Αποκλειστική συνέντευξη στο δημοσιογράφο Νίκο Κολίτση
Ο ηθοποιός Χρήστος Λιακόπουλος «ταξιδεύει», από το θέατρο Αλκμήνη, στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, με...
το μανδύα μονολόγου του Αυτοκράτορα Ανδριανού, εμπιστευόμενος το «βασίλειό» του, στο Νewslink.gr και στο δημοσιογράφο Νίκο Κολίτση, υπογράφοντας «αυτοκρατορικές δηλώσεις καρδιάς», για τους… δρόμους αντοχής της παράστασης, την αποθεραπεία της Καστέλλας, την έκσταση της στιγμής, την… προπονητική στο ποδόσφαιρο, τη φαντασία, τον Αριστοτέλη, τη δύναμη της εξουσίας και τη φθορά του περιβάλλοντος, τους φόβους, τις ανασφάλειες και τα προβλήματα της ζωής, τα στοιχήματα της χρονιάς και την ελληνική πολιτική σκηνή.
Πώς αποφορτίζεστε, ψυχικά και σωματικά, μετά το τέλος μιας απαιτητικής παράστασης-μονολόγου, υψηλής έντασης, έντονων συγκινήσεων και εγκεφαλικών κραδασμών;
Πάνω απ’ όλα είναι θέμα χρόνου. Χρειάζεται να περάσουν κάποιες ώρες, να χαλαρώσω κάπως, να κοιμηθώ μετά και την επόμενη μέρα θα είμαι καλύτερα… Η χαλάρωση αυτή επέρχεται πίνοντας κάτι με παρέα, είτε κοντά στο θέατρο είτε -ακόμα καλύτερα- εκεί που μένω, στην Καστέλλα του Πειραιά, ατενίζοντας την υπέροχη θέα και συζητώντας. Είναι πράγματι πάρα πολύ απαιτητικός ο συγκεκριμένος μονόλογος. Είναι μαραθώνιος με ταχύτητα σπριντ (δρόμος ταχύτητας των εκατό μέτρων)
Για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά (τρίτη συνολικά), παρουσιάζεται στο θέατρο Αλκμήνη, ο μονόλογος «Αυτοκράτωρ Ανδριανός», τον οποίο ενσαρκώνετε, σε δικό σας κείμενο, ενώ έχετε και την ευθύνη της σκηνοθεσίας μαζί με την Αναστασία Μαρκουτσά. Ποιο είναι το feedback που λάβατε από την πρώτη χρονιά και τι περισσότερο ευελπιστείτε να εισπράξετε φέτος;
Αυτό που έχω εισπράξει, τα δύο προηγούμενα χρόνια, είναι κάτι πολύ θετικό. Όσοι βλέπουν την παράσταση κάνουν ένα μαγευτικό ταξίδι πίσω στο χρόνο, στη Ρώμη και τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία γενικότερα (από τις χιονισμένες πεδιάδες του Δούναβη μέχρι τα βάθη της Ασίας, την Αίγυπτο μετά και το Νείλο), αλλά, κυρίως, στο μυαλό και την καρδιά του Ανδριανού… Αυτό το μυστηριώδες και μυσταγωγικό ταξίδι, σε συνδυασμό με τα σημαντικά διδάγματα, που εκτιμώ ότι περνάει το έργο, του δημιουργούν ψυχική ανάταση και στην καλύτερη περίπτωση, την ανώτερη μορφή της, που είναι η έκσταση. Ευελπιστώ φέτος αυτό να πραγματωθεί ακόμα περισσότερο και να μεταλαμπαδευτεί σε όλο και περισσότερους ανθρώπους.
