Τους «φθηνούς» κοινοτικούς πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων ρίχνει...
η κυβέρνηση στη μάχη για την αντιμετώπιση του στεγαστικού προβλήματος, που προϊόντος του χρόνου εξελίσσεται σε υπ’ αριθμόν ένα ζήτημα.
Το εκρηκτικό κοκτέιλ του υψηλού κόστους δανεισμού, της εκτόξευσης των τιμών των ακινήτων, των παράλογων ενοικίων, της διεύρυνσης της τουριστικής περιόδου, σε συνδυασμό με το περιορισμένο απόθεμα κατοικιών, έχει καταστήσει την απόκτηση κατοικίας «άπιαστο όνειρο» για εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες. Ναυαρχίδα της κυβερνητικής πολιτικής αποτελούν δύο προγράμματα, το «Σπίτι μου ΙΙ» και το «Κοινωνική αντιπαροχή», προκειμένου να δοθεί προσιτή στέγη μέσω της χορήγησης φθηνών δανείων σε χιλιάδες πολίτες, με ιδιαίτερη έμφαση στους νέους. Μάλιστα, οι σχετικές εξαγγελίες αναμένεται να αποτελέσουν το βασικό θέμα της ομιλίας του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης τον Σεπτέμβριο.
Σύμφωνα με πληροφορίες της Realnews, ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Κωστής Χατζηδάκης και ο αρμόδιος αναπληρωτής υπουργός Νίκος Παπαθανάσης βρίσκονται σε καθημερινές διαπραγματεύσεις με την Κομισιόν, με στόχο την αποδέσμευση κεφαλαίων 2 δισ. ευρώ για τη χρηματοδότηση του «Σπίτι μου ΙΙ». Την ίδια στιγμή, ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ), Γιάννης Τσακίρης, τις προηγούμενες ημέρες είχε συναντήσεις με τον διοικητή της Δημόσιας Υπηρεσίας Απασχόλησης Σπύρο Πρωτοψάλτη, αλλά και με στελέχη κοινωφελών ιδρυμάτων, με σκοπό τη στήριξη -μέσω χρηματοδότησης με εξαιρετικά προνομιακούς όρους- για την κατασκευή νέων κατοικιών αλλά και για αλλαγή χρήσης κτιρίων προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για οικονομικά προσιτή στέγαση με το σύστημα της «Κοινωνικής αντιπαροχής».
«Κοινωνική αντιπαροχή»
Το εκρηκτικό κοκτέιλ του υψηλού κόστους δανεισμού, της εκτόξευσης των τιμών των ακινήτων, των παράλογων ενοικίων, της διεύρυνσης της τουριστικής περιόδου, σε συνδυασμό με το περιορισμένο απόθεμα κατοικιών, έχει καταστήσει την απόκτηση κατοικίας «άπιαστο όνειρο» για εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες. Ναυαρχίδα της κυβερνητικής πολιτικής αποτελούν δύο προγράμματα, το «Σπίτι μου ΙΙ» και το «Κοινωνική αντιπαροχή», προκειμένου να δοθεί προσιτή στέγη μέσω της χορήγησης φθηνών δανείων σε χιλιάδες πολίτες, με ιδιαίτερη έμφαση στους νέους. Μάλιστα, οι σχετικές εξαγγελίες αναμένεται να αποτελέσουν το βασικό θέμα της ομιλίας του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης τον Σεπτέμβριο.
Σύμφωνα με πληροφορίες της Realnews, ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Κωστής Χατζηδάκης και ο αρμόδιος αναπληρωτής υπουργός Νίκος Παπαθανάσης βρίσκονται σε καθημερινές διαπραγματεύσεις με την Κομισιόν, με στόχο την αποδέσμευση κεφαλαίων 2 δισ. ευρώ για τη χρηματοδότηση του «Σπίτι μου ΙΙ». Την ίδια στιγμή, ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ), Γιάννης Τσακίρης, τις προηγούμενες ημέρες είχε συναντήσεις με τον διοικητή της Δημόσιας Υπηρεσίας Απασχόλησης Σπύρο Πρωτοψάλτη, αλλά και με στελέχη κοινωφελών ιδρυμάτων, με σκοπό τη στήριξη -μέσω χρηματοδότησης με εξαιρετικά προνομιακούς όρους- για την κατασκευή νέων κατοικιών αλλά και για αλλαγή χρήσης κτιρίων προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για οικονομικά προσιτή στέγαση με το σύστημα της «Κοινωνικής αντιπαροχής».
