Λιτόχωρο: κατά μία πιθανή ετυμολογική εκδοχή ονομάστηκε έτσι από το Λίθος + χωρίων = Λιθοχώριον = Λιθοχώρι = Λιτόχωρο. Το λέει και τ’ όνομά του: χωριό της πέτρας! Κτισμένο στα πόδια του ασβεστολιθικού Ολύμπου, πάνω σε πετρώδες έδαφος. Έτσι η πέτρα αποτέλεσε το κύριο οικοδομικό υλικό μαζί με άλλα τοπικά υλικά, όπως το ξύλο, η λάσπη, το άχυρο, ο ασβέστης. Θα θυμούνται οι παλιότεροι την «ασβεσταριά του Γκέλιου» και τα «ασβεστοκάμινα» των Παπαγεωργίου στης «Οξυάς τον Λάκκο». Όλα αυτά τα υλικά συνταιριάστηκαν από την τέχνη της πέτρας του Λιτοχωρίτη μάστορα, που έχει τις ρίζες στην ηπειρώτικη τέχνη.
Περιζήτητοι οι Λιτοχωρίτες μαστόροι, οι οποίοι, οργανωμένοι σε μικρά «συνεργεία» των 5-7 ατόμων με έναν πρωτομάστορα-εργολάβο συνήθως, έκτιζαν...
το πέτρινο σπίτι του νοικοκύρη από τα θεμέλια μέχρι τα κεραμίδια. Οι ίδιοι σχεδίαζαν, σύμφωνα με τις επιθυμίες και τις οικονομικές δυνατότητες του νοικοκύρη, οι ίδιοι έφτιαχναν τα πάντα: θεμέλια, τοίχους, μεσοτοιχίες, πατώματα ξύλινα, παράθυρα, πόρτες, σκάλες, σκεπή. Δεν υπήρχε η σημερινή εξειδίκευση, όλα έπρεπε να περάσουν από τα χέρια του ίδιου συνεργείου…
-«Όλες οι πέτρες χτίζονται», έλεγε ο πατέρας μου, «ό,τι σχήμα κι αν έχουν, αρκεί να έχουν ένα “πρόσωπο”», δηλαδή μία σχεδόν επίπεδη επιφάνεια. «Αν δεν έχουν τότε πελεκούσαμε εμείς ένα “πρόσωπο”». Δεν ήταν απλώς μαστόροι, ήταν πολυτεχνίτες! Τα “συνεργεία” τους γύριζαν σ’ όλη την Πιερία αλλά και σε άλλες περιοχές, κτίζοντας σπίτια και εκκλησίες. Ο παππούς μου, Φαρμάκης Νικόλαος και ο πατέρας μου, Φαρμάκης Γεώργιος, έφτασαν μέχρι την Ξάνθη, φτιάχνοντας ακόμη και τοξωτά γεφύρια.
Από την άμορφη πέτρα έφτιαχναν «πέτρινες μορφές». Κι ύστερα ήρθε η «εξέλιξη»: μπετόν, σίδηρος, τεχνική εξειδίκευση, πολυκατοικίες. Τα παλιά πέτρινα σπίτια σοβατίστηκαν, βάφτηκαν εξωτερικά και χάθηκε η πέτρινη όψη τους, η γνήσια όψη. Από τις περιηγήσεις μου μέσα στο χωριό διαπίστωσα ότι υπάρχουν πολλά «καλυμμένα» πέτρινα σπίτια, που διασώθηκαν από την αχαλίνωτη ανοικοδόμηση. Χάθηκαν βέβαια και πολλά αξιόλογα κτίσματα. Παρατήρησα όμως, ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει η τάση, πες το και μόδα, ν’ αποκαλύπτονται τα πέτρινα σπίτια, ν’ αναστηλώνονται, ν’ ανακαινίζονται εσωτερικά και κυρίως εξωτερικά, δημιουργώντας πέτρινες νησίδες στην αρχιτεκτονική του χωριού. Άλλα μετατρέπονται σε όμορφους ξενώνες ή μαγαζιά και άλλα παραμένουν κατοικίες από τους ρομαντικούς της πέτρας. Δεν έχουν παλιά, απλή, λιτή, παραδοσιακή μορφή αλλά σημασία έχει η επανεμφάνιση της πέτρας, το θεμέλιο και η χαρακτηριστική όψη του τόπου μας!
