Φανούλα Αργυρού
Ερευνήτρια/δημοσιογράφος
Κ.Ν. Χατζηκωστής – «…Αλίμονο σ’ αυτούς που αδυνατούν να προστατεύσουν την Κυριαρχία τους. Την χάνουν την ώρα που οι ‘‘φίλοι’’ και οι ‘‘σύμμαχοι’’ καλούν σε ψυχραιμία το θύμα, ενώ παρασκηνιακά βοηθούν τον θύτη… Τα συμφέροντα αυτών των υποθετικών φίλων βρίσκονται στην Τουρκία…» («Ο ψοφοδεϊσμός», «Σημερινή», 22.4.2018).
Η γνώση των πραγματικών γεγονότων, μακριά από κομματικο-πολιτικά κριτήρια του περασμένου αιώνα, που δυστυχώς κάποιοι επιμένουν να χρησιμοποιούν εις βάρος της αλήθειας, είναι αναγκαία όσο ποτέ. Για εξουδετέρωση παραπλάνησης και παραπληροφόρησης, έστω με καθυστερημένο σεβασμό των ιστορικών γεγονότων και της αλήθειας. Η αποστολή Κλίφφορντ επισκέφθηκε πρώτα την Αθήνα, μετά την Άγκυρα και στη συνέχεια την Κύπρο.
Το έγγραφο από τη βρετανική πρεσβεία στην Ουάσιγκτον, 3 Μαρτίου 1977.
Η οδηγία του Ντέιβιντ Όουεν, 13 Οκτωβρίου 1977.
Συνάντηση 24 Φεβρουαρίου με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο
Η πρώτη συνάντηση Αρχιεπισκόπου/Προέδρου Μακαρίου με τον Αμερικανό αξιωματούχο και τη συνοδεία του – που έφθασαν στο νησί στις 23 Φεβρουαρίου – έγινε την επομένη, 24 Φεβρουαρίου 1977.
Παρευρέθησαν από πλευράς Κυπριακής Δημοκρατίας ο Πρόεδρος Μακάριος και ο Υπουργός Εξωτερικών Ιωάννης Χριστοφίδης. Από πλευράς Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής ο ειδικός απεσταλμένος του Προέδρου Κάρτερ (Carter), Clark Clifford, ο Πρέσβης William Rex Crawford, ο Matthew Nimetz και ο Nelson Ledsky.
Σύμφωνα με τα πρακτικά της συνάντησης (από αμερικανικά έγγραφα), ο Πρόεδρος Μακάριος, αφού τους καλωσόρισε, προέβη σε μιαν αναφορά στην ιστορία των διακοινοτικών συζητήσεων, οι οποίες δεν είχαν αποτέλεσμα. Χαρακτήρισε τις πρόσφατες συναντήσεις του με τον Ραούφ Ντενκτάς ως ένα μικρό σπάσιμο αδιεξόδου αλλά δεν ήταν αισιόδοξος για τη συνάντηση της 31ης Μαρτίου (1977) στη Βιέννη.
«Ο Πρόεδρος Μακάριος θυμήθηκε ότι είχε προτείνει μια ζώνη με 20% και ο Ντενκτάς αντιπρότεινε 32,8%. Οι τουρκικοί αριθμοί δεν δικαιολογούνταν και μεγάλη διαφορά υπήρχε μεταξύ των αριθμών των Ελληνο-κυπρίων και Τουρκο-κυπρίων. Ο Πρόεδρος Μακάριος σημείωσε ότι η Κυβέρνησή του είχε δεχθεί την ιδέα της δι-κοινοτικής ομοσπονδίας. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που ενιαίο κράτος ανακατασκευαζόταν σε ένα ομόσπονδο κράτος…», γράφουν τα πρακτικά.
