζει με αναλυτικό τρόπο την επιχείρηση:
Γενική Κατάσταση
Τις πρώτες ώρες της 20ης Ιουλίου 1974, οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις προχώρησαν σε αμφίβια εισβολή στο Πεντεμίλι, περίπου 8 χιλιόμετρα δυτικά από την πόλη της Κερύνειας. Οι Τούρκοι εκτέλεσαν την αποβατική ενέργειά τους, σε πρώτο χρόνο, με ένα ΣΑΣ (Συγκρότημα Αποβατικού Συντάγματος) δυνάμεως περίπου 3.000 ανδρών, που περιλάμβανε μία ίλη αρμάτων Μ 47 (12 άρματα μάχης) 20 ΤΟΜΠ Μ 113 και Μοίρα ΠΒ (12 οβιδοβόλα των 105 χιλ.). Η απόβαση εκτελέσθηκε χωρίς ιδιαίτερη αντίσταση εκ μέρους της Κυπριακής Εθνικής Φρουράς.
Παράλληλα, υπό την πλήρη τουρκική αεροπορική κυριαρχία, εκτελέστηκε ανενόχλητα αεραπόβαση και αερομεταφορά τουρκικών στρατευμάτων προς την περιοχή Κιόνελι, προς ενίσχυση και διεύρυνση του ήδη υπάρχοντος τουρκοκυπριακού θύλακα.
Η κυπριακή Εθνική Φρουρά, μέσα στο χάος που δημιούργησε το προηγηθέν πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου, αιφνιδιάστηκε ολοσχερώς όπως φάνηκε από τις μετέπειτα εξελίξεις και προσπάθησε εσπευσμένως να εφαρμόσει ειδικά σχέδια, που προβλέπονταν σε περίπτωση εκδήλωσης τουρκικής απόβασης. Δυστυχώς δεν υπήρξε ούτε άμεση, ούτε σωστή εκτίμηση και αντίδραση, που οφειλόταν σε κακή πληροφόρηση και διστακτικότητα έκδοσης διαταγών εκ μέρους του τότε ελληνικού ΑΕΔ (Αρχηγείου Ενόπλων Δυνάμεων).
Τις νυκτερινές ώρες της 20 Ιουλίου 1974, η στρατιωτική κατάσταση είχε διαμορφωθεί, όπως φαίνεται στο σχεδιάγραμμα που ακολουθεί.
Παράλληλα, υπό την πλήρη τουρκική αεροπορική κυριαρχία, εκτελέστηκε ανενόχλητα αεραπόβαση και αερομεταφορά τουρκικών στρατευμάτων προς την περιοχή Κιόνελι, προς ενίσχυση και διεύρυνση του ήδη υπάρχοντος τουρκοκυπριακού θύλακα.
Η κυπριακή Εθνική Φρουρά, μέσα στο χάος που δημιούργησε το προηγηθέν πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου, αιφνιδιάστηκε ολοσχερώς όπως φάνηκε από τις μετέπειτα εξελίξεις και προσπάθησε εσπευσμένως να εφαρμόσει ειδικά σχέδια, που προβλέπονταν σε περίπτωση εκδήλωσης τουρκικής απόβασης. Δυστυχώς δεν υπήρξε ούτε άμεση, ούτε σωστή εκτίμηση και αντίδραση, που οφειλόταν σε κακή πληροφόρηση και διστακτικότητα έκδοσης διαταγών εκ μέρους του τότε ελληνικού ΑΕΔ (Αρχηγείου Ενόπλων Δυνάμεων).
Τις νυκτερινές ώρες της 20 Ιουλίου 1974, η στρατιωτική κατάσταση είχε διαμορφωθεί, όπως φαίνεται στο σχεδιάγραμμα που ακολουθεί.
Το ΓΕΕΦ, διέταξε κατά προτεραιότητα την εξάλειψη του τουρκοκυπριακού θύλακα στο Κιόνελι, (Σχέδιο Αφροδίτη ΙΙ) με εμπλοκή της ΕΛΔΥΚ, ενώ ταυτόχρονα προσπάθησε να αναχαιτίσει το τουρκικό προγεφύρωμα στην Κερύνεια. Παράλληλα το Σύνταγμα Καταδρομών (31, 32, 33 και η επιστρατευόμενη 34 ΜΚΔ) διετάχθη να εφαρμόσει το Σχέδιο “Λαβίδα”, δηλαδή την κατάληψη των στενών της Αγύρτας, τα οποία κατείχαν τουρκοκυπριακές δυνάμεις ενισχυμένες με τουρκική μονάδα αλεξιπτωτιστών, που προερχόταν από την αεραποβατική δύναμη που είχε προσγειωθεί στον θύλακα του Κιόνελι.
Διάταξη των Αντιπάλων
α. Τουρκικές Δυνάμεις
Τη διάβαση Αγύρτας την κατείχαν προ της εισβολής οι Τουρκοκύπριοι, οι οποίοι είχαν την αποστολή της διατήρησης των στενών, ώστε να μπορούν οι τουρκικές αποβατικές δυνάμεις να κινηθούν ανενόχλητα για να συνενωθούν με τον τουρκοκυπριακό θύλακα του Κιόνελι να διευρύνουν το προγεφύρωμα και να το εξασφαλίσουν για την ακολουθούσα δύναμη που θα αποβιβαζόταν στην Κερύνεια.
Οι θέσεις των τουρκοκυπριακών δυνάμεων επάνω στη διάβαση της Αγύρτας φαίνονται στο σχεδιάγραμμα 2 που ακολουθεί.
Σε κάθε στόχο η δύναμή τους ανερχόταν περίπου σε δύναμη τάγματος (400 έως 600 άνδρες).
β. Ελληνικές Δυνάμεις
Η δύναμη της Εθνικής Φρουράς περιλάμβανε γενικά :
-Σύνταγμα Καταδρομών.
-Μηχανοκίνητο Τάγμα Πεζικού.
-Επιλαρχία Μέσων Αρμάτων, με Ρωσικής κατασκευής άρματα Τ-34.
-Επιλαρχία Αναγνωρίσεως, με τροχοφόρα ελαφρά Τ/Θ οχήματα.