Παρότι θετικής κατεύθυνσης, όντας απόφοιτος του Οικονομικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Πειραιά, έχετε γράψει ένα κείμενο, βαθιάς θεωρητικής δομής, με ιστορικό υπόβαθρο, που θα ζήλευαν φιλόλογοι και συγγραφείς. Πώς θ’ αντιμετωπίζατε μία υποθετική πρόταση να συμπεριληφθεί στη διδακτέα ύλη του Γενικού Λυκείου, στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας;
Σας ευχαριστώ πολύ για τα καλά σας λόγια. Εύχομαι να σηκώνω επάξια, διαρκώς, το βάρος που νιώθω να εναποθέτουν στους ώμους μου… Προσπαθώ, πάντοτε, σε ό, τι κάνω, για το καλύτερο δυνατό ή και πάνω απ’ αυτό… Μια τέτοια πρόταση, όπως αυτή που αναφέρατε, θα ήταν ιδιαίτερα τιμητική για μένα και θα με γέμιζε χαρά και ηθική ικανοποίηση.
Ως «πρόεδρος» και «προπονητής», συμπρωταγωνιστήσατε σε τρία θρυλικά διαφημιστικά τηλεοπτικά μηνύματα γνωστής εταιρείας κινητής τηλεφωνίας, πριν χρόνια. Πόσες φορές από τότε σας έχουν προσφωνήσει… «Πρόεδρε» ή «Coach»;
Ναι, στα συγκεκριμένα και πολύ επιτυχημένα -από την άποψη της αίσθησης που έκαναν στον κόσμο-, τηλεοπτικά διαφημιστικά μηνύματα, «ήμουν» ο προπονητής… Όσο πιο κοντά βρισκόμουν χρονικά με την περίοδο που προβλήθηκαν, το «Γεια σου, coach» και το «Τι κάνεις, προπονηταρά;», ήταν πολύ συχνά. Όσο περνούσε ο καιρός, η συχνότητά τους όλο και αραίωνε…
Ποια είναι τα όρια στο κείμενό σας και στην παράσταση ανάμεσα στη φαντασία, τη μυθοπλασία και την ιστορική πραγματικότητα;
Το κείμενο και κατ’ επέκταση η παράστασή μου, είναι ένα μείγμα από ιστορικά γεγονότα και μυθοπλασία. Τα ιστορικά γεγονότα παραθέτονται όσο πιο κοντά, είναι γνωστά σε μένα, στην αλήθεια. Η φαντασία αναλαμβάνει μετά να τα εμπλουτίσει, να τους δώσει άλλη διάσταση, να τα κάνει εξαιρετικά ενδιαφέροντα και άξια να γίνουν θεατρικό έργο-παράσταση ή, σε άλλη περίπτωση, σενάριο και κινηματογραφική ταινία. Όπως λέει ο Αριστοτέλης, στο έργο του «Περί Ποιητικής», μύθος είναι όχι το πώς έγιναν πραγματικά τα γεγονότα, αλλά το πώς θα μπορούσαν να είχαν γίνει…
Υπάρχουν άνθρωποι του πολιτικού διαμετρήματος του Αυτοκράτορα Ανδριανού στις μέρες μας, στην Ελλάδα και στην Ευρώπη ή δεν τίθεται μέτρο σύγκρισης;
Απ’ όσο μπορώ να σκεφτώ αυτή τη στιγμή και είμαι ικανός να γνωρίζω, θεωρώ πως όχι, δεν υπάρχουν… Δεν τίθεται θέμα σύγκρισης, σε καμία περίπτωση.
Πώς μπορεί ένας άνθρωπος να διαχειριστεί τη δύναμη της εξουσίας προς όφελος των άλλων, χωρίς να φθείρει τον εαυτό του και να φθαρεί από το περιβάλλον του;
Νομίζω πως δεν είναι δυνατόν να διαχειριστεί κάποιος τη δύναμη της εξουσίας προς όφελος των άλλων, χωρίς να φθείρει τον εαυτό του και να φθαρεί από το περιβάλλον του. Όλες οι καταστάσεις και οι συνθήκες είναι ένα πακέτο ωφελειών και υποχρεώσεων, θετικών και αρνητικών, κερδών και απωλειών. Δε γίνεται διαφορετικά. Αν, όμως, θαυμάζει και επιδιώκει το αληθινό, το αγαθό και το ωραίο και η καρδιά του κατακλύζεται από αγάπη πραγματική για τους συνανθρώπους του, αποδέχεται το όποιο κόστος και προχωρά ακάθεκτος, κάνει πράξη αυτό που θεωρεί ως σκοπό της ζωής του…
Θα χρειαζόταν ψυχολογική υποστήριξη ο Ανδριανός, με βάση την οπτική μιας ψυχοθεραπεύτριας; Ποια είναι η εκτίμησή σας; Είναι εφικτό και αποτελεσματικό ταυτόχρονα, ένας άνθρωπος μόνος του να ξεπεράσει ανώδυνα τους φόβους, τις ανασφάλειές του και τις δυσκολίες της ζωής;
Όλοι οι άνθρωποι χρειαζόμαστε ψυχολογική υποστήριξη πολλές φορές στη ζωή μας και από μία ειδικό (άρα πιο εξειδικευμένη και στοχευμένη βοήθεια) και από άλλους συνανθρώπους μας, μη ειδικούς (αυτό που ονομάζουμε ενθάρρυνση, ζεστασιά, ενδιαφέρον, δηλαδή, αγάπη). Πόσο μάλλον ο ίδιος ο Ανδριανός, ως άνθρωπος κι αυτός, που λόγω της θέσης του, κρατούσε την τύχη μιας ολόκληρης Αυτοκρατορίας στα χέρια του και τα προβλήματα που αντιμετώπιζε ήταν τεράστια. Η πραγματικότητα μου έχει δείξει πως, τελικά, ένας άνθρωπος ξεπερνάει τους φόβους, τις ανασφάλειες και τα προβλήματα της ζωής, μόνος του. Μπορεί να δεχθεί προτροπές, συμβουλές και κατευθύνσεις από τρίτους, αλλά αν δεν το έχει αποφασίσει και δε δράσει με τον κατάλληλο τρόπο, με επιμονή και υπομονή, χωρίς να το βάζει κάτω και όταν πέφτει, να ξανασηκώνεται και να συνεχίζει, τίποτα δεν πρόκειται να γίνει από μόνο του, ούτε και να το κάνει γι’ αυτόν κάποιος άλλος. Όπως λέει πολύ εύστοχα ο λαός μας: «Πρέπει να βρέξεις κώλ@, για να πιάσεις ψάρι…». Όσο αφορά στην οδύνη που επισημάνατε, τίποτα δε γίνεται ανώδυνα. Όλα έχουν το κόστος τους και ο πόνος είναι ο μεγαλύτερος δάσκαλος, συνεπικουρούμενος, βέβαια, από την αποτυχία και την ανάγκη…
Ποιο είναι το στοίχημα που βάλατε με τον εαυτό σας, από την αρχή μέχρι το τέλος αυτής της θεατρικής χρονιάς, αναφορικά με την παράσταση «Αυτοκράτωρ Ανδριανός»;
Το στοίχημα που έχω βάλει αυτή τη χρονιά και βάζω πάντα, είναι να δίνω σε κάθε παράσταση όλο μου το είναι, ό, τι έχω και δεν έχω, για να οδηγώ τους θεατές, που με τιμούν κάθε φορά, σ’ ένα μαγευτικό και ψυχαγωγικό ταξίδι (που θα τους εναποθέσει, στο τέλος, στην αγκαλιά της ψυχικής ανάτασης και πιθανόν της έκστασης), που θα τους κάνει να δουν διαφορετικά τα πράγματα και τις σχέσεις τους με τους άλλους ανθρώπους και ίσως τους αλλάξει τη ζωή…
Αν ο Ανδριανός ήταν «Αυτοκράτορας» στη σύγχρονη Ελλάδα και γινόταν γνωστή η σχέση του με τον Αντίνοο, ποιες θα ήταν οι αντιδράσεις από τον πολιτικό κόσμο και την ευρύτερη κοινωνία;
Το ψωμοτύρι στον πολιτικό στίβο είναι τα χτυπήματα κάτω από τη μέση, με αφορμή είτε πραγματικά είτε, συχνά, κατασκευασμένα γεγονότα. Κάτι τέτοιο, λοιπόν, θα το εκμεταλλεύονταν οι αντίπαλοι του Ανδριανού, όσο περισσότερο μπορούσαν. Από την άλλη, έχω την εντύπωση πως ο περισσότερος κόσμος δε θα έδινε μεγάλη σημασία. Εκτός, ίσως, από τους φανατικούς και σίγουρα τους στρατευμένους εναντίον του. Αυτό που ενδιαφέρει, κυρίως, τους πολίτες, είναι αυτός που διαχειρίζεται τις τύχες τους, να φροντίζει, με κάθε τρόπο και με όλες του τις δυνάμεις για το καλό τους… Όσες φορές έχουν εμφανιστεί τέτοιοι ηγέτες, ο λαός τους έχει λατρέψει, γιατί συνήθως ακούει ψέματα και αδιαφορούν γι’ αυτόν… Ο Ανδριανός, μόλις ανέβηκε στο θρόνο, το πρώτο που έκανε ήταν να καταργήσει τα χρέη των πολιτών προς το κράτος και να μοιράσει στους φτωχούς αγρότες κτήματα που οι μεγάλοι ιδιοκτήτες είχαν αφήσει ακαλλιέργητα. Κατάργησε τους πολύ σκληρούς νόμους και τροποποίησε τους μη λειτουργικούς, αύξησε την ελευθερία των γυναικών και απαγόρευσε να σκοτώνουν ή να βασανίζουν τους δούλους. Αναβάθμισε την αποτελεσματικότητα των δημοσίων υπαλλήλων και ξεκίνησε τα δημόσια έργα σ’ όλη την Αυτοκρατορία. Υπήρξε βαθιά ανθρωπιστής και η περίοδος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (ασπαζόταν και εφάρμοζε, βλέπετε, τις διδαχές των Ελλήνων φιλοσόφων, που τόσο θαύμαζε και λάτρευε, κυρίως των Στωικών και του Επίκουρου). Πιστεύει κανείς πώς αν εμφανιζόταν σήμερα και προσέφερε όλ’ αυτά στον ελληνικό λαό -που τόσο έχει δοκιμαστεί τα τελευταία δέκα χρόνια ΚΑΙ από πράξεις ΚΑΙ από τα λόγια των πολιτικών-, θα τον ενδιέφερε τι θα έκανε στην προσωπική του ζωή; Eμένα, πάντως, όχι…
Πώς αποφορτίζεστε, ψυχικά και σωματικά, μετά το τέλος μιας απαιτητικής παράστασης-μονολόγου, υψηλής έντασης, έντονων συγκινήσεων και εγκεφαλικών κραδασμών;
Πάνω απ’ όλα είναι θέμα χρόνου. Χρειάζεται να περάσουν κάποιες ώρες, να χαλαρώσω κάπως, να κοιμηθώ μετά και την επόμενη μέρα θα είμαι καλύτερα… Η χαλάρωση αυτή επέρχεται πίνοντας κάτι με παρέα, είτε κοντά στο θέατρο είτε -ακόμα καλύτερα- εκεί που μένω, στην Καστέλλα του Πειραιά, ατενίζοντας την υπέροχη θέα και συζητώντας. Είναι πράγματι πάρα πολύ απαιτητικός ο συγκεκριμένος μονόλογος. Είναι μαραθώνιος με ταχύτητα σπριντ (δρόμος ταχύτητας των εκατό μέτρων)
Για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά (τρίτη συνολικά), παρουσιάζεται στο θέατρο Αλκμήνη, ο μονόλογος «Αυτοκράτωρ Ανδριανός», τον οποίο ενσαρκώνετε, σε δικό σας κείμενο, ενώ έχετε και την ευθύνη της σκηνοθεσίας μαζί με την Αναστασία Μαρκουτσά. Ποιο είναι το feedback που λάβατε από την πρώτη χρονιά και τι περισσότερο ευελπιστείτε να εισπράξετε φέτος;
Αυτό που έχω εισπράξει, τα δύο προηγούμενα χρόνια, είναι κάτι πολύ θετικό. Όσοι βλέπουν την παράσταση κάνουν ένα μαγευτικό ταξίδι πίσω στο χρόνο, στη Ρώμη και τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία γενικότερα (από τις χιονισμένες πεδιάδες του Δούναβη μέχρι τα βάθη της Ασίας, την Αίγυπτο μετά και το Νείλο), αλλά, κυρίως, στο μυαλό και την καρδιά του Ανδριανού… Αυτό το μυστηριώδες και μυσταγωγικό ταξίδι, σε συνδυασμό με τα σημαντικά διδάγματα, που εκτιμώ ότι περνάει το έργο, του δημιουργούν ψυχική ανάταση και στην καλύτερη περίπτωση, την ανώτερη μορφή της, που είναι η έκσταση. Ευελπιστώ φέτος αυτό να πραγματωθεί ακόμα περισσότερο και να μεταλαμπαδευτεί σε όλο και περισσότερους ανθρώπους.
Παρότι θετικής κατεύθυνσης, όντας απόφοιτος του Οικονομικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Πειραιά, έχετε γράψει ένα κείμενο, βαθιάς θεωρητικής δομής, με ιστορικό υπόβαθρο, που θα ζήλευαν φιλόλογοι και συγγραφείς. Πώς θ’ αντιμετωπίζατε μία υποθετική πρόταση να συμπεριληφθεί στη διδακτέα ύλη του Γενικού Λυκείου, στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας;
Σας ευχαριστώ πολύ για τα καλά σας λόγια. Εύχομαι να σηκώνω επάξια, διαρκώς, το βάρος που νιώθω να εναποθέτουν στους ώμους μου… Προσπαθώ, πάντοτε, σε ό, τι κάνω, για το καλύτερο δυνατό ή και πάνω απ’ αυτό… Μια τέτοια πρόταση, όπως αυτή που αναφέρατε, θα ήταν ιδιαίτερα τιμητική για μένα και θα με γέμιζε χαρά και ηθική ικανοποίηση.
Ως «πρόεδρος» και «προπονητής», συμπρωταγωνιστήσατε σε τρία θρυλικά διαφημιστικά τηλεοπτικά μηνύματα γνωστής εταιρείας κινητής τηλεφωνίας, πριν χρόνια. Πόσες φορές από τότε σας έχουν προσφωνήσει… «Πρόεδρε» ή «Coach»;
Ναι, στα συγκεκριμένα και πολύ επιτυχημένα -από την άποψη της αίσθησης που έκαναν στον κόσμο-, τηλεοπτικά διαφημιστικά μηνύματα, «ήμουν» ο προπονητής… Όσο πιο κοντά βρισκόμουν χρονικά με την περίοδο που προβλήθηκαν, το «Γεια σου, coach» και το «Τι κάνεις, προπονηταρά;», ήταν πολύ συχνά. Όσο περνούσε ο καιρός, η συχνότητά τους όλο και αραίωνε…
Ποια είναι τα όρια στο κείμενό σας και στην παράσταση ανάμεσα στη φαντασία, τη μυθοπλασία και την ιστορική πραγματικότητα;
Το κείμενο και κατ’ επέκταση η παράστασή μου, είναι ένα μείγμα από ιστορικά γεγονότα και μυθοπλασία. Τα ιστορικά γεγονότα παραθέτονται όσο πιο κοντά, είναι γνωστά σε μένα, στην αλήθεια. Η φαντασία αναλαμβάνει μετά να τα εμπλουτίσει, να τους δώσει άλλη διάσταση, να τα κάνει εξαιρετικά ενδιαφέροντα και άξια να γίνουν θεατρικό έργο-παράσταση ή, σε άλλη περίπτωση, σενάριο και κινηματογραφική ταινία. Όπως λέει ο Αριστοτέλης, στο έργο του «Περί Ποιητικής», μύθος είναι όχι το πώς έγιναν πραγματικά τα γεγονότα, αλλά το πώς θα μπορούσαν να είχαν γίνει…
Υπάρχουν άνθρωποι του πολιτικού διαμετρήματος του Αυτοκράτορα Ανδριανού στις μέρες μας, στην Ελλάδα και στην Ευρώπη ή δεν τίθεται μέτρο σύγκρισης;
Απ’ όσο μπορώ να σκεφτώ αυτή τη στιγμή και είμαι ικανός να γνωρίζω, θεωρώ πως όχι, δεν υπάρχουν… Δεν τίθεται θέμα σύγκρισης, σε καμία περίπτωση.
