Κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο, στην Πτολεμαΐδα, κατά την προέλαση του Ελληνικού στρατού στις 15 Οκτώβρη του 1912, οι Τούρκοι κάτοικοι της περιοχής αντιστάθηκαν μόνοι τους για λίγο, μα αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν και στο τέλος να παραδώσουν την πόλη. Ο ελληνικός στρατός (V Μεραρχία) απελευθερώνει την Πτολεμαΐδα. Αρχικά οι Τούρκοι θέλησαν να προβάλουν άμυνα, μερικές βολές πυροβολικού,όμως, τους αναγκάζουν να παραδοθούν, γύρω στις 18:00. Από την Άρνισσα ο Διάδοχος Κωνσταντίνος τηλεγραφεί...
Θεσσαλονίκην.
Εκ του Στρατηγείου μου εις Όστροβο - Αρνισσα 6 Νοεμβρίου 1912.Υπ’ εμέ στρατιά εκ' πρώτης, τρίτης, τετάρτης, πέμπτης και έκτης Μεραρχίας αρχίσασα από δύο Ν/βρίου προέλασιν ταυτόχρονον δια Βοδενών δια Γραμματικόβο και δια Κοζάνης υπό ραγδαίαν και συνεχή βροχή ν καθ' όλο το μέχρι τούδε διάστημα, συνέτριψε την αντίστασιν του εχθρού την 3 και 4 Ν)βρίου παρά το Κόμανο παρά την Κατράνιτζαν και παρά το Όστροβο, σήμερον δε παρά το Σόροβιτς και παρά τα μεταξύ Γκορνίτζοβο και Οστρόβου στενά. -Αύριον συνέχιση προέλασιν προς Φλώριναν. Αντίστασις εχθρού εξακολουθεί μολονότι στρατός Μοναστηρίου παρεδόθη. Πιθανώς ανθίσταται τμήμα στρατού υπό Νιαζή γνωστόν Νεότουρκον Ρέσνας. Παρά Κυβερνήσεως εζήτησα όρια εις α επεκτείνω όρια κατοχήν χώρας και πορείαν διαπραγματεύσεων μεταξύ συμμάχων περί διανομής αυτής όπως κανονίζω εκάστοτε στάσιν μου.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΔΙΑΔΟΧΟΣ
Χαρακτηριστική περιγραφή για την απελευθέρωση της πόλης από τον Ιωάννης Πηγασίου καταγόμενο από τον Καραβά της Κερύνειας πρώην δάσκαλο και φοιτητή της Ιατρικής που ακολούθησε τον Ελληνικό Στρατό, για την απελευθέρωση της Μακεδονίας, ως γιατρός στο Β' κινητό χειρουργείο.
Τρεις ώραι υπολείπονται διά να φθάση τις εις τα Καϊλάρια, και ο δρόμος αρχίζει να διέρχηται από την βάσιν υψηλών λόφων οι οποίοι υψούνται προς τα αριστερά του δρόμου. Προς τα δεξιά παραλλήλως του δρόμου υπάρχει μικρός ποταμός του οποίου αϊ όχθαι είναι κατάφυτοι από φύκη. Εν τέταρτον υπολείπεται να εισέλθη τις εις τα Καϊλάρια και ακόμη η πόλις δεν φαίνεται, διότι ευρίσκεται όπισθεν λόφων. Ο δρόμος διέρχεται διά μέσου των λόφων διά καμπής. Μόλις περάση τις την καμπήν ταύτην, αμέσως προΒάλλουσι τα Καϊλάρια τα οποία είναι επί επιπέδου μέρους. Είναι δύο κεχωρισμέναι πόλεις, τα άνω Καϊλάρια και τα κάτω Καϊλάρια. Πέριξ τούτων υπάρχει πλήθος χωρίων τα οποία φέρουσι γενικώς το όνομα Καϊλάρια. Οι κάτοικοι πάντων τούτων είναι Τούρκοι, ολίγοι δε Έλληνες. Οι Τούρκοι ούτοι είναι πεφημισμένοι και διά τον πλούτον των και διά την αγριότητα των. Κατήντησεν η λέξις Καϊλαριώτης και εις αυτούς τους Τούρκους να έχη την σημασίαν "άγριος". Οι Καϊλαριώται λοιπόν, μόλις είδον ότι ο γενναίος στρατός των οπισθοχώρησε και φοΒηθέντες μήπως κανονιοΒοληθή η πόλις των, αν αντισταθώσιν, απεφάσισαν να δηλώσωσιν υποταγήν εις τον νικητήν ελληνικόν στρατόν.