Μαζί με τη ναυτική ιστορία και παράδοση το Λιτόχωρο είχε και την παράδοση της πέτρας. Σήμερα λοιπόν, που υπάρχουν τα εργαλεία και η τεχνογνωσία της αναπαλαίωσης, της αναστήλωσης, της ανακαίνισης, ο Σύλλογος Λιτοχωριτών, στοχεύοντας στη διατήρηση της παράδοσης, προτρέπει όσους έχουν πέτρινα σπίτια, αλλά και τη δυνατότητα να τα αναπαλαιώσουν διατηρώντας τις Πέτρινες Μνήμες… Για τούτο και το ημερολόγιο του 2018 είναι αφιερωμένο σ’ αυτή την προσπάθεια.
Βούρος Δημήτριος Φαρμάκης Γιάννης
-«Όλες οι πέτρες χτίζονται», έλεγε ο πατέρας μου, «ό,τι σχήμα κι αν έχουν, αρκεί να έχουν ένα “πρόσωπο”», δηλαδή μία σχεδόν επίπεδη επιφάνεια. «Αν δεν έχουν τότε πελεκούσαμε εμείς ένα “πρόσωπο”». Δεν ήταν απλώς μαστόροι, ήταν πολυτεχνίτες! Τα “συνεργεία” τους γύριζαν σ’ όλη την Πιερία αλλά και σε άλλες περιοχές, κτίζοντας σπίτια και εκκλησίες. Ο παππούς μου, Φαρμάκης Νικόλαος και ο πατέρας μου, Φαρμάκης Γεώργιος, έφτασαν μέχρι την Ξάνθη, φτιάχνοντας ακόμη και τοξωτά γεφύρια.
Από την άμορφη πέτρα έφτιαχναν «πέτρινες μορφές». Κι ύστερα ήρθε η «εξέλιξη»: μπετόν, σίδηρος, τεχνική εξειδίκευση, πολυκατοικίες. Τα παλιά πέτρινα σπίτια σοβατίστηκαν, βάφτηκαν εξωτερικά και χάθηκε η πέτρινη όψη τους, η γνήσια όψη. Από τις περιηγήσεις μου μέσα στο χωριό διαπίστωσα ότι υπάρχουν πολλά «καλυμμένα» πέτρινα σπίτια, που διασώθηκαν από την αχαλίνωτη ανοικοδόμηση. Χάθηκαν βέβαια και πολλά αξιόλογα κτίσματα. Παρατήρησα όμως, ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει η τάση, πες το και μόδα, ν’ αποκαλύπτονται τα πέτρινα σπίτια, ν’ αναστηλώνονται, ν’ ανακαινίζονται εσωτερικά και κυρίως εξωτερικά, δημιουργώντας πέτρινες νησίδες στην αρχιτεκτονική του χωριού. Άλλα μετατρέπονται σε όμορφους ξενώνες ή μαγαζιά και άλλα παραμένουν κατοικίες από τους ρομαντικούς της πέτρας. Δεν έχουν παλιά, απλή, λιτή, παραδοσιακή μορφή αλλά σημασία έχει η επανεμφάνιση της πέτρας, το θεμέλιο και η χαρακτηριστική όψη του τόπου μας!
Μαζί με τη ναυτική ιστορία και παράδοση το Λιτόχωρο είχε και την παράδοση της πέτρας. Σήμερα λοιπόν, που υπάρχουν τα εργαλεία και η τεχνογνωσία της αναπαλαίωσης, της αναστήλωσης, της ανακαίνισης, ο Σύλλογος Λιτοχωριτών, στοχεύοντας στη διατήρηση της παράδοσης, προτρέπει όσους έχουν πέτρινα σπίτια, αλλά και τη δυνατότητα να τα αναπαλαιώσουν διατηρώντας τις Πέτρινες Μνήμες… Για τούτο και το ημερολόγιο του 2018 είναι αφιερωμένο σ’ αυτή την προσπάθεια.
Βούρος Δημήτριος Φαρμάκης Γιάννης