-Έξι μονάδες Πυροβολικού Μάχης, με περισσότερα από 100 πυροβόλα, διαφόρων διαμετρημάτων.
-Μονάδα Επακτίου Πυροβολικού.
-Μονάδα Αντιαεροπορικού Πυροβολικού, έστω και με όπλα ξεπερασμένα, για την προσβολή αεριωθουμένων αεροσκαφών.
-Μονάδα Βαρέων Όπλων Πεζικού, με σύγχρονα για πολλές ακόμη δεκαετίες αντιαρματικά όπλα, με βαρείς όλμους, ακόμη και λίγα φλογοβόλα.
Πολύ σημαντική ήταν η παρουσία της Ελληνικής Δυνάμεως Κύπρου (ΕΛΔΥΚ), επιπέδου συντάγματος. Αποτελείτο από 2 τάγματα πεζικού συνολικής δυνάμεως 900 περίπου ανδρών. Ήταν καλά εκπαιδευμένο και οργανωμένο. Μαζί με το Σύνταγμα Καταδρομών αποτελούσαν τα καλύτερα συγκροτήματα της ελληνοκυπριακής πλευράς.
Η οργάνωση των Μονάδων Καταδρομών της Κύπρου στηριζόταν στα Ελλαδικά πρότυπα. Περιελάμβανε Διοίκηση-Επιτελείο, λόχο υποστηρίξεως (ΒΟΠ) και Διοικητικής Μερίμνης, και τρεις λόχους κρούσεως. Δύναμη, ως έγγιστα, 200 άνδρες, για να φθάσει στους 320 με την επιστράτευση.
Ο διοικητής, ο υποδιοικητής, οι διοικητές λόχων και 1-2 ακόμη κατώτεροι αξιωματικοί ήταν Ελλαδίτες αξιωματικοί των καταδρομών. Όλοι οι υπόλοιποι ήταν Κύπριοι.
Επειδή υπήρχε στενότητα στους βαθμούς του λοχαγού και υπολοχαγού, το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς (ΓΕΕΦ) είχε καθιερώσει την απόσπαση ενός υπολοχαγού πεζικού σε κάθε Μοίρα Καταδρομών, προκειμένου να καλύπτονται οι ανάγκες σε διοικητές λόχων. Φυσικά, οι αξιωματικοί αυτοί δεν είχαν στο ενεργητικό τους, ούτε τις εμπειρίες, ούτε τις εκπαιδεύσεις, ούτε το περιβόητο «πνεύμα» των Ελληνικών Δυνάμεων Καταδρομών.
Σε ό,τι αφορά τον εξοπλισμό τους, αυτός ήταν παλαιός και παρωχημένος:
-Ατομικά όπλα, οπλοπολυβόλα και πολυβόλα του 2ου ΠΠ διαφόρων τύπων και διαμετρημάτων, αγγλικής, αμερικανικής ή άλλης κατασκευής και προελεύσεως.
-Αντιαρματικοί εκτοξευτές των 57 χιλιοστών, των 2,36″ και των 3,5″
-Όλμοι 81 και 60 χιλιοστών, διαφόρων προελεύσεων.
-Κράνη, αγγλικού τύπου 2ου ΠΠ.
-Εξαρτύσεις, πυξίδες, υδροδοχεία, διόπτρες και άλλα παρελκόμενα, διαφόρων προελεύσεων, της εποχής του μεσοπολέμου ή ακόμη παλαιότερα.
-Σακκίδια διαφόρων τύπων, αγγλικά, αμερικανικά, τύπου αστυνομίας, ακόμη και πολιτικού τύπου.
Όμως, παρά τον παλαιό τους εξοπλισμό, οι Μοίρες ήταν εκπαιδευμένες σε πολύ υψηλό βαθμό.
Το σημαντικό μειονέκτημα που είχαν έναντι των τουρκικών δυνάμεων, ήταν το γεγονός ότι από τις 15 Ιουνίου 1974, είχαν χρησιμοποιηθεί με διαταγή του προϊσταμένου τους κλιμακίου, (και με εντολή του ελληνικού Αρχηγείου Ενόπλων Δυνάμεων) στο μοιραίο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, με αρκετές απώλειες σε προσωπικό και υλικό.
Διεξαγωγή της επιχείρησης
Η Διοίκηση Δυνάμεων Καταδρομών Κύπρου, με διοικητή τον συνταγματάρχη Κωνσταντίνο Κομπόκη, εφήρμοσε το σχέδιο «Λαβίδα», δηλαδή την εκτέλεση νυχτερινής καταδρομικής επιχειρήσεως, για την κατάληψη της διαβάσεως Αγύρτας. Οι ΑΝΣΚ που τους ανατέθηκαν, φαίνονται στο παραπάνω σχεδιάγραμμα.
Σύμφωνα με το σχέδιο, η 31 Μοίρα Καταδρομών έπρεπε να καταλάβει το ύψωμα Κοτζά-Καγιά, αμέσως νοτίως του φρουρίου του Αγίου Ιλαρίωνος επί του Πενταδακτύλου, το οποίο ελέγχει εκ δυσμών την διάβαση. Το άλλο σκέλος της διαβάσεως, δηλαδή εξ ανατολών προς δυσμάς, είχε ανατεθεί στην 32 Μοίρα, με αντικειμενικόν σκοπό το ύψωμα Άσπρη Μούττη. Στην βόρεια έξοδο της διαβάσεως, με αντικειμενικόν σκοπό το ύψωμα Πετρομούθια, θα ενεργούσε η 33 Μοίρα Καταδρομών. Νοτίως της Άσπρης Μούττης, θα ενεργούσε η επιστρατευομένη 34 Μοίρα, με αντικειμενικόν σκοπό το ύψωμα 296, κοντά στην Αγύρτα.
Ως πιθανή ώρα «Κ», δηλαδή ώρα κρούσεως, είχε ορισθεί η 23.00 ώρα της νύκτας 21/22 Ιουλίου 1974
Σύμφωνα με τον γενικότερο σχεδιασμό, μετά την κατάληψη των υψωμάτων, οι Μοίρες Καταδρομών θα αντικαθίσταντο υπό ισαρίθμων ταγμάτων πεζικού, προκειμένου να αναλάβουν άλλες αποστολές.