Εκλέγονται λοιπόν οι προύχοντες των Καϊλαρίων και οι σαρικοφόροι χοτζάδες και εξέρχονται της πόλεως φέροντες λευκήν σημαίαν. Έφθασαν μέχρι της καμπής του δρόμου, όπου συνήντησαν τον ελληνικόν στρατόν. Παρουσιάζονται λοιπόν εις τους αρχηγούς εις τους οποίους αγγέλουσιν, ότι όλοι οι κάτοικοι υποτάσσονται εις τον ελληνικόν στρατόν και ότι δεν πρέπει να κανονιοΒοληθή η πόλις και ούτω να χυ8ή ασκόπως αίμα. Πράγματι έγειναν πιστευτοί. Αφού εκρατή8ησαν οι αντιπρόσωποι, εστάλη αμέσως ιππικόν και κατέλαβε τα Καϊλάρια. Επειδή δε ουδεμία ταραχή συνέβη, οι αντιπρόσωποι απελύθησαν. Μετά ταύτα δε προήλασεν όλος ο στρατός και εισήλθεν εις τα Καϊλάρια όπου υψώθη η κυανόλευκος. Μέρος δε των κατοίκων προσήλθε και παρέδωκε τα όπλα και φυσίγγια, μετά της δηλώσεως ότι μόνον αυτοί είχον οπλισθή. Βεβαίως η τοιαύτη πράξις των δεν ήτο αρκετή, ώστε να πεισθή ο στρατός μας ότι οι άλλοι κάτοικοι ήσαν άοπλοι. Ουχ ήττον όμως ο στρατός μας απέφυγε να προβή αμέσως εις έρευναν, δώσας εμπιστοσύνην εις τους προύχοντας και δη εις τους θρησκευτικούς των αρχηγούς. Και όμως τα τέρατα παρεσπόνδησαν.
Εκ του Στρατηγείου μου εις Όστροβο - Αρνισσα 6 Νοεμβρίου 1912.Υπ’ εμέ στρατιά εκ' πρώτης, τρίτης, τετάρτης, πέμπτης και έκτης Μεραρχίας αρχίσασα από δύο Ν/βρίου προέλασιν ταυτόχρονον δια Βοδενών δια Γραμματικόβο και δια Κοζάνης υπό ραγδαίαν και συνεχή βροχή ν καθ' όλο το μέχρι τούδε διάστημα, συνέτριψε την αντίστασιν του εχθρού την 3 και 4 Ν)βρίου παρά το Κόμανο παρά την Κατράνιτζαν και παρά το Όστροβο, σήμερον δε παρά το Σόροβιτς και παρά τα μεταξύ Γκορνίτζοβο και Οστρόβου στενά. -Αύριον συνέχιση προέλασιν προς Φλώριναν. Αντίστασις εχθρού εξακολουθεί μολονότι στρατός Μοναστηρίου παρεδόθη. Πιθανώς ανθίσταται τμήμα στρατού υπό Νιαζή γνωστόν Νεότουρκον Ρέσνας. Παρά Κυβερνήσεως εζήτησα όρια εις α επεκτείνω όρια κατοχήν χώρας και πορείαν διαπραγματεύσεων μεταξύ συμμάχων περί διανομής αυτής όπως κανονίζω εκάστοτε στάσιν μου.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΔΙΑΔΟΧΟΣ
Τρεις ώραι υπολείπονται διά να φθάση τις εις τα Καϊλάρια, και ο δρόμος αρχίζει να διέρχηται από την βάσιν υψηλών λόφων οι οποίοι υψούνται προς τα αριστερά του δρόμου. Προς τα δεξιά παραλλήλως του δρόμου υπάρχει μικρός ποταμός του οποίου αϊ όχθαι είναι κατάφυτοι από φύκη. Εν τέταρτον υπολείπεται να εισέλθη τις εις τα Καϊλάρια και ακόμη η πόλις δεν φαίνεται, διότι ευρίσκεται όπισθεν λόφων. Ο δρόμος διέρχεται διά μέσου των λόφων διά καμπής. Μόλις περάση τις την καμπήν ταύτην, αμέσως προΒάλλουσι τα Καϊλάρια τα οποία είναι επί επιπέδου μέρους. Είναι δύο κεχωρισμέναι πόλεις, τα άνω Καϊλάρια και τα κάτω Καϊλάρια. Πέριξ τούτων υπάρχει πλήθος χωρίων τα οποία φέρουσι γενικώς το όνομα Καϊλάρια. Οι κάτοικοι πάντων τούτων είναι Τούρκοι, ολίγοι δε Έλληνες. Οι Τούρκοι ούτοι είναι πεφημισμένοι και διά τον πλούτον των και διά την αγριότητα των. Κατήντησεν η λέξις Καϊλαριώτης και εις αυτούς τους Τούρκους να έχη την σημασίαν "άγριος". Οι Καϊλαριώται λοιπόν, μόλις είδον ότι ο γενναίος στρατός των οπισθοχώρησε και φοΒηθέντες μήπως κανονιοΒοληθή η πόλις των, αν αντισταθώσιν, απεφάσισαν να δηλώσωσιν υποταγήν εις τον νικητήν ελληνικόν στρατόν.
Εκλέγονται λοιπόν οι προύχοντες των Καϊλαρίων και οι σαρικοφόροι χοτζάδες και εξέρχονται της πόλεως φέροντες λευκήν σημαίαν. Έφθασαν μέχρι της καμπής του δρόμου, όπου συνήντησαν τον ελληνικόν στρατόν. Παρουσιάζονται λοιπόν εις τους αρχηγούς εις τους οποίους αγγέλουσιν, ότι όλοι οι κάτοικοι υποτάσσονται εις τον ελληνικόν στρατόν και ότι δεν πρέπει να κανονιοΒοληθή η πόλις και ούτω να χυ8ή ασκόπως αίμα. Πράγματι έγειναν πιστευτοί. Αφού εκρατή8ησαν οι αντιπρόσωποι, εστάλη αμέσως ιππικόν και κατέλαβε τα Καϊλάρια. Επειδή δε ουδεμία ταραχή συνέβη, οι αντιπρόσωποι απελύθησαν. Μετά ταύτα δε προήλασεν όλος ο στρατός και εισήλθεν εις τα Καϊλάρια όπου υψώθη η κυανόλευκος. Μέρος δε των κατοίκων προσήλθε και παρέδωκε τα όπλα και φυσίγγια, μετά της δηλώσεως ότι μόνον αυτοί είχον οπλισθή. Βεβαίως η τοιαύτη πράξις των δεν ήτο αρκετή, ώστε να πεισθή ο στρατός μας ότι οι άλλοι κάτοικοι ήσαν άοπλοι. Ουχ ήττον όμως ο στρατός μας απέφυγε να προβή αμέσως εις έρευναν, δώσας εμπιστοσύνην εις τους προύχοντας και δη εις τους θρησκευτικούς των αρχηγούς. Και όμως τα τέρατα παρεσπόνδησαν.
Φ.20/3-5-1913
