Τα γκράφιτι είναι παντοτινά

Αναζητώντας την κοινή συνισταμένη μεταξύ των σύγχρονων τοιχογραφιών, αλλά και των αρχαίων προγόνων τους | EUROKINISSI/ΣΤΕΛΙΟΣ ΜΙΣΙΝΑΣ

Τα γκράφιτι διακοσμούν -ή όχι- τους τοίχους των σύγχρονων πόλεων, αλλά αυτή δεν είναι μια σύγχρονη πρωτοτυπία. Ανάγκη... 

να εκφραστούν, είτε καλλιτεχνικά είτε ποιητικά είτε ακόμη και να διαφημίσουν ή να κάνουν προεκλογική εκστρατεία υπέρ κάποιου πολιτικού, είχαν και οι αρχαίοι μας πρόγονοι, τόσο στην Ελλάδα όσο και αλλού.

Αυτό επικύρωσαν οι επιστήμονες και ειδικοί που μετείχαν στην ανοιχτή συζήτηση «Θink - Γκραφίτι: αρχαία και νέα ίχνη στην πόλη», που πραγματοποιήθηκε στον κήπο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, στο πλαίσιο των «Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς», οι οποίες ήταν αφιερωμένες στο δίπολο «Βία και Ανεκτικότητα». Μεταξύ άλλων, προσπάθησαν να βρουν και μια κοινή συνισταμένη μεταξύ των σύγχρονων τοιχογραφιών και των σημαντικών έργων της αρχαιότητας.

Στην εκδήλωση, που διοργάνωσε η Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού, σε συνεργασία με την ομάδα ST.A.CO. (Street Art Conservators) του Τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης του ΤΕΙ Αθήνας, μετείχαν αρχαιολόγοι και συντηρητές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, μέλη της ομάδας ST.A.CO., αλλά και οι καλλιτέχνες δρόμου, Sotos και Cacao Rocks.

Οι ειδικοί αλλά και το κοινό με τις παρεμβάσεις του μίλησαν για την ιστορική αξία των γκράφιτι, εκείνων των αρχαιότητας αλλά και των σημερινών, όπως επίσης ανάλυσαν και θέματα που άπτονται της καλλιτεχνικής αξίας ορισμένων από αυτά, αλλά και ανέπτυξαν προβληματισμούς σχετικούς με τον δημόσιο χώρο, την ελευθερία έκφρασης, τις «κόκκινες» γραμμές ως προς τα γκράφιτι, καθώς κι αν αυτά αποτελούν μνημεία που πρέπει να συντηρούνται.

Μέρος της συζήτησης περιστράφηκε και στο γκράφιτι στο κτίριο του Πολυτεχνείου. Κάποιοι το χαρακτήρισαν «ό,τι πιο πετυχημένο μετά το 1973», ενώ άλλοι υποστήριξαν ότι προσέβαλλε τον δημόσιο χώρο και τον ιστορικό χαρακτήρα του κτιρίου, οπότε η αφαίρεσή του ήταν μια σκληρή μάχη που τελικά κερδήθηκε.
Αρχαία χαράγματα

Ο αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών, Λεωνίδας Μπουρνιάς, μίλησε για τα αρχαία χαράγματα σε κεραμικά, αγγεία, σοβάδες ή μέταλλα, τα οποία όπως και τα αντίστοιχα σημερινά, εξέφραζαν κάτι αυθόρμητο και εφήμερο, χωρίς να διεκδικούν τίτλους υψηλής τέχνης και καλλιτεχνικής αξίας.

Ωστόσο, όπως επισήμανε, ακόμη και αυτά έχουν μια αξία, διότι παγώνουν «τον χρόνο και μεταφέρουν από την αρχαιότητα σε εμάς σήμερα το μήνυμα όπως ακριβώς το είχε σκεφτεί ο πομπός για τον δέκτη του».

Μεταξύ των παραδειγμάτων που αναφέρθηκαν ήταν η Οινοχόη του Διπύλου, το Κύπελλο του Φειδία, τα όστρακα εξορισμού της αρχαίας Αθήνας, το Πομπείο του Κεραμεικού (φέρει ονόματα όσων γυμνάζονταν εκεί), η Οικία της Λίμνης στη Δήλο (το μήνυμα ενός δούλου για την πατρίδα του), αλλά και το Κύπελλο του Νέστορα.
Το κύπελλο του Νέστορα

Το τελευταίο, ή η εκδοχή του που βρέθηκε σε αρχαίους ελληνικούς τάφους στις αρχαίες Πιθηκούσσες της Ιταλίας, είναι μια πήλινη κούπα (κοτύλη) που βρέθηκε το 1954 σε ανασκαφές. Οι Πιθηκούσσες ήταν από τις πρώτες ελληνικές αποικίες στη Δύση. Το κύπελλο, που χρονολογείται στους γεωμετρικούς χρόνους, δηλαδή περίπου στο 750-700 π.Χ., φέρει μια επιγραφή τριών γραμμών που χρησιμοποιήθηκε ως δώρο ταφής σε ένα νεαρό αγόρι.