Οι Μοίρες, ήδη ευρισκόμενες εξ αιτίας της εμπλοκής τους στο πραξικόπημα, διεσπαρμένες στη Λευκωσία, διατάχθηκαν να σπεύσουν προς Βορρά, με ελάχιστο χρόνο προετοιμασίας.
“Κινούμενες ημέρα-μεσημέρι, αλλού βαλλόμενες με όλμους και αντιαρματικά και αλλού διωκόμενες από την τουρκική αεροπορία, κατόρθωσαν και έφθασαν συγκροτημένες στους χώρους εξορμήσεώς τους. Από εκεί και πέρα, η κάθε Μονάδα έγραφε την δική της ιστορία. Ήταν η πρώτη φορά που θα αναμετρούνταν με τις Τ/Κυπριακές δυνάμεις των υψωμάτων της διαβάσεως Αγύρτας, αλλά και με τις επίλεκτες μονάδες καταδρομών και αλεξιπτωτιστών του τουρκικού στρατού, οι οποίες, εν τω μεταξύ, τις ενίσχυσαν.” (Αφήγηση Στγου Σταμάτη στην ημερίδα Ειδικών Δυνάμεων)
Οι Μοίρες, μπόρεσαν και κατέλαβαν τους ΑΝΣΚ (Αντικειμενικούς Σκοπούς) τους. και το πρωί της 21 Ιουλίου η διάβαση βρισκόταν σε ελληνικά χέρια.
Η 31 Μοίρα Καταδρομών, με διοικητή τον ταγματάρχη Αλέξανδρο Μανιάτη ο οποίος ανέλαβε την διοίκηση το απόγευμα της 19ης Ιουλίου, σχεδίασε και εξετέλεσε με άψογο τρόπο την επιχείρηση καταλήψεως του υψώματος Κοτζά-Καγιά. Με τον διοικητή της Μοίρας στην πρώτη γραμμή, και με τους λόχους κρούσεως των υπολοχαγών Ηλία Γλεντζέ και Αθανασίου Γαληνού σε πρωταγωνιστικόν ρόλο, οι Τ/Κύπριοι και οι επίλεκτοι του τουρκικού στρατού αιφνιδιάστηκαν παντελώς και υπέστησαν μεγάλες απώλειες. Κάποιοι ανέφεραν για 100-150 νεκρούς, ίσως και περισσότερους.
Η 32 Μοίρα Καταδρομών, με διοικητή τον ταγματάρχη Ναπολέοντα Δαμασκηνό, με ελάχιστους Ελλαδίτες αξιωματικούς Καταδρομών, λόγω των απωλειών κατά το πραξικόπημα, προσέγγισε αθόρυβα το ύψωμα Άσπρη Μούττη και το κατέλαβε με μικρή καθυστέρηση, λόγω της πυρκαϊάς της θαμνώδους βλάστησης του υψώματος, εξ αιτίας των βολών του πυροβολικού.
Η 33 Μοίρα, με διοικητή τον ταγματάρχη Γεώργιο Κατσάνη, προσέγγισε επιτυχώς το ύψωμα Πετρομούθια, αιφνιδίασε τον εχθρό και εξουδετέρωσε τις αντιστάσεις, τις οποίες εντόπισε.
“Κατά τας πρωϊνάς ώρας, η Μοίρα δια πυρών και σχετικής κινήσεως, προσπάθησε να υποβοηθήσει το έργο της 31 ΜΚ, προσβάλλουσα τον πύργο ΑΓΙΟΥ ΙΛΑΡΙΩΝΑ. Τα υπάρχοντα βαρέα όπλα της Μοίρας, έπληξαν πλειστάκις τον πύργο και άλλους στόχους, μέχρι ότου η εχθρική αεροπορία και εχθρικά όπλα καμπύλης τροχιάς κατέστρεψαν αυτά.
Ο Διοικητής της Μοίρας Τχης ΚΑΤΣΑΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, προωθημένος ως ήτο, μετά κατάληψιν οικίσκου, όστις ήτο πλήρης όπλων και πυρομαχικών, επλήγη και εφονεύθει, περί την 09:30 της 21ης Ιουλίου.
Ωσαύτως η Μοίρα έμεινε άνευ επαφής, μετά της ΔΔΚ, λόγω της εν τω μεταξύ καταστροφής των Σ/Α και τραυματισμού Διαβιβαστού (Δκτού/31ου ΛΟΚ, ο Λόχος Επιστράτων δεν είχε Σ/Α). Την διοίκηση της Μοίρας, αναλαμβάνει ο Υδκτής της, Λγός (ΠΖ) ΜΑΝΤΖΟΥΡΑΤΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ.” (Τμήμα αφήγησης του Στγου Μαντζουράτου κατά την διάρκεια της ημερίδας Ειδικών Δυνάμεων)
Η 34 Μοίρα Καταδρομών επιστρατεύθηκε τις πρωινές ώρες της 20ης Ιουλίου, στην Αθαλάσσα Λευκωσίας, με διοικητή τον ταγματάρχη Πέτρο Δεκούλο.
“Το απομεσήμερο της ίδιας ημέρας, κινήθηκε στην περιοχή του Πάνω Δικώμου, όπου και το σημείο εξορμήσεώς της. Με το τελευταίο φως, η Μονάδα ξεκίνησε την ενέργειά της, προς το ύψωμα 296. Αφού διήνυσε περί τα δύο χιλιόμετρα, δέχθηκε πυρά όλμων, οπότε ανέκοψε εκεί την προχώρησή της και έλαβε αμυντική διάταξη.