«Κοινωνική αντιπαροχή»
Σύμφωνα με υψηλόβαθμα κυβερνητικά στελέχη και την αρμόδια υπουργό Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, Σοφία Ζαχαράκη, το επόμενο διάστημα θα δημοσιοποιηθεί η Κοινή Υπουργική Απόφαση και πριν από το τέλος του έτους, σε συνεργασία με τη διοίκηση της ΔΥΠΑ, θα πραγματοποιηθεί ο πρώτος διαγωνισμός για το πρόγραμμα «Κοινωνική αντιπαροχή». Το πρόγραμμα θα απευθύνεται αρχικά σε 2.500 δικαιούχους ηλικίας 18 έως 39 ετών, στους οποίους θα διατεθούν τα αδρανή/κλειστά ακίνητα του Δημοσίου με χαμηλό ρυθμισμένο μίσθωμα.
Από τις αρχές του 2025 έως και το τέλος του έτους αναμένεται η μίσθωση σταδιακά του 50% των κατοικιών για λογαριασμό του Δημοσίου, με χαμηλό ενοίκιο, σε νέους ή ζευγάρια βάσει κριτηρίων, ενώ θα υπάρχει ειδική ποσόστωση για τρίτεκνους και πολύτεκνους. Στο πλαίσιο του προγράμματος αναμένεται να αξιοποιηθούν και ακίνητα του Δημοσίου, μέσω συμπράξεων με τον ιδιωτικό τομέα (ΣΔΙΤ), για την ανέγερση κοινωνικών κατοικιών. Η ΔΥΠΑ, που διαθέτει απόθεμα οικοπέδων και κτιρίων λόγω του πρώην ΟΕΚ, θα παραχωρεί το αδόμητο οικόπεδο, για το οποίο θα επιλέγεται ο ανάδοχος/κατασκευαστής ύστερα από διαγωνισμό που θα αναλαμβάνει να κατασκευάσει σύγχρονα κτίρια κατοικιών και εμπορικών χρήσεων, με βάση τις προδιαγραφές που προβλέπει η προκήρυξη. Ο δημόσιος φορέας θα διατηρεί την κυριότητα των ακινήτων, ενώ ο ανάδοχος θα λαμβάνει ως αντάλλαγμα την παραχώρηση της εκμετάλλευσης μέχρι την κάλυψη του κόστους και με την προϋπόθεση ότι ποσοστό των κατοικιών θα διατίθεται με μειωμένο ενοίκιο στους δικαιούχους του προγράμματος «Κοινωνικής αντιπαροχή».
Η διάρκεια της παραχώρησης θα ορίζεται στην προκήρυξη κάθε διαγωνισμού, καθώς δεν μπορεί να είναι ενιαία για όλες τις περιοχές και τις αξίες της γης, ενώ το ποσοστό εκμετάλλευσης του αναδόχου θα κυμαίνεται μεταξύ 30% και 60%, με σκοπό να διασφαλίζεται το δημόσιο συμφέρον, αλλά και να είναι το πρόγραμμα ελκυστικό, ώστε οι ιδιώτες κατασκευαστές να χτίσουν σύγχρονες ποιοτικές κοινωνικές κατοικίες.
Στόχος είναι η στέγαση των δικαιούχων του προγράμματος «Κοινωνική αντιπαροχή» σε ποιοτικά ακίνητα. Από την καταγραφή που έχει γίνει, ενόψει της εφαρμογής του προγράμματος, εντοπίστηκαν 98 κατάλληλα οικόπεδα εντός σχεδίου, συνολικής επιφάνειας 627 στρεμμάτων, εκ των οποίων το 1/3 είναι στην Αττική, αλλά και 10 οικόπεδα με οικοδομική άδεια επιφάνειας 75 στρεμμάτων τα οποία θεωρούνται τα πλέον ώριμα προς αξιοποίηση. Στον σχεδιασμό εντάσσονται όμως και εκτάσεις εκτός σχεδίου, όπως και αδιάθετες κατοικίες, διαμερίσματα, γραφεία. Μέσα στο 2024, αναμένεται να «βγουν στην αγορά» 11 στρέμματα στην Κηφισιά, 20 στην Παιανία, 40 στη Λάρισα, 28 στρέμματα στην Ξάνθη και 74 στρέμματα στον Βόλο, όπου και θα ανεγερθούν κοινωνικές κατοικίες.
