Ενώ το παρόν αυτού του τόπου μαστίζει η απογοήτευση, το παρελθόν του δεν παύει να μας εκπλήσσει γοητευτικά. Και είναι τόσο πολλές οι εκπλήξεις ώστε να δυσπιστεί κανείς για οτιδήποτε, ακόμη κι αν είναι σκαλισμένο σε γρανίτη.
Κάτι τέτοιο, το ασύλληπτο, διηγούνται τα βράχια Σκανδιναβίας και Β. Αμερικής: ότι οι πρόγονοι των Κρητών «έκοβαν βόλτες» στον Ατλαντικό, αρμέγοντας τα πλούτη Βαλτικής και Αμερικής, 40 ολόκληρους αιώνες προτού ο Κολόμβος φιλήσει το χώμα των «Δυτικών Ινδιών»!
Το πώς και υπό ποιους όρους θα μπορούσε να συμβεί αυτό είναι κάτι που η κοινή λογική εύκολα θα κατέτασσε στην παραεπιστημονική φιλολογία και στην εθνικιστική μυθοπλασία.
Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια αφότου πρωτάκουσα – από τον αείμνηστο καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών Αντώνη Κονταράτο, συγκεκριμένα – για το ενδεχόμενο αρχαίοι Ελληνεςνα είχαν φθάσει στην… Αμερική, ψάχνοντας για νέες πηγές μετάλλων.
Ομολογώ ότι χαμογέλασα τότε, σκεπτόμενος όλα τα υπόλοιπα απίθανα που είχα διαβάσει για αρχαίους Ελληνες στη Ν. Αμερική, την Αυστραλία ή την Ιαπωνία. Και θα κρατούσα στο απωθημένο αυτή τη θεωρία αν δεν μάθαινα για ένα πρόσφατο βιβλίο – το The LostEmpire ofAtlantis του Gavin Menzies – που επανέφερε παταγωδώς το θέμα και ανακίνησε σωρεία συζητήσεων στο Διαδίκτυο.
Στο βιβλίο του ο Menzies ακολουθεί αρχικά τα ίχνη των Μινωιτών στη Μικρά Ασία, την Αίγυπτο, την Υεμένη, την Ινδία και την Κεϊλάνη – όπου τα έπη Sangam των Tamil μιλούν ακόμα για «τα υπέροχα πλοία των Ελλήνων που φέρνουν χρυσό και φεύγουν φορτωμένα πιπέρι…».
Εκπληκτος από τα μουσειακά ευρήματα που δικαίωναν τον Στράβωνα και τον Πτολεμαίο, ο συγγραφέας αναλογίστηκε όχι μόνον τα μυστικά ναυσιπλοΐας που πρέπει να κατείχαν οι Μινωίτες, αλλά και το πού έβρισκαν όλες εκείνες τις ποσότητες μετάλλων που εμπορεύονταν.
Η Κύπρος με τα μεταλλεία χαλκού γνωρίζουμε ιστορικά ότι δεν μπορούσε να αντεπεξέλθει καν στις απαιτήσεις των Φαραώ. Κι όμως, οι Μινωίτες τους έδωσαν χάλκινα πριόνια ενισχυμένα με κασσίτερο για να κόψουν τους ογκόλιθους των πυραμίδων τους… Καταπώς βρέθηκε γραμμένο στα αρχεία του βασιλιά Σάργκον των Ακκαδίων, τα μινωικά πλοία έφερναν ήδη από το 2350 π.Χ. κασσίτερο, από την Ισπανία και τη Βρετανία.
Κι έπειτα, εκείνο το απίθανο εύρημα του 1450 π.Χ. στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης από πού ήρθε; Lasioderma serricorne, δηλαδή κάμπια των φύλλων καπνού! Ναι, του καπνού που όλοι γνωρίζαμε ότι πρωτόφτασε στην Ευρώπη τον 16ο αι. μ.Χ. από την αμερικανική ήπειρο. Οπότε, ο Menzies στράφηκε τώρα δυτικά, ψάχνοντας να βρει κατά πόσο – και πώς – εκείνοι οι ατρόμητοι ναυτικοί είχαν όχι μόνον διαβεί τις Ηράκλειες Πύλες, αλλά και είχαν φθάσει στον Νέο Κόσμο.