«Στο τέλος της συνάντησης, Μακάριος και Κλίφφορντ αποσύρθηκαν για ιδιωτική συζήτηση», καταλήγει το έγγραφο (https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1977-80v21/d32). Τη συνέχεια για το τι ακολούθησε στην ιδιωτική τους συνάντηση, την βρήκα στο Βρετανικό Εθνικό Αρχείο. Πρόκειται για ενημέρωση της βρετανικής Πρεσβείας στην Ουάσιγκτον, υπογραμμένη από τον αξιωματούχο J. E. Cornish (ημερ. 3 Μαρτίου 1977), ο οποίος ενημέρωσε το Φόρεϊν Όφις ως ακολούθως:
«Αποστολή Clifford
Μίλησα με τον Νέλσον Λέτσκυ (Nelson Ledsky) στην επιστροφή από το ταξίδι… Ρώτησα τον Λέτσκυ αν νομίζει ότι ο χάρτης που ο Μακάριος θα δείξει στον επόμενο γύρο των συνομιλιών θα είναι ένα αποδεκτό σημείο για ξεκίνημα. Ο Λέτσκυ είπε ότι μόνον ο Κλίφφορντ είδε τον χάρτη, τον οποίο ο Μακάριος έβγαλε από το συρτάρι του γραφείου του και ο Κλίφφορντ δεν κατάφερε να θυμάται πολλές λεπτομέρειες. Ο Λέτσκυ, όμως, συζήτησε το θέμα την επομένη με τους Χριστοφίδη (Ιωάννη) και Πελαγία (Γιώργο). Επιβεβαίωσαν (Χριστοφίδης και Πελαγίας) ότι ο χάρτης θα είναι δι-ζωνικός, και εξήγησαν ότι θα αφήνει στους Τούρκους περίπου 20% του εδάφους…
Ο Μακάριος είπε στον Κλίφφορντ ότι δεν ήθελε κανένας να ξέρει για τον χάρτη, και πρόσθεσε ότι ούτε τους εννέα ήθελε να αναμειχθούν. Και οι Τούρκοι (είπε ο Λέτσκυ) είχαν θίξει το ίδιο… καθώς και φόβο για σοβιετική ανάμειξη και την έντονή τους επιθυμία να μην αναμειχθούν οι Γάλλοι. Αν και πίστευε πως αυτούς θα τους ενημερώσουν οι Έλληνες…» (με τους εννέα (9) εννοούσε τα τότε μέλη της ΕΟΚ – Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας).
Ενημερωτικά: Στην Κύπρο, α) μετά την ομιλία του Γλ. Κληρίδη, 6 Νοεμβρίου 1974, στην «Αργώ» για αποδοχή της γεωγραφικής δι-περιφερειακής ομοσπονδίας που ζητούσαν οι Τούρκοι,
β) το υπόμνημα του ΑΚΕΛ (που παρέδωσαν Ε. Παπαϊωάννου και Α. Φάντης, τους οποίους μετέφεραν οι Βρετανοί καθ’ υπόδειξιν Κληρίδη στο Λονδίνο, στις 17.11.1974) καλώντας τον Μακάριο να δηλώσει στην τουρκική πλευρά ότι δεχόταν να συζητήσει τη γεωγραφική ομοσπονδία ως μιαν από τις πιθανές λύσεις του Κυπριακού,
γ) μετά τη συνάντηση της Αθήνας, στα τέλη Νοεμβρίου 1974, προτού επιστρέψει ο Μακάριος στο νησί όπου συζητήθηκε έντονα η ομοσπονδία, και,
δ) τις πιέσεις του Βρετανού Υπ. Αρμοστού για αποδοχή της ΔΔΟ,
εντός του 1975, και δεν ήταν κρυφό, είχε ξεκινήσει μια προετοιμασία «διζωνικού» χάρτη. Υπάρχουν και οι αντιδράσεις και επιστολές προς Αρχιεπίσκοπο Μακάριο των Κερυνειωτών… Τελικά ο Μακάριος έκανε το θανάσιμο λάθος να ενδώσει στις πιέσεις δικών μας και ξένων διζωνικών, ερήμην του λαού.
Η δε ανακατασκευή του ενιαίου κράτους σε ομοσπονδιακό ήταν βρετανικό σχέδιο, που ετοιμάστηκε στο Φόρεϊν Όφις τον Ιανουάριο του 1964, όπως απαιτούσαν οι Τούρκοι. Επικεφαλής του Τμήματος Σχεδιασμού ήταν ο Sir Crispin Tickell (βλέπε βιβλίο γράφουσας, «Διζωνική vs Δημοκρατία», 2019 και «Σημερινή», 8.11.2020, «Η μετάλλαξη της ΚΔ, διχοτόμηση, ΔΔΟ, δύο κράτη και πίσω ο Νιχάτ Ερίμ»).