Προβλέπονται ακόμη ότι:
Η «Κοινωνική αντιπαροχή» μπορεί να αφορά και δομημένα ακίνητα. Στην περίπτωση αυτή το αντικείμενο της σύμβασης περιλαμβάνει και την κατεδάφιση των κτισμάτων, η οποία γίνεται με δαπάνες του αναδόχου. Το ποσοστό των οριζόντιων ιδιοκτησιών που εκμισθώνονται προς δικαιούχους αντιστοιχεί σε ποσοστό μεταξύ 30% και 60% του συνόλου της ιδιοκτησίας. Η επιλογή του αναδόχου γίνεται κατόπιν δημόσιας πρόσκλησης, στην οποία περιγράφονται τουλάχιστον τα εξής:
– Το αδόμητο ακίνητο, τυχόν υφιστάμενα κτίσματα που ευρίσκονται εντός αυτού και τα χαρακτηριστικά του κτιρίου που πρόκειται να ανεγερθεί σε αυτό.
– Οι οριζόντιες ιδιοκτησίες που θα συσταθούν και οι επιτρεπόμενες χρήσεις τους.
– Τα κριτήρια συμμετοχής και επιλογής του αναδόχου.
– Οι βασικοί όροι των συμβάσεων μίσθωσης μεταξύ του αναδόχου και των δικαιούχων, πλην του μισθώματος.
Δικαίωμα αγοράς
Από τις αρχές του 2025 έως και το τέλος του έτους αναμένεται η μίσθωση σταδιακά του 50% των κατοικιών για λογαριασμό του Δημοσίου, με χαμηλό ενοίκιο, σε νέους ή ζευγάρια βάσει κριτηρίων, ενώ θα υπάρχει ειδική ποσόστωση για τρίτεκνους και πολύτεκνους. Στο πλαίσιο του προγράμματος αναμένεται να αξιοποιηθούν και ακίνητα του Δημοσίου, μέσω συμπράξεων με τον ιδιωτικό τομέα (ΣΔΙΤ), για την ανέγερση κοινωνικών κατοικιών. Η ΔΥΠΑ, που διαθέτει απόθεμα οικοπέδων και κτιρίων λόγω του πρώην ΟΕΚ, θα παραχωρεί το αδόμητο οικόπεδο, για το οποίο θα επιλέγεται ο ανάδοχος/κατασκευαστής ύστερα από διαγωνισμό που θα αναλαμβάνει να κατασκευάσει σύγχρονα κτίρια κατοικιών και εμπορικών χρήσεων, με βάση τις προδιαγραφές που προβλέπει η προκήρυξη. Ο δημόσιος φορέας θα διατηρεί την κυριότητα των ακινήτων, ενώ ο ανάδοχος θα λαμβάνει ως αντάλλαγμα την παραχώρηση της εκμετάλλευσης μέχρι την κάλυψη του κόστους και με την προϋπόθεση ότι ποσοστό των κατοικιών θα διατίθεται με μειωμένο ενοίκιο στους δικαιούχους του προγράμματος «Κοινωνικής αντιπαροχή».
Η διάρκεια της παραχώρησης θα ορίζεται στην προκήρυξη κάθε διαγωνισμού, καθώς δεν μπορεί να είναι ενιαία για όλες τις περιοχές και τις αξίες της γης, ενώ το ποσοστό εκμετάλλευσης του αναδόχου θα κυμαίνεται μεταξύ 30% και 60%, με σκοπό να διασφαλίζεται το δημόσιο συμφέρον, αλλά και να είναι το πρόγραμμα ελκυστικό, ώστε οι ιδιώτες κατασκευαστές να χτίσουν σύγχρονες ποιοτικές κοινωνικές κατοικίες.