Τα «ύποπτα» ορυχεία
Δύσπιστος ων, τον αναζήτησα για να μου δώσει «πειστήρια». Από τα όσα μου είπε συνήγαγα ότι υπήρξαν δύο κλειδιά που ξεκλείδωσαν την υπόθεση των «Ελλήνων στην Αμερική». Το ένα ήταν ένα μεταλλουργικό ανεξήγητο: οι αρχαιολόγοι των ΗΠΑ έχουν βρει 5.000 ανοιχτά ορυχεία χαλκού (σχεδόν απόλυτα καθαρού) στις ακτές της λίμνης Superior, μεταξύ Μίσιγκαν των ΗΠΑ και Καναδά, απ’ όπου έχουν εξαχθεί κάπου 500.000 τόνοι μεταξύ 2470 – 1050 π.Χ., που… κανένας δεν γνωρίζει πού πήγαν!
Συγκεκριμένα, οι τότε Ινδιάνοι των περιοχών αυτών ζούσαν στη Λίθινη Εποχή και μόνο μετά το 1500 π.Χ. αρχίζουν να χρησιμοποιούν περιορισμένες ποσότητες χαλκού – κι αυτές μόνο για κοσμήματα. Ποιος λοιπόν ήταν ο «κλέφτης» κι από πού και πώς ήρθε;
Δεδομένου ότι η Μεσόγειος και η Μεσοποταμία ήταν εκείνες που τότε διέρχονταν την Εποχή του Χαλκού (και ο χαλκός ήταν τότε ακριβότερος κι από το χρυσάφι), οι υποψίες στρέφονται προς τα εκεί. Κατά εντυπωσιακή μάλιστα συγκυρία, οι μυστηριώδεις μαζικές εξορύξεις χαλκού τόσο στη Βόρεια Αμερική όσο και στην Ισπανία και τη Βρετανία σταμάτησαν γύρω στο 1350 π.Χ. – την εποχή που το ηφαίστειο της Θήρας καθόρισε τη μοίρα των Μινωιτών.
Και οι Ελληνες που παρέλαβαν τη σκυτάλη (Αχαιοί Μυκηναίοι αρχικά, Δωριείς και Ιωνες στη συνέχεια) είναι οι μόνοι που διηγούνται ταξίδια από παλιά στην Ωγυγία (Ισλανδία), το Κρόνιο Πέλαγος και τις δυτικότερες ακτές.
Για το πώς πήγαν, η απάντηση θα μπορούσε να δοθεί μόνο με το κλειδί που λέγεται γνώση των ωκεάνιων ρευμάτων – των ρευμάτων του ωκεανού που ο Ομηρος περιέγραφε ως βαθύρροοκαι βαθυδίνη. Το ρεύμα του Κόλπου του Mεξικού, το περίφημο Gulf Stream, στριφογυρνά στον Ατλαντικό και διακλαδίζεται σε βρόγχους που εισχωρούν στη Μεσόγειο και στη Βαλτική.
Οποιος γνωρίζει αυτές τις υδροτσουλήθρες και τοποθετεί κατάλληλα το σκαρί του επάνω τους «πετάει». Για παράδειγμα – λέει ο κ. Μαριολάκος – ο Πλούταρχος αποφαίνεται πως ένα σκαρί σαν την «Αργώ» μπορούσε να διανύσει τα 900 χλμ. απόστασης Βρετανίας -Ισλανδίας σε 5 ημέρες (4-5 μίλια/ ώρα).
Μινωικές κρουαζιέρες στο Κρόνιο Πέλαγος
Μινωικές λέξεις και σκίτσα πλοίων περιμένουν την εξήγησή τους στα βράχια των ακτών της Βαλτικής
Τα επιχειρήματα του καθηγητή Μαριολάκου ήταν εντυπωσιακά και μου φαίνονταν λογικά. Το δυσθεώρητο όμως του επιτεύγματος δεν μπορούσε να ικανοποιηθεί παρά μόνο με αποδείξεις για το ότι αρχαϊκά πλοία σαν την «Αργώ» μπορούσαν να πάνε τόσο μακριά – πόσω μάλλον τα ακόμα αρχαιότερα μινωικά. Θυμήθηκα ένα δημοσίευμα του 2010, από νορβηγική εφημερίδα, σύμφωνα με το οποίο είχαν βρεθεί μυστηριώδη γράμματα της περιόδου 1800 – 1000 π.Χ. σκαλισμένα σε γρανίτη.
Τα γράμματα αυτά αποκρυπτογράφησε ως μινωικά ο νορβηγός γλωσσολόγος και ακαδημαϊκός Kjell Aartunκαι τιμήθηκε γι’ αυτό με το χρυσό μετάλλιο του βασιλιά. Κατά τον Aartun, οι μινωικές λέξεις μεταφράζονταν «Μαλακός και καθαρός», αναφερόμενες στο μεγαλύτερο κοίτασμα αργύρου όλης της Ευρώπης που είχαν εντοπίσει στο Kongsberg του Οσλο αυτοί οι απίστευτοι κυνηγοί θησαυρών. Αλλά μήπως είχαν αφήσει και άλλα ίχνη πίσω τους;
Ρώτησα σχετικά τον δρα Μηνά Τσικριτσή, που πρότινος είχε εντοπίσει τον «πήλινο υπολογιστή ναυσιπλοΐας» των Μινωιτών (βλ. www.tovima.gr/science/research/article/?aid=391944). Κατά την επικοινωνία μας αμφισβήτησε την ερμηνεία του Aartun, αλλά ήταν βέβαιος για το ότι επρόκειτο για Μινωίτες, καθώς μια πρόσφατη μελέτη του προσέθεσε υποστηρικτικά στοιχεία στη θεωρία του καθηγητή Μαριολάκου για πέρασμα στην αντίπερα όχθη του ωκεανού. Μου είπε συγκεκριμένα:
Ο Πλούταρχος περί… Καναδά
Μία από τις παράλιες φλέβες χαλκού στη λίμνη Superior των ΗΠΑ, με τα πανάρχαια ίχνη εξόρυξης
- «Ο Πλούταρχος γράφει: «Οσο για τη μεγάλη ήπειρο, από την οποία η μεγάλη θάλασσα περιέχεται σε κύκλο, από τα άλλα νησιά απέχει λιγότερο, από την Ωγυγία όμως γύρω στα πέντε χιλιάδες στάδια ταξιδεύοντας με πλοία με κουπιά. (…) Από την ηπειρωτική γη τα κοντινά μέρη κατοικούν Ελληνες, γύρω από κόλπο όχι μικρότερο από την Μαιώτιδα (λίμνη), του οποίου το στόμα βρίσκεται στην ίδια ευθεία με το στόμα της Κασπίας θάλασσας». Οι αποστάσεις μεταξύ Γροιλανδίας, Νέας Γης και νησιού Baffin του Καναδά είναι περίπου 1.140 χλμ., ενώ μεταξύ Νέας Γης και νησιού Baffin είναι περίπου 1.300 χλμ. Η αναφορά ότι γύρω από τον κόλπο κατοικούν Ελληνες μας φανερώνει μια αποικία στον κόλπο του Αγ. Λαυρεντίου.
Το σημαντικό όμως στην περιγραφή αυτή είναι ότι μας παρέχει γεωγραφικές πληροφορίες οι οποίες είναι σωστές. Πράγματι, ο κόλπος του Αγ. Λαυρεντίου μοιάζει με τη Μαιώτιδα λίμνη (Αζοφική Θάλασσα, στον Εύξεινο Πόντο) και είναι λίγο μεγαλύτερος. Οσο για την πληροφορία ότι το στόμιο του κόλπου είναι στην ίδια ευθεία με το στόμιο της Κασπίας, κοιτώντας στο Google Earth εύκολα διακρίνουμε ότι τα δύο στόμια βρίσκονται σε βόρειο γεωγραφικό πλάτος 47ο, άρα στην ίδια ευθεία. Αυτή η πληροφορία είναι και η μοναδική αναφορά στην αρχαία γραμματεία που μας δείχνει ότι μπορούσαν εκείνη την εποχή να προσδιορίζουν το γεωγραφικό πλάτος ενός τόπου. Αλλά υπάρχει και κάτι ακόμη στον Πλούταρχο που θεωρώ απόδειξη αληθείας για τα ταξίδια στην Αμερική».