Τι παραπάνω θα περίμενε κανένας, από μια Μονάδα, η οποία επιστρατεύθηκε εξ ολοκλήρου το μεσημέρι, και εκλήθη να φέρει εις πέρας καταδρομική επιχείρηση, το βράδυ της ιδίας ημέρας. Πάλι καλά, που διατηρήθηκε συγκροτημένη, και δεν διαλύθηκε ολότελα.” (Αφήγηση Στγου Σταμάτη στην Ημερίδα Ειδικών Δυνάμεων)
Παρά την προσωρινή αυτή επιτυχία, οι αναμενόμενες δυνάμεις Πεζικού προς αντικατάσταση των μοιρών Καταδρομών δεν εμφανίσθηκαν. Στον τομέα του τουρκοκυπριακού θύλακα του Κιόνελι, ο οποίος είχε ενισχυθεί από τουρκικές μονάδες αλεξιπτωτιστών και καταδρομών, η ΕΛΔΥΚ ενισχυμένη με άρματα, δεν κατόρθωσε να τον εξαλείψει.
Κατόπιν τούτου, τις πρωινές ώρες της 21ης Ιουλίου 1974, η Διοίκηση Δυνάμεων Καταδρομών Κύπρου διέταξε τις Μονάδες της να απαγκιστρωθούν και να συμπτυχθούν στους χώρους εξορμήσεώς τους, προκειμένου να αναλάβουν άλλες αποστολές. Η απαγκίστρωση και η σύμπτυξη των Μονάδων ήταν επιτυχής.
Οι Μονάδες Καταδρομών αναπαύθηκαν και αναδιοργανώθηκαν. Ήταν η πρώτη και τελευταία τους φορά, που χρησιμοποιήθηκαν στον καταδρομικό τους ρόλο. Στη συνέχεια, χρησιμοποιήθηκαν σαν απλές μονάδες Πεζικού και κάλυπταν τα κενά και τις αδυναμίες των υπολοίπων δυνάμεων, δίδοντας διαδοχικό αμυντικό αγώνα.
Συμπεράσματα της επιχείρησης “Λαβίδα”
Για μια ακόμη φορά επαληθεύθηκε η αρχή της τακτικής χρησιμοποίησης των Δυνάμεων Καταδρομών. Η αφανής, μυστική και αθόρυβη διείσδυση και προσβολή των εχθρικών θέσεων, στην διάβαση της Αγύρτας, επέφερε τον μέγιστο αιφνιδιασμό του αντιπάλου και προκάλεσε πανικό.
Η μή ενίσχυση ή αντικατάσταση των μονάδων Καταδρομών από δυνάμεις Πεζικού, με τον ανάλογο βαρύ οπλισμό, οδήγησε στην αναγκαστική τους αποχώρηση, με αποτέλεσμα την απώλεια του εξαιρετικού στρατηγικού πλεονεκτήματος που είχαν προκαλέσει, με την παρεμπόδιση της συνένωσης των τουρκικών αποβατικών δυνάμεων με τον θύλακα Κιόνελι.
«Οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις, αντιμετώπισαν άλλο ένα σοβαρό πρόβλημα.. Η τηλεφωνική επικοινωνία ήταν σχεδόν αδύνατη τις τρεις πρώτες μέρες, όχι μόνο μεταξύ των μονάδων, αλλά και μεταξύ του διοικητού του σώματος στρατού και της Αγκύρας. Την πρώτη ημέρα κατάφεραν να στήσουν ένα κανάλι με την Τουρκία το οποίο όμως, διακόπηκε στις 22.00 της ιδίας ημέρας και για τις επόμενες δύο ημέρες, δεν υπήρχε καμία επικοινωνία με το Γενικό Επιτελείο των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων.
Η γραμμή επικοινωνίας, είχε δημιουργηθεί αρχικά, μέσω μιας ειδικής συσκευής την οποία μετέφερε το 2ο τάγμα καταδρομέων από την Τουρκία και την εγκατέστησε στον Πενταδάκτυλο, στο Ατάκ Τεπέ, δίπλα από το Κοτζάκαγια. Από εκεί με καλώδια, συνδέθηκε με το διοικητήριο του σώματος στρατού, στο Μπογάζι. Τα καλώδια όμως καταστρέφονταν από τις φωτιές, που μαίνονταν την ώρα των μαχών. Ειδική ομάδα πηγαινοερχόταν γι’ αποκατάσταση της βλάβης, μέχρι που στις 22.00 το βράδυ της ίδιας ημέρας(Μουζαφέρ Σεβέρ. Τότε συνταγματάρχης της τουρκικής υπηρεσίας πληροφοριών)
(Απόσπασμα από την αφήγηση Στγου Γλεντζέ κατά την διάρκεια της ημερίδας Ειδικών Δυνάμεων)
Αποτελέσματα
Οι εφεδρείες της Εθνικής Φρουράς αναλώθηκαν στον θύλακα Κιόνελι-Λευκωσίας και στην διάβαση Αγύρτας, χωρίς αποτέλεσμα, αντί να επιπέσουν στο προγεφύρωμα της Κερύνειας, εκεί που πάταγε τροχός και ερπύστρια, και στο οποίο οι τουρκικές αποβατικές δυνάμεις δούλευαν σχεδόν ανενόχλητες.
Στην προσπάθεια της εξάλειψης του προγεφυρώματος στο Πεντεμίλι, πάλι ατυχώς και εντελώς αντίθετα με την αρχή της τακτικής τους χρησιμοποίησης, οι δυνάμεις Καταδρομών (33 ΜΚ) κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν μηχανοκινήτο πεζικό και άρματα, με αποτέλεσμα τις ανώφελες απώλειες γενναίων ανδρών.
“Ακολουθούν σκηνές απερίγραπτου ηρωισμού και αυτοθυσίας, σε αγώνα εκ του συστάδην. Τα εχθρικά άρματα και τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού (ΤΟΜΠ) του αντιπάλου, επιτίθενται ακάθεκτα εναντίον των ελαφρά εξοπλισμένων, αλλά ηρωικών Λοκατζήδων. Τα τμήματα της Μοίρας με αγώνα εκ του συστάδην και τη χρήση του ελαφρού οπλισμού και χειροβομβίδων, αλλά και με μεγάλες απώλειες, διασπούν τον εχθρικό κλοιό και διαρρέουν προς τις ελεύθερες περιοχές και τους προβλεπόμενους χώρους συγκεντρώσεως. Λαμβάνουν χώρα πράξεις αφθάστου γενναιότητος, που δεν υπάρχουν λόγια να τις χρωματίσουν. Τραυματισμένοι Καταδρομείς, κάλυπταν τους συναδέλφους τους για να διαφύγουν…” (Απόσπασμα της ομιλίας Στγου Μαντζουράτου)
Οι συνολικές απώλειες μονάδων Καταδρομών καθ’ όλη την διάρκεια των επιχειρήσεων στην Κύπρο, ανήλθαν σε 186 νεκρούς και αγνοούμενους.
“Όπου και όπως και εάν χρησιμοποιήθηκαν, οι καταδρομείς έπραξαν το καθήκον τους εις το ακέραιον, προσέφεραν ύψιστες υπηρεσίες προς το Έθνος και άφησαν ιερή παρακαταθήκη στις νεότερες γενεές. Συνεχώς στην πρώτη γραμμή, υπερέβαλαν τις δυνατότητές τους και, σε πλείστες περιπτώσεις, προξένησαν εφιαλτικές απώλειες στον εχθρό. Οι Τούρκοι δοκίμασαν πολύ πικρές εμπειρίες, οσάκις ήρθαν αντιμέτωποι με τους καταδρομείς.
Και γνωρίζουν πολύ καλά οι Τούρκοι, ότι, εάν ποτέ απαιτηθεί, οι νεότεροι Έλληνες καταδρομείς, εμπνεόμενοι από το πνεύμα, παραδειγματιζόμενοι από την διαγωγή και σεβόμενοι την θυσία των παλαιών καταδρομέων, θα τούς αντιμετωπίσουν, όπως και τότε, κατά τρόπον που δεν θέλουν ούτε να το σκέπτονται. ” (Απόσπασμα ομιλίας Στγου Σταμάτη)
Σημείωση
Πολλά περισσότερα και ενδιαφέροντα γεγονότα μπορούν να διαβάσουν όσοι ενδιαφέρονται, στο βιβλίο “Οι Καταδρομείς κατά του Αττίλα” εκδόσεως της Λέσχης Καταδρομέων και Ιερολοχιτών, που αποτελούν τα πρακτικά της Ημερίδας των Ειδικών Δυνάμεων που έλαβε χώρα τον Νοέμβριο του 2016 στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών.
ΠΗΓΗ: Εφημερίδα Ειδικών Δυνάμεων
Διάταξη των Αντιπάλων
α. Τουρκικές Δυνάμεις
Τη διάβαση Αγύρτας την κατείχαν προ της εισβολής οι Τουρκοκύπριοι, οι οποίοι είχαν την αποστολή της διατήρησης των στενών, ώστε να μπορούν οι τουρκικές αποβατικές δυνάμεις να κινηθούν ανενόχλητα για να συνενωθούν με τον τουρκοκυπριακό θύλακα του Κιόνελι να διευρύνουν το προγεφύρωμα και να το εξασφαλίσουν για την ακολουθούσα δύναμη που θα αποβιβαζόταν στην Κερύνεια.
Οι θέσεις των τουρκοκυπριακών δυνάμεων επάνω στη διάβαση της Αγύρτας φαίνονται στο σχεδιάγραμμα 2 που ακολουθεί.
Σε κάθε στόχο η δύναμή τους ανερχόταν περίπου σε δύναμη τάγματος (400 έως 600 άνδρες).
β. Ελληνικές Δυνάμεις
Η δύναμη της Εθνικής Φρουράς περιλάμβανε γενικά :
-Σύνταγμα Καταδρομών.
-Μηχανοκίνητο Τάγμα Πεζικού.
-Επιλαρχία Μέσων Αρμάτων, με Ρωσικής κατασκευής άρματα Τ-34.
-Επιλαρχία Αναγνωρίσεως, με τροχοφόρα ελαφρά Τ/Θ οχήματα.
-Έξι μονάδες Πυροβολικού Μάχης, με περισσότερα από 100 πυροβόλα, διαφόρων διαμετρημάτων.
-Μονάδα Επακτίου Πυροβολικού.
-Μονάδα Αντιαεροπορικού Πυροβολικού, έστω και με όπλα ξεπερασμένα, για την προσβολή αεριωθουμένων αεροσκαφών.
-Μονάδα Βαρέων Όπλων Πεζικού, με σύγχρονα για πολλές ακόμη δεκαετίες αντιαρματικά όπλα, με βαρείς όλμους, ακόμη και λίγα φλογοβόλα.
Πολύ σημαντική ήταν η παρουσία της Ελληνικής Δυνάμεως Κύπρου (ΕΛΔΥΚ), επιπέδου συντάγματος. Αποτελείτο από 2 τάγματα πεζικού συνολικής δυνάμεως 900 περίπου ανδρών. Ήταν καλά εκπαιδευμένο και οργανωμένο. Μαζί με το Σύνταγμα Καταδρομών αποτελούσαν τα καλύτερα συγκροτήματα της ελληνοκυπριακής πλευράς.
Η οργάνωση των Μονάδων Καταδρομών της Κύπρου στηριζόταν στα Ελλαδικά πρότυπα. Περιελάμβανε Διοίκηση-Επιτελείο, λόχο υποστηρίξεως (ΒΟΠ) και Διοικητικής Μερίμνης, και τρεις λόχους κρούσεως. Δύναμη, ως έγγιστα, 200 άνδρες, για να φθάσει στους 320 με την επιστράτευση.
Ο διοικητής, ο υποδιοικητής, οι διοικητές λόχων και 1-2 ακόμη κατώτεροι αξιωματικοί ήταν Ελλαδίτες αξιωματικοί των καταδρομών. Όλοι οι υπόλοιποι ήταν Κύπριοι.
Επειδή υπήρχε στενότητα στους βαθμούς του λοχαγού και υπολοχαγού, το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς (ΓΕΕΦ) είχε καθιερώσει την απόσπαση ενός υπολοχαγού πεζικού σε κάθε Μοίρα Καταδρομών, προκειμένου να καλύπτονται οι ανάγκες σε διοικητές λόχων. Φυσικά, οι αξιωματικοί αυτοί δεν είχαν στο ενεργητικό τους, ούτε τις εμπειρίες, ούτε τις εκπαιδεύσεις, ούτε το περιβόητο «πνεύμα» των Ελληνικών Δυνάμεων Καταδρομών.
Σε ό,τι αφορά τον εξοπλισμό τους, αυτός ήταν παλαιός και παρωχημένος:
-Ατομικά όπλα, οπλοπολυβόλα και πολυβόλα του 2ου ΠΠ διαφόρων τύπων και διαμετρημάτων, αγγλικής, αμερικανικής ή άλλης κατασκευής και προελεύσεως.
-Αντιαρματικοί εκτοξευτές των 57 χιλιοστών, των 2,36″ και των 3,5″
-Όλμοι 81 και 60 χιλιοστών, διαφόρων προελεύσεων.
-Κράνη, αγγλικού τύπου 2ου ΠΠ.
-Εξαρτύσεις, πυξίδες, υδροδοχεία, διόπτρες και άλλα παρελκόμενα, διαφόρων προελεύσεων, της εποχής του μεσοπολέμου ή ακόμη παλαιότερα.
-Σακκίδια διαφόρων τύπων, αγγλικά, αμερικανικά, τύπου αστυνομίας, ακόμη και πολιτικού τύπου.
Όμως, παρά τον παλαιό τους εξοπλισμό, οι Μοίρες ήταν εκπαιδευμένες σε πολύ υψηλό βαθμό.
Το σημαντικό μειονέκτημα που είχαν έναντι των τουρκικών δυνάμεων, ήταν το γεγονός ότι από τις 15 Ιουνίου 1974, είχαν χρησιμοποιηθεί με διαταγή του προϊσταμένου τους κλιμακίου, (και με εντολή του ελληνικού Αρχηγείου Ενόπλων Δυνάμεων) στο μοιραίο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, με αρκετές απώλειες σε προσωπικό και υλικό.
Διεξαγωγή της επιχείρησης
Η Διοίκηση Δυνάμεων Καταδρομών Κύπρου, με διοικητή τον συνταγματάρχη Κωνσταντίνο Κομπόκη, εφήρμοσε το σχέδιο «Λαβίδα», δηλαδή την εκτέλεση νυχτερινής καταδρομικής επιχειρήσεως, για την κατάληψη της διαβάσεως Αγύρτας. Οι ΑΝΣΚ που τους ανατέθηκαν, φαίνονται στο παραπάνω σχεδιάγραμμα.
Σύμφωνα με το σχέδιο, η 31 Μοίρα Καταδρομών έπρεπε να καταλάβει το ύψωμα Κοτζά-Καγιά, αμέσως νοτίως του φρουρίου του Αγίου Ιλαρίωνος επί του Πενταδακτύλου, το οποίο ελέγχει εκ δυσμών την διάβαση. Το άλλο σκέλος της διαβάσεως, δηλαδή εξ ανατολών προς δυσμάς, είχε ανατεθεί στην 32 Μοίρα, με αντικειμενικόν σκοπό το ύψωμα Άσπρη Μούττη. Στην βόρεια έξοδο της διαβάσεως, με αντικειμενικόν σκοπό το ύψωμα Πετρομούθια, θα ενεργούσε η 33 Μοίρα Καταδρομών. Νοτίως της Άσπρης Μούττης, θα ενεργούσε η επιστρατευομένη 34 Μοίρα, με αντικειμενικόν σκοπό το ύψωμα 296, κοντά στην Αγύρτα.
Ως πιθανή ώρα «Κ», δηλαδή ώρα κρούσεως, είχε ορισθεί η 23.00 ώρα της νύκτας 21/22 Ιουλίου 1974
Σύμφωνα με τον γενικότερο σχεδιασμό, μετά την κατάληψη των υψωμάτων, οι Μοίρες Καταδρομών θα αντικαθίσταντο υπό ισαρίθμων ταγμάτων πεζικού, προκειμένου να αναλάβουν άλλες αποστολές.
Οι Μοίρες, ήδη ευρισκόμενες εξ αιτίας της εμπλοκής τους στο πραξικόπημα, διεσπαρμένες στη Λευκωσία, διατάχθηκαν να σπεύσουν προς Βορρά, με ελάχιστο χρόνο προετοιμασίας.
“Κινούμενες ημέρα-μεσημέρι, αλλού βαλλόμενες με όλμους και αντιαρματικά και αλλού διωκόμενες από την τουρκική αεροπορία, κατόρθωσαν και έφθασαν συγκροτημένες στους χώρους εξορμήσεώς τους. Από εκεί και πέρα, η κάθε Μονάδα έγραφε την δική της ιστορία. Ήταν η πρώτη φορά που θα αναμετρούνταν με τις Τ/Κυπριακές δυνάμεις των υψωμάτων της διαβάσεως Αγύρτας, αλλά και με τις επίλεκτες μονάδες καταδρομών και αλεξιπτωτιστών του τουρκικού στρατού, οι οποίες, εν τω μεταξύ, τις ενίσχυσαν.” (Αφήγηση Στγου Σταμάτη στην ημερίδα Ειδικών Δυνάμεων)
Οι Μοίρες, μπόρεσαν και κατέλαβαν τους ΑΝΣΚ (Αντικειμενικούς Σκοπούς) τους. και το πρωί της 21 Ιουλίου η διάβαση βρισκόταν σε ελληνικά χέρια.
Η 31 Μοίρα Καταδρομών, με διοικητή τον ταγματάρχη Αλέξανδρο Μανιάτη ο οποίος ανέλαβε την διοίκηση το απόγευμα της 19ης Ιουλίου, σχεδίασε και εξετέλεσε με άψογο τρόπο την επιχείρηση καταλήψεως του υψώματος Κοτζά-Καγιά. Με τον διοικητή της Μοίρας στην πρώτη γραμμή, και με τους λόχους κρούσεως των υπολοχαγών Ηλία Γλεντζέ και Αθανασίου Γαληνού σε πρωταγωνιστικόν ρόλο, οι Τ/Κύπριοι και οι επίλεκτοι του τουρκικού στρατού αιφνιδιάστηκαν παντελώς και υπέστησαν μεγάλες απώλειες. Κάποιοι ανέφεραν για 100-150 νεκρούς, ίσως και περισσότερους.
Η 32 Μοίρα Καταδρομών, με διοικητή τον ταγματάρχη Ναπολέοντα Δαμασκηνό, με ελάχιστους Ελλαδίτες αξιωματικούς Καταδρομών, λόγω των απωλειών κατά το πραξικόπημα, προσέγγισε αθόρυβα το ύψωμα Άσπρη Μούττη και το κατέλαβε με μικρή καθυστέρηση, λόγω της πυρκαϊάς της θαμνώδους βλάστησης του υψώματος, εξ αιτίας των βολών του πυροβολικού.
Η 33 Μοίρα, με διοικητή τον ταγματάρχη Γεώργιο Κατσάνη, προσέγγισε επιτυχώς το ύψωμα Πετρομούθια, αιφνιδίασε τον εχθρό και εξουδετέρωσε τις αντιστάσεις, τις οποίες εντόπισε.
“Κατά τας πρωϊνάς ώρας, η Μοίρα δια πυρών και σχετικής κινήσεως, προσπάθησε να υποβοηθήσει το έργο της 31 ΜΚ, προσβάλλουσα τον πύργο ΑΓΙΟΥ ΙΛΑΡΙΩΝΑ. Τα υπάρχοντα βαρέα όπλα της Μοίρας, έπληξαν πλειστάκις τον πύργο και άλλους στόχους, μέχρι ότου η εχθρική αεροπορία και εχθρικά όπλα καμπύλης τροχιάς κατέστρεψαν αυτά.
Ο Διοικητής της Μοίρας Τχης ΚΑΤΣΑΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, προωθημένος ως ήτο, μετά κατάληψιν οικίσκου, όστις ήτο πλήρης όπλων και πυρομαχικών, επλήγη και εφονεύθει, περί την 09:30 της 21ης Ιουλίου.
Ωσαύτως η Μοίρα έμεινε άνευ επαφής, μετά της ΔΔΚ, λόγω της εν τω μεταξύ καταστροφής των Σ/Α και τραυματισμού Διαβιβαστού (Δκτού/31ου ΛΟΚ, ο Λόχος Επιστράτων δεν είχε Σ/Α). Την διοίκηση της Μοίρας, αναλαμβάνει ο Υδκτής της, Λγός (ΠΖ) ΜΑΝΤΖΟΥΡΑΤΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ.” (Τμήμα αφήγησης του Στγου Μαντζουράτου κατά την διάρκεια της ημερίδας Ειδικών Δυνάμεων)
Η 34 Μοίρα Καταδρομών επιστρατεύθηκε τις πρωινές ώρες της 20ης Ιουλίου, στην Αθαλάσσα Λευκωσίας, με διοικητή τον ταγματάρχη Πέτρο Δεκούλο.
“Το απομεσήμερο της ίδιας ημέρας, κινήθηκε στην περιοχή του Πάνω Δικώμου, όπου και το σημείο εξορμήσεώς της. Με το τελευταίο φως, η Μονάδα ξεκίνησε την ενέργειά της, προς το ύψωμα 296. Αφού διήνυσε περί τα δύο χιλιόμετρα, δέχθηκε πυρά όλμων, οπότε ανέκοψε εκεί την προχώρησή της και έλαβε αμυντική διάταξη.
Τι παραπάνω θα περίμενε κανένας, από μια Μονάδα, η οποία επιστρατεύθηκε εξ ολοκλήρου το μεσημέρι, και εκλήθη να φέρει εις πέρας καταδρομική επιχείρηση, το βράδυ της ιδίας ημέρας. Πάλι καλά, που διατηρήθηκε συγκροτημένη, και δεν διαλύθηκε ολότελα.” (Αφήγηση Στγου Σταμάτη στην Ημερίδα Ειδικών Δυνάμεων)
Παρά την προσωρινή αυτή επιτυχία, οι αναμενόμενες δυνάμεις Πεζικού προς αντικατάσταση των μοιρών Καταδρομών δεν εμφανίσθηκαν. Στον τομέα του τουρκοκυπριακού θύλακα του Κιόνελι, ο οποίος είχε ενισχυθεί από τουρκικές μονάδες αλεξιπτωτιστών και καταδρομών, η ΕΛΔΥΚ ενισχυμένη με άρματα, δεν κατόρθωσε να τον εξαλείψει.
Κατόπιν τούτου, τις πρωινές ώρες της 21ης Ιουλίου 1974, η Διοίκηση Δυνάμεων Καταδρομών Κύπρου διέταξε τις Μονάδες της να απαγκιστρωθούν και να συμπτυχθούν στους χώρους εξορμήσεώς τους, προκειμένου να αναλάβουν άλλες αποστολές. Η απαγκίστρωση και η σύμπτυξη των Μονάδων ήταν επιτυχής.
Οι Μονάδες Καταδρομών αναπαύθηκαν και αναδιοργανώθηκαν. Ήταν η πρώτη και τελευταία τους φορά, που χρησιμοποιήθηκαν στον καταδρομικό τους ρόλο. Στη συνέχεια, χρησιμοποιήθηκαν σαν απλές μονάδες Πεζικού και κάλυπταν τα κενά και τις αδυναμίες των υπολοίπων δυνάμεων, δίδοντας διαδοχικό αμυντικό αγώνα.
Συμπεράσματα της επιχείρησης “Λαβίδα”
Για μια ακόμη φορά επαληθεύθηκε η αρχή της τακτικής χρησιμοποίησης των Δυνάμεων Καταδρομών. Η αφανής, μυστική και αθόρυβη διείσδυση και προσβολή των εχθρικών θέσεων, στην διάβαση της Αγύρτας, επέφερε τον μέγιστο αιφνιδιασμό του αντιπάλου και προκάλεσε πανικό.
Η μή ενίσχυση ή αντικατάσταση των μονάδων Καταδρομών από δυνάμεις Πεζικού, με τον ανάλογο βαρύ οπλισμό, οδήγησε στην αναγκαστική τους αποχώρηση, με αποτέλεσμα την απώλεια του εξαιρετικού στρατηγικού πλεονεκτήματος που είχαν προκαλέσει, με την παρεμπόδιση της συνένωσης των τουρκικών αποβατικών δυνάμεων με τον θύλακα Κιόνελι.
«Οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις, αντιμετώπισαν άλλο ένα σοβαρό πρόβλημα.. Η τηλεφωνική επικοινωνία ήταν σχεδόν αδύνατη τις τρεις πρώτες μέρες, όχι μόνο μεταξύ των μονάδων, αλλά και μεταξύ του διοικητού του σώματος στρατού και της Αγκύρας. Την πρώτη ημέρα κατάφεραν να στήσουν ένα κανάλι με την Τουρκία το οποίο όμως, διακόπηκε στις 22.00 της ιδίας ημέρας και για τις επόμενες δύο ημέρες, δεν υπήρχε καμία επικοινωνία με το Γενικό Επιτελείο των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων.
Η γραμμή επικοινωνίας, είχε δημιουργηθεί αρχικά, μέσω μιας ειδικής συσκευής την οποία μετέφερε το 2ο τάγμα καταδρομέων από την Τουρκία και την εγκατέστησε στον Πενταδάκτυλο, στο Ατάκ Τεπέ, δίπλα από το Κοτζάκαγια. Από εκεί με καλώδια, συνδέθηκε με το διοικητήριο του σώματος στρατού, στο Μπογάζι. Τα καλώδια όμως καταστρέφονταν από τις φωτιές, που μαίνονταν την ώρα των μαχών. Ειδική ομάδα πηγαινοερχόταν γι’ αποκατάσταση της βλάβης, μέχρι που στις 22.00 το βράδυ της ίδιας ημέρας(Μουζαφέρ Σεβέρ. Τότε συνταγματάρχης της τουρκικής υπηρεσίας πληροφοριών)
(Απόσπασμα από την αφήγηση Στγου Γλεντζέ κατά την διάρκεια της ημερίδας Ειδικών Δυνάμεων)
Αποτελέσματα
Οι εφεδρείες της Εθνικής Φρουράς αναλώθηκαν στον θύλακα Κιόνελι-Λευκωσίας και στην διάβαση Αγύρτας, χωρίς αποτέλεσμα, αντί να επιπέσουν στο προγεφύρωμα της Κερύνειας, εκεί που πάταγε τροχός και ερπύστρια, και στο οποίο οι τουρκικές αποβατικές δυνάμεις δούλευαν σχεδόν ανενόχλητες.
Στην προσπάθεια της εξάλειψης του προγεφυρώματος στο Πεντεμίλι, πάλι ατυχώς και εντελώς αντίθετα με την αρχή της τακτικής τους χρησιμοποίησης, οι δυνάμεις Καταδρομών (33 ΜΚ) κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν μηχανοκινήτο πεζικό και άρματα, με αποτέλεσμα τις ανώφελες απώλειες γενναίων ανδρών.
“Ακολουθούν σκηνές απερίγραπτου ηρωισμού και αυτοθυσίας, σε αγώνα εκ του συστάδην. Τα εχθρικά άρματα και τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού (ΤΟΜΠ) του αντιπάλου, επιτίθενται ακάθεκτα εναντίον των ελαφρά εξοπλισμένων, αλλά ηρωικών Λοκατζήδων. Τα τμήματα της Μοίρας με αγώνα εκ του συστάδην και τη χρήση του ελαφρού οπλισμού και χειροβομβίδων, αλλά και με μεγάλες απώλειες, διασπούν τον εχθρικό κλοιό και διαρρέουν προς τις ελεύθερες περιοχές και τους προβλεπόμενους χώρους συγκεντρώσεως. Λαμβάνουν χώρα πράξεις αφθάστου γενναιότητος, που δεν υπάρχουν λόγια να τις χρωματίσουν. Τραυματισμένοι Καταδρομείς, κάλυπταν τους συναδέλφους τους για να διαφύγουν…” (Απόσπασμα της ομιλίας Στγου Μαντζουράτου)
Οι συνολικές απώλειες μονάδων Καταδρομών καθ’ όλη την διάρκεια των επιχειρήσεων στην Κύπρο, ανήλθαν σε 186 νεκρούς και αγνοούμενους.
“Όπου και όπως και εάν χρησιμοποιήθηκαν, οι καταδρομείς έπραξαν το καθήκον τους εις το ακέραιον, προσέφεραν ύψιστες υπηρεσίες προς το Έθνος και άφησαν ιερή παρακαταθήκη στις νεότερες γενεές. Συνεχώς στην πρώτη γραμμή, υπερέβαλαν τις δυνατότητές τους και, σε πλείστες περιπτώσεις, προξένησαν εφιαλτικές απώλειες στον εχθρό. Οι Τούρκοι δοκίμασαν πολύ πικρές εμπειρίες, οσάκις ήρθαν αντιμέτωποι με τους καταδρομείς.
Και γνωρίζουν πολύ καλά οι Τούρκοι, ότι, εάν ποτέ απαιτηθεί, οι νεότεροι Έλληνες καταδρομείς, εμπνεόμενοι από το πνεύμα, παραδειγματιζόμενοι από την διαγωγή και σεβόμενοι την θυσία των παλαιών καταδρομέων, θα τούς αντιμετωπίσουν, όπως και τότε, κατά τρόπον που δεν θέλουν ούτε να το σκέπτονται. ” (Απόσπασμα ομιλίας Στγου Σταμάτη)
Σημείωση
Πολλά περισσότερα και ενδιαφέροντα γεγονότα μπορούν να διαβάσουν όσοι ενδιαφέρονται, στο βιβλίο “Οι Καταδρομείς κατά του Αττίλα” εκδόσεως της Λέσχης Καταδρομέων και Ιερολοχιτών, που αποτελούν τα πρακτικά της Ημερίδας των Ειδικών Δυνάμεων που έλαβε χώρα τον Νοέμβριο του 2016 στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών.
ΠΗΓΗ: Εφημερίδα Ειδικών Δυνάμεων