Στόχος είναι η στέγαση των δικαιούχων του προγράμματος «Κοινωνική αντιπαροχή» σε ποιοτικά ακίνητα. Από την καταγραφή που έχει γίνει, ενόψει της εφαρμογής του προγράμματος, εντοπίστηκαν 98 κατάλληλα οικόπεδα εντός σχεδίου, συνολικής επιφάνειας 627 στρεμμάτων, εκ των οποίων το 1/3 είναι στην Αττική, αλλά και 10 οικόπεδα με οικοδομική άδεια επιφάνειας 75 στρεμμάτων τα οποία θεωρούνται τα πλέον ώριμα προς αξιοποίηση. Στον σχεδιασμό εντάσσονται όμως και εκτάσεις εκτός σχεδίου, όπως και αδιάθετες κατοικίες, διαμερίσματα, γραφεία. Μέσα στο 2024, αναμένεται να «βγουν στην αγορά» 11 στρέμματα στην Κηφισιά, 20 στην Παιανία, 40 στη Λάρισα, 28 στρέμματα στην Ξάνθη και 74 στρέμματα στον Βόλο, όπου και θα ανεγερθούν κοινωνικές κατοικίες.
Προβλέπονται ακόμη ότι:
Η «Κοινωνική αντιπαροχή» μπορεί να αφορά και δομημένα ακίνητα. Στην περίπτωση αυτή το αντικείμενο της σύμβασης περιλαμβάνει και την κατεδάφιση των κτισμάτων, η οποία γίνεται με δαπάνες του αναδόχου. Το ποσοστό των οριζόντιων ιδιοκτησιών που εκμισθώνονται προς δικαιούχους αντιστοιχεί σε ποσοστό μεταξύ 30% και 60% του συνόλου της ιδιοκτησίας. Η επιλογή του αναδόχου γίνεται κατόπιν δημόσιας πρόσκλησης, στην οποία περιγράφονται τουλάχιστον τα εξής:
– Το αδόμητο ακίνητο, τυχόν υφιστάμενα κτίσματα που ευρίσκονται εντός αυτού και τα χαρακτηριστικά του κτιρίου που πρόκειται να ανεγερθεί σε αυτό.
– Οι οριζόντιες ιδιοκτησίες που θα συσταθούν και οι επιτρεπόμενες χρήσεις τους.
– Τα κριτήρια συμμετοχής και επιλογής του αναδόχου.
– Οι βασικοί όροι των συμβάσεων μίσθωσης μεταξύ του αναδόχου και των δικαιούχων, πλην του μισθώματος.
Δικαίωμα αγοράς
Στα κτίρια που θα ανεγείρονται κατόπιν σύμβασης κοινωνικής αντιπαροχής επιτρέπεται η σύναψη συμβάσεων μίσθωσης με δικαίωμα προαίρεσης για την εξαγορά της οριζόντιας ιδιοκτησίας (rent to own) από τους δικαιούχους. Η σύμβαση αυτή, στην οποία συμμετέχει και ο φορέας ιδιοκτήτης του ακινήτου, περιλαμβάνει τον τύπο του συμβολαιογραφικού εγγράφου και ισχύει μόνο μετά τη μεταγραφή της στο οικείο υποθηκοφυλακείο ή την εγγραφή της στο οικείο κτηματολογικό γραφείο.
Στο πρόγραμμα «Κοινωνική αντιπαροχή» θα συμβάλει και η ΕΤΕπ, προσφέροντας μακροχρόνιες χρηματοδοτήσεις με εξαιρετικά ευνοϊκά επιτόκια. Μάλιστα, αναμένεται η δημιουργία νέας πανευρωπαϊκής χρηματοδοτικής πλατφόρμας για την κοινωνική και βιώσιμη κατοικία. Οι τομείς στους οποίους θα συμβάλει η τράπεζα είναι οι εξής:
– Χρηματοδότηση της καινοτομίας στον τομέα της στέγασης, συμπεριλαμβανομένων και των νέων τεχνολογιών και υλικών.
– Χρηματοