Ο μεγαλύτερος ίσως αρχαιοελληνικός ναός στην Κρήτη, αφιερωμένος στην Αρτέμιδα Σκοπελίτιδα (52 μ. x 19,60 μ.), ανακαλύφθηκε από τον αρχαιολόγο Νίκο Παναγιωτάκη στην κορυφή του λόφου Κεφάλα, στην περιοχή των Γουρνών, κοντά στα χωριά Καινούργιο Χωριό, Γάλυπε και Σκόπελα της Επαρχίας Πεδιάδας του Νομού Ηρακλείου, ύστερα από επιφανειακή έρευνα.
«Πιστεύουμε ότι το ιερό της Κεφάλας πιθανόν ήταν αφιερωμένο στην Αρτέμιδα Σκοπελίτιδα για πολλούς λόγους: η λέξη Σκόπελος σήμαινε στην αρχαία ελληνική «κάθε ψηλό βράχο ή κάθε απόκρημνο ύψωμα που βρίσκεται προς την πλευρά της θάλασσας», όπως είναι και η θέση του λόφου της Κεφάλας, που θα μπορούσε επομένως να συνδεθεί με το επίθετο Σκοπελίτις της επιγραφής που βρέθηκε. Ως γνωστόν, η Αρτεμις ιδίως πάνω σε υψώματα είχε ναούς λατρείας», αποκάλυψε ο αρχαιολόγος Νίκος Παναγιωτάκης στο Κρητολογικό Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στο Ρέθυμνο.
Πώς ήταν ο ναός
Μιλώντας στη εφημερίδα Ελευθεροτυπία και τον Π. Γεωργούδη, ο αρχαιολόγος εξηγεί ότι «το ιερό αναπτυσσόταν στην κορυφή του λόφου, που είχε ισοπεδωθεί γι’ αυτό το σκοπό, και σε ένα άνδηρο σε χαμηλότερο επίπεδο. Στο χαμηλότερο άνδηρο υπήρχε ο περίβολος, που περιέκλειε το χώρο του ιερού και ήλεγχε την πρόσβαση προς αυτό. Η είσοδος θα ήταν στη νότια πλευρά, τη μόνη που επιτρέπει σχετικά εύκολη πρόσβαση στην κορυφή του λόφου.
Ο κυρίως ναός στην κορυφή ακολουθεί τον προσανατολισμό του λόφου, από βορειοανατολικά προς νοτιοδυτικά, βλέπει δηλαδή απευθείας τη θάλασσα, και είναι τέτοιας μνημειώδους κατασκευής, ώστε θα ήταν ορατός σε μεγάλη απόσταση από τη θάλασσα και την ξηρά.
Σήμερα σώζονται τα θεμέλια του δυτικού τοίχου με μεγάλους ημιλαξευμένους δόμους, αρχικού μήκους 52 μ. και τμήματα των στενών βαθμιδωτών τοίχων (το πλάτος δεν έχει προσδιοριστεί, τελευταία μέτρηση: 19,60 μ.), αποδίδοντας μια εξαιρετικά στενόμακρη κάτοψη».
Γιατί είναι τόσο σημαντικό το μνημείο
Τα στοιχεία που κάνουν σπουδαίο το μνημείο είναι σύμφωνα με τον αρχαιολόγο «η ερμηνεία των αρχιτεκτονικών καταλοίπων, και πριν απ’ όλα ο ανατολικός προσανατολισμός του κτιρίου, κλασικός για αρχαίους ελληνικούς ναούς, το μνημειώδες μέγεθός του, με έμφαση στον άξονα του μήκους, η ύπαρξη περιβόλου ισχυρής και επιμελημένης κατασκευής και η περίοπτη θέση του λόφου, που δεσπόζει στο Κρητικό Πέλαγος, από τη Ρογδιά μέχρι και τη Χερσόνησο.
Τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και η θέση πάνω στον «επίσκοπο» αυτό λόφο υποδεικνύουν, επομένως, την ύπαρξη σπουδαίου λατρευτικού κέντρου, άγνωστου μέχρι τώρα από τις αρχαίες πηγές (επιγραφές, αρχαίους συγγραφείς ή νεότερους περιηγητές). Ο Παυσανίας, βέβαια, αναφέρει δύο ιερά στην Κρήτη, ένα Δικτύνναιον στη δυτική Κρήτη και ένα ιερό αφιερωμένο στην Αρτέμιδα χωρίς γεωγραφικό προσδιορισμό.
Ο Στράβων, επίσης, αναφέρει ιερό αφιερωμένο στη Βριτόμαρτη στη Χερσόνησο, επίθετο που συνδέεται με την Αρτέμιδα αλλά και τη Δίκτυννα. Η Αρτεμις-Βριτόμαρτις ήταν, εξάλλου, πάντα συνδεδεμένη με τη Χερσόνησο, όπου υπήρχε και ξόανό της. Επιγραφή των αρχών του 2ου αιώνα π.Χ., που είχε βρεθεί από τον αρχαιολόγο Νικόλαο Πλάτωνα στο λόφο της Φορτέτσας κοντά στην Κνωσό και δημοσιεύτηκε το 1948 στα Κρητικά Χρονικά, αναφέρεται σε ιερό αφιερωμένο στην Αρτέμιδα Σκοπελίτιδα.
Η καταστροφή του ιερού μπορεί να προκλήθηκε κατά το 2ο αιώνα π.Χ. -θύμα ίσως πολιτικών ή και θρησκευτικών διενέξεων. Η καταστροφή του μπορεί να προκλήθηκε από την Κνωσό, που πήρε ίσως την επιγραφή του ιερού (που βρέθηκε στη Φορτέτσα) σε δικό της έδαφος».
ΠΗΓΗ: pyles.tv