Συνάντηση με Ραούφ Ντενκτάς
Ο Κλίφφορντ βρήκε τη συνάντησή του με τον Ραούφ Ντενκτάς δύσκολη, αλλά πίστευε ότι τελικά ο Ντενκτάς δεν θα ήταν εντελώς αδιάλλακτος γιατί (κατά τη γνώμη του) οικονομικές και στρατιωτικές πραγματικότητες τον έκαναν υπηρέτη της Άγκυρας. Εξέφρασε, επίσης, την άποψη ότι έκαναν καλή δουλειά με τις επαφές τους στην Άγκυρα, τονίζοντας στους Τούρκους ότι η άρση του εμπάργκο, που ήταν το κύριο θέμα που απασχολούσε και τους Τούρκους, βασιζόταν στην πρόοδο του Κυπριακού. Γι’ αυτό θεωρούσαν την επίσκεψή τους στην Άγκυρα ως την πλέον σημαντική.
Η αποστολή Κλίφφορντ
Η αποστολή Κλίφφορντ, όπως έγραψα στο προηγούμενο άρθρο, δεν ενδιαφερόταν για τη λύση του Κυπριακού καθ’ εαυτήν, αλλά για να βρει τρόπους (μέσω Κύπρου) να αποδεχθεί το Κογκρέσο την άρση του εμπάργκο όπλων στην Τουρκία. Το Κογκρέσο θα ικανοποιείτο με κάποια πρόοδο στο Κυπριακό.
Έτσι, στη δεύτερη συνάντησή τους με τον Μακάριο, στις 25 Φεβρουαρίου 1977, ο Κλίφφορντ προσπάθησε να πείσει τον Μακάριο (ικανοποιώντας και τους Τούρκους που του ζήτησαν να καταφέρει τον Μακάριο να δεχθεί) ότι είχε τρεις επιλογές: α) να διαπραγματευόταν ενόσω διέθετε φίλους που ενδιαφέρονταν (δηλαδή τους ίδιους), β) να διαπραγματευόταν αργότερα μόνος και γ) τη χειρότερη εναλλακτική – την αποτυχία να διαπραγματευτεί μόνος, με μοιρασμένο νησί από τα τουρκικά στρατεύματα.
Ο Κλίφφορντ, επιστρέφοντας, πέρασε από το Λονδίνο για συνομιλίες με τον Βρετανό Υπουργό Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας Ντέιβιντ Όουεν (David Owen) και την ομάδα του, στους οποίους δόθηκε πλήρης ενημέρωση.
Σύμφωνα με τα αμερικανικά έγγραφα, ο Κλίφφορντ έφυγε ευχαριστημένος επειδή ο Μακάριος είχε δεσμευθεί να δώσει χάρτη στη Βιέννη (τον οποίο του έδειξε στις 24.2.77). «Με τον χάρτη γίνεται αποδεκτή η αρχή της δι-ζωνικότητας και αποτελεί τη βάση για σοβαρές εδαφικές διαπραγματεύσεις» (από την κατάθεση της έκθεσής του -2.3.1977- για την «Αποστολή του στην Ανατολική Μεσόγειο».)
Ερωτηθείς από τον Υπουργό Εξωτερικών Σάιρους Βανς (Cyrus Vance) αν ο Αρχιεπίσκοπος είχε πράγματι δεσμευθεί για μια δι-ζωνική λύση, ο Κλίφφορντ είπε ότι έτσι κατάλαβε και περιέγραψε τον χάρτη που ο Μακάριος τού έδειξε, ο οποίος περιελάμβανε μια τουρκική ζώνη, μικρή αλλά καθαρά δι-ζωνική. Ο Κλίφφορντ ρώτησε τον Αρχιεπίσκοπο αν τώρα δεχόταν τη δι-ζωνικότητα και η απάντηση ήταν «ναι». Ο Νίμιτς, ο οποίος μαζί με τον Λέτσκυ συμμετείχαν στη συνάντηση της κατάθεσης, πρόσθεσε ότι «ο ίδιος και ο Λέτσκυ είχαν επίσης πιέσει τον Κύπριο Υπουργό Εξωτερικών, σε ξεχωριστή τους συνάντηση, και ότι είχαν καταλάβει πως είχαν δεχθεί (οι Κύπριοι) την ανάγκη να προτείνουν ένα δι-ζωνικό σύστημα με μια διαχωριστή γραμμή, δίδοντας στους Τούρκους τουλάχιστον 20% της Δημοκρατίας».