Πώς μπορεί ένας άνθρωπος να διαχειριστεί τη δύναμη της εξουσίας προς όφελος των άλλων, χωρίς να φθείρει τον εαυτό του και να φθαρεί από το περιβάλλον του;
Νομίζω πως δεν είναι δυνατόν να διαχειριστεί κάποιος τη δύναμη της εξουσίας προς όφελος των άλλων, χωρίς να φθείρει τον εαυτό του και να φθαρεί από το περιβάλλον του. Όλες οι καταστάσεις και οι συνθήκες είναι ένα πακέτο ωφελειών και υποχρεώσεων, θετικών και αρνητικών, κερδών και απωλειών. Δε γίνεται διαφορετικά. Αν, όμως, θαυμάζει και επιδιώκει το αληθινό, το αγαθό και το ωραίο και η καρδιά του κατακλύζεται από αγάπη πραγματική για τους συνανθρώπους του, αποδέχεται το όποιο κόστος και προχωρά ακάθεκτος, κάνει πράξη αυτό που θεωρεί ως σκοπό της ζωής του…
Θα χρειαζόταν ψυχολογική υποστήριξη ο Ανδριανός, με βάση την οπτική μιας ψυχοθεραπεύτριας; Ποια είναι η εκτίμησή σας; Είναι εφικτό και αποτελεσματικό ταυτόχρονα, ένας άνθρωπος μόνος του να ξεπεράσει ανώδυνα τους φόβους, τις ανασφάλειές του και τις δυσκολίες της ζωής;
Όλοι οι άνθρωποι χρειαζόμαστε ψυχολογική υποστήριξη πολλές φορές στη ζωή μας και από μία ειδικό (άρα πιο εξειδικευμένη και στοχευμένη βοήθεια) και από άλλους συνανθρώπους μας, μη ειδικούς (αυτό που ονομάζουμε ενθάρρυνση, ζεστασιά, ενδιαφέρον, δηλαδή, αγάπη). Πόσο μάλλον ο ίδιος ο Ανδριανός, ως άνθρωπος κι αυτός, που λόγω της θέσης του, κρατούσε την τύχη μιας ολόκληρης Αυτοκρατορίας στα χέρια του και τα προβλήματα που αντιμετώπιζε ήταν τεράστια. Η πραγματικότητα μου έχει δείξει πως, τελικά, ένας άνθρωπος ξεπερνάει τους φόβους, τις ανασφάλειες και τα προβλήματα της ζωής, μόνος του. Μπορεί να δεχθεί προτροπές, συμβουλές και κατευθύνσεις από τρίτους, αλλά αν δεν το έχει αποφασίσει και δε δράσει με τον κατάλληλο τρόπο, με επιμονή και υπομονή, χωρίς να το βάζει κάτω και όταν πέφτει, να ξανασηκώνεται και να συνεχίζει, τίποτα δεν πρόκειται να γίνει από μόνο του, ούτε και να το κάνει γι’ αυτόν κάποιος άλλος. Όπως λέει πολύ εύστοχα ο λαός μας: «Πρέπει να βρέξεις κώλ@, για να πιάσεις ψάρι…». Όσο αφορά στην οδύνη που επισημάνατε, τίποτα δε γίνεται ανώδυνα. Όλα έχουν το κόστος τους και ο πόνος είναι ο μεγαλύτερος δάσκαλος, συνεπικουρούμενος, βέβαια, από την αποτυχία και την ανάγκη…
Ποιο είναι το στοίχημα που βάλατε με τον εαυτό σας, από την αρχή μέχρι το τέλος αυτής της θεατρικής χρονιάς, αναφορικά με την παράσταση «Αυτοκράτωρ Ανδριανός»;