Λεπτομέρεια του κυπέλλου |
Το κείμενο της επιγραφής δεν είναι ακέραιο και έχει ως εξής:

ΝΕΣΤΟΡΟΣ …: ΕΥΠΟΤΟΝ: ΠΟΤΕΡΙΟΝ
ΗΟΣΔΑΤΟΔΕΠΙΕΣΙ: ΠΟΤΕΡΙ …: ΑΥΤΙΚΑΚΕΝΟΝ
ΗΙΜΕΡΟΣΗΑΙΡΕΣΕΙ: ΚΑΛΛΙΣΤΕΦΑΝΟ: ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

Μεταγραφόμενο με την κλασική ορθογραφία, συμπληρωμένο και μεταφρασμένο στα νέα ελληνικά, λέει:

«Είμαι το καλόπιοτο ποτήρι του Νέστορα
Όποιος, λοιπόν, πιει από το ποτήρι αυτό αμέσως θα τον κυριεύσει
Ο πόθος της ομορφοστεφανωμένης Αφροδίτης»

Άλλα παραδείγματα που αναφέρθηκαν η Πομπηία, από την οποία πρέρχεται ένας πραγματικός θησαυρός από αρχαία γκράφιτι (π.χ. χαριτωμένες προτροπές για εκλογή δημάρχων, αναφορές μονομάχων στις αρένες, καρικατούρες, ονόματα κ.λπ.), αλλά και χαράγματα σταυρών και γραμμάτων σε ναούς και αγάλματα αρχαίων ναών, οι οποιοι στη συνέχεια μετατράπηκαν σε εκκλησίες.
Το σύγχρονο γκράφιτι

Για τα σύγχρονα ελληνικά γκράφιτι και την ιστορία τους μίλησε ο καλλιτέχνης του δρόμου Σώτος. Όπως εξήγησε, επρόκειτο αρχικά για μια κίνηση νέων της δεκαετίας του '90 «που είχαν ως κοινό τόπο τον δρόμο, τις πλατείες, τα σχολεία και τα γήπεδα, χωρίς οι περισσότεροι να είναι μορφωμένοι εικαστικά, κάτι που άλλαξε στη συνέχεια» και οι οποίοι δημιούργησαν μια μορφή τελείως συλλογική, «με απίστευτη δυναμική ως προς τον τρόπο λειτουργίας τους».

Την εποχή της κρίσης τα γκράφιτι συνομιλούν με τους κατεβασμένους ώμους | AP Photo/Thanassis Stavrakis

Τόνισε ότι το έργο των καλλιτεχνώ του δρόμου, που λειτουργησε ως κάτι συλλογικό έως το τέλος της δεκαετίας του '90, δεν είχε καμία αγοραστική αξία. Αυτό άλλαξε με το γύρισμα του αιώνα, ταυτόχρονα με την υποβάθμιση του κέντρου της πόλης και με την ανάδειξη των πρώτων σταρ street-artists. Συνέπεια αυτού ήταν να χαθεί η συνοχή κάποιων ομάδων, ενώ όλο και περισσότεροι άρχισαν να αναζητούν μια ατομική καριέρα.

Σύμφωνα με τον Σώτο, «τα γκράφιτι παίρνουν στοιχεία από τη σύγχρονη τέχνη κι έτσι αποκτούν περισσότερο αξία. Ό,τι είχε να κάνει με ομάδες και συλλογικότητες άρχισε να τελειώνει», ανέφερε.
Συντήρηση μνημείων και... μνημείων

Η συντηρήτρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών, Βασιλική Μυλωνά, αναφέρθηκε στον αγώνα και τις δυσκολίες που υπάρχουν για να σβηστούν γκράφιτι από τα μνημεία, διότι «τα υλικά γραφής αλλοιώνουν χημικά την επιφάνεια των μνημείων, οι δε επαναλαμβανόμενες διαδικασίες καθαρισμού που απαιτούνται οδηγούν σταδιακά σε απομείωση της αρχαίας επιφάνειας».

Επίσης τόνισε πως ακόμα δεν έχουν μελετηθεί πλήρως ως προς την επίδραση της χημικής τους σύστασης μακροπρόθεσμα επάνω στις αρχαίες επιφάνειες. Πάντως, «το ίδιο το γκράφιτι επάνω στα μνημεία αποτελεί σοβαρή αισθητική αλλοίωση της φόρμας και των επιμέρους χαρακτηριστικών τους», κατάληξε η συντηρήτρια.

Ταυτόχρονα όμως γίνεται και αγώνας να συντηρηθούν και σημαντικά έργα γκράφιτι. Μια άλλη ομάδα, που περιλαμβάνει συντηρητές έργων τέχνης και αρχαιοτήτων, μαζί με φίλους του, από το 2012 το έχει αναλάβει. Κινούνται στους δρόμους της Αθήνας για να συντηρήσουν έργα street art, γκράφιτι και δημόσιες τοιχογραφίες, αρκεί τα παραπάνω να μην θίγουν ιστορικά κτήρια και μνημεία.

Η ομάδα λέγεται STACO, δίνει τις «πρώτες βοήθειες» στις σύγχρονες τοιχογραφίες και προσπαθεί να τους χαρίσει λίγη ζωή παράπάνω από αυτήν που τους προορίζεται λόγων καιρικών συνθηκών και άλλων επιθέσεων. «Δεν συντηρούμε γκράφιτι πάνω σε μνημεία, είναι προφανές ότι αυτό είναι αυθαίρετο και παράνομο. Πιστεύουμε όμως ότι η συντήρηση είναι ένας τρόπος επικοινωνίας με την κοινωνία, ενώ η πράξη της φροντίδας ενός αντικειμένου το καταξιώνει», υποστήριξε η Μαρία Χατζιδάκη, καθηγήτρια Εφαρμογών στο Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης του ΤΕΙ Αθήνας. Και τόνισε, μιλώντας λίγο κινηματογραφικά: «Αυτή η συζήτηση μπορεί να είναι η αρχή μιας υπέροχης φιλίας».

Αρχοντία Κάτσουρα
(Με πληροφορίες από το ΑΠΕ-ΜΠΕ)

efsyn.gr