Κατά την επίσκεψή τους στην Κυπριακή Δημοκρατία, ο Κλαρκ Κλίφφορντ και η συνοδεία του «επισκέφθηκαν και προσφυγικές περιοχές, καθώς και προσφυγικές υπό ανέγερση κατοικίες που κτίζονταν με αμερικανική βοήθεια. Άκουσαν τραγικές μαρτυρίες από Έλληνες και Τούρκους για αγνοουμένους…» (εδώ υπάρχει σχετικό βίντεο για την περιοδεία Κλίφφορντ και συνοδείας: https://m.youtube.com/watch?v=5zUZ6cUkT8E).
Η «πρόβλεψη» και εντολή του Βρετανού Υπουργού Εξωτερικών
Στις 13 Οκτωβρίου 1977, ο τότε αξιωματούχος στο Φόρεϊν Όφις W. K. Prendergast (κατά την περίοδο του «Σχεδίου Ανάν» αναπληρωτής Γ.Γ. του ΟΗΕ που πηγαινο-ερχόταν στην Κύπρο για την προώθησή του), έστειλε προς τον αξιωματούχο Χίμπερτ (Hibbert) την ακόλουθη οδηγία, με αντίγραφα σε άλλους αξιωματούχους του Φόρεϊν Όφις, περιλαμβανομένου και του Τμήματος Σχεδιασμού (Planning Staff).
«Ο Υπουργός Εξωτερικών… σημείωσε: “Περιμένετε. Οι ΗΠΑ θα έλθουν πίσω όταν αποτύχει η πρωτοβουλία τους, καθώς θα αποτύχει. Εν τω μεταξύ, μην κυκλοφορήσετε τίποτα σε κανέναν”».
Το αμερικανικό… ενδιαφέρον
Από πρακτικά συνάντησης Προέδρου Κάρτερ, Κλίφφορντ, Βανς, Νίμιτς και άλλων 4.11.1977.
Κλίφφορντ: «…Έχουμε ακόμα ενδιαφέρον για την Κύπρο – όμως, στην πραγματικότητα, η Κύπρος είναι μόνο ένα μικρό κομμάτι στη σκακιέρα – είναι η Τουρκία, η Ελλάδα και οι προσπάθειές μας να εμποδίσουμε φασαρία μεταξύ των που ενδιαφέρει. Δεν θέλουμε να δώσουμε στους Σοβιετικούς την ευκαιρία να γίνουν πραγματικές φασαρίες στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι Τούρκοι θέλουν την άρση του εμπάργκο – λένε “Υπογράψετε και θα προχωρήσουμε’’. Είναι τεράστιας σημασίας γι’ αυτούς. Το στρατιωτικό επίπεδο της Τουρκίας πάει κάτω γρήγορα… η άρση του εμπάργκο θα διορθώσει τα πράγματα».
Στις 19 Δεκεμβρίου 1977 στο Φόρεϊν Όφις έλεγαν ότι ο Λέτσκυ φαινόταν να προχωρούσε με στόχο να καταφέρει το Κογκρέσο να άρει το εμπάργκο δίχως πρόοδο στο Κυπριακό, όμως, ακόμα ασκείτο μεγάλη πίεση από το ελληνικό λόμπυ…
Στις 2 Αυγούστου 1978, το Κογκρέσο αποφάσισε με 208 ψήφους έναντι 205 να άρει το εμπάργκο. Ο Πρόεδρος Κάρτερ χαρακτήρισε την άρση ως «το πιο σημαντικό θέμα εξωτερικής πολιτικής που αντιμετώπιζε το Κογκρέσο»…
Πόσο ταιριάζει στην ιστορία αυτή η δήλωση του κ. Κ. Ν. Χατζηκωστή…
*Κεντρική φωτογραφία: O Clark Clifford πέθανε το 1998 – O Sir Crispin Tickell εν ζωή.