Το στοίχημα που έχω βάλει αυτή τη χρονιά και βάζω πάντα, είναι να δίνω σε κάθε παράσταση όλο μου το είναι, ό, τι έχω και δεν έχω, για να οδηγώ τους θεατές, που με τιμούν κάθε φορά, σ’ ένα μαγευτικό και ψυχαγωγικό ταξίδι (που θα τους εναποθέσει, στο τέλος, στην αγκαλιά της ψυχικής ανάτασης και πιθανόν της έκστασης), που θα τους κάνει να δουν διαφορετικά τα πράγματα και τις σχέσεις τους με τους άλλους ανθρώπους και ίσως τους αλλάξει τη ζωή…
Αν ο Ανδριανός ήταν «Αυτοκράτορας» στη σύγχρονη Ελλάδα και γινόταν γνωστή η σχέση του με τον Αντίνοο, ποιες θα ήταν οι αντιδράσεις από τον πολιτικό κόσμο και την ευρύτερη κοινωνία;
Το ψωμοτύρι στον πολιτικό στίβο είναι τα χτυπήματα κάτω από τη μέση, με αφορμή είτε πραγματικά είτε, συχνά, κατασκευασμένα γεγονότα. Κάτι τέτοιο, λοιπόν, θα το εκμεταλλεύονταν οι αντίπαλοι του Ανδριανού, όσο περισσότερο μπορούσαν. Από την άλλη, έχω την εντύπωση πως ο περισσότερος κόσμος δε θα έδινε μεγάλη σημασία. Εκτός, ίσως, από τους φανατικούς και σίγουρα τους στρατευμένους εναντίον του. Αυτό που ενδιαφέρει, κυρίως, τους πολίτες, είναι αυτός που διαχειρίζεται τις τύχες τους, να φροντίζει, με κάθε τρόπο και με όλες του τις δυνάμεις για το καλό τους… Όσες φορές έχουν εμφανιστεί τέτοιοι ηγέτες, ο λαός τους έχει λατρέψει, γιατί συνήθως ακούει ψέματα και αδιαφορούν γι’ αυτόν… Ο Ανδριανός, μόλις ανέβηκε στο θρόνο, το πρώτο που έκανε ήταν να καταργήσει τα χρέη των πολιτών προς το κράτος και να μοιράσει στους φτωχούς αγρότες κτήματα που οι μεγάλοι ιδιοκτήτες είχαν αφήσει ακαλλιέργητα. Κατάργησε τους πολύ σκληρούς νόμους και τροποποίησε τους μη λειτουργικούς, αύξησε την ελευθερία των γυναικών και απαγόρευσε να σκοτώνουν ή να βασανίζουν τους δούλους. Αναβάθμισε την αποτελεσματικότητα των δημοσίων υπαλλήλων και ξεκίνησε τα δημόσια έργα σ’ όλη την Αυτοκρατορία. Υπήρξε βαθιά ανθρωπιστής και η περίοδος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (ασπαζόταν και εφάρμοζε, βλέπετε, τις διδαχές των Ελλήνων φιλοσόφων, που τόσο θαύμαζε και λάτρευε, κυρίως των Στωικών και του Επίκουρου). Πιστεύει κανείς πώς αν εμφανιζόταν σήμερα και προσέφερε όλ’ αυτά στον ελληνικό λαό -που τόσο έχει δοκιμαστεί τα τελευταία δέκα χρόνια ΚΑΙ από πράξεις ΚΑΙ από τα λόγια των πολιτικών-, θα τον ενδιέφερε τι θα έκανε στην προσωπική του ζωή; Eμένα, πάντως, όχι…