- Δηλαδή… τι;
- «Μας λέει: «Οταν λοιπόν ο αστέρας του Κρόνου, τον οποίο εμείς αποκαλούμε Φαίνοντα ενώ εκείνοι Νυκτούρο, φτάσει στον Ταύρο μετά από περίοδο τριάντα ετών, αφού προετοιμάσουν επί χρόνο πολύ τη θυσία… (ξεκινούν το ταξίδι της επιστροφής)». Αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να ελέγξουμε αστρονομικά την περίοδο που πιθανόν έγινε το συγκεκριμένο ταξίδι που εξιστορεί. Ο Πλάτωνας είχε κατατάξει τους πλανήτες στο ηλιακό σύστημα, σε σειρά από έξω προς τα μέσα ως προς τη Γη, με τα εξής ονόματα: Φαίνοντας (ο Κρόνος), Φαέθοντας (ο Δίας), Πυρόεντας (ο Αρης), Εωσφόρος (η Αφροδίτη), Στίλβοντας (ο Ερμής), Ηλιος και Σελήνη. Το όνομα Φαίνοντας ετυμολογικά σημαίνει αυτόν που γίνεται ορατός, ενώ η λέξη Νυκτούρος σημαίνει αυτόν που είναι τελευταίος στη νύκτα. Με χρήση ειδικού προγράμματος αστρονομίας έλεγξα στις γεωγραφικές συντεταγμένες του Καναδά για την εποχή του Πλουτάρχου (1ου αι. μ.Χ.) σε ποια χρονολογία και σε ποιον μήνα ο πλανήτης Κρόνος βρίσκεται στον αστερισμό του Ταύρου πριν ανατείλει ο Ηλιος.
Επιβεβαίωσα ότι κάθε 30 σεληνιακά χρόνια εμφανίζεται όντως το φαινόμενο να ανατέλλει ο Κρόνος στον Ταύρο. Επειτα, πάλι, ο Πλούταρχος λέει: «Τα νησιά που βρίσκονται πέρα κατοικούνται από Ελληνες και βλέπουν τον Ηλιο να κρύβεται για λιγότερο από μία ώρα επί τριάντα μέρες. Και η νύχτα εκεί έχει ελαφρύ σκοτάδι και λυκαυγές που φέγγει από τη δύση». Εφόσον το ταξίδι επιστροφής ξεκινούσε αρχές Ιουνίου, τότε πρέπει να ελέγξουμε πού έβλεπαν τον Ηλιο να κρύβεται λιγότερο από μία ώρα για 30 ημέρες. Με κατάλληλο πρόγραμμα βρήκα ότι την εποχή του 1ου αι. π.Χ. στη Γροιλανδία (60ο βόρεια) ο Ηλιος έδυε μία ώρα μεταξύ 4-5 π.μ. και αυτό συνέβαινε για χρονικό διάστημα ενός μήνα, από 9/6 ως και 9/7. Η ταύτιση αυτή δηλώνει ότι αρχικά ταξίδευαν βόρεια, φθάνοντας κοντά στον Αρκτικό Κύκλο, όπου τη θάλασσα ονόμαζαν Κρόνιο Πέλαγος.
Στην περιοχή αυτή η νύχτα έχει όντως λυκαυγές και ελαφρύ σκοτάδι. Η αστρονομική σύνδεση, σε συνδυασμό με τις γεωγραφικές γνώσεις των δύο τόπων που έχουν ίδιο γεωγραφικό πλάτος, καταδεικνύει ότι το ταξίδι που περιγράφει ο Πλούταρχος – από την Αμερική στην Καρχηδόνα, το 86 μ.Χ. – όντως συνέβη.
Ο συλλογισμός ήταν συγκλονιστικός, αλλά με συγκρατούσε το ότι μετρούσαμε τα δεδομένα ενός ταξιδιού στη ρωμαϊκή πλέον εποχή – μια εποχή που ίσως οι ταξιδιώτες να είχαν και Μηχανισμό των Αντικυθήρων εν πλω».
Τι στοιχεία είχαμε ότι πλοία της μινωικής εποχής κατόρθωναν το ταξίδι; Οι εκπλήξεις από τη χώρα των Βίκινγκς έδωσαν ίσως την απάντηση.
tovima.gr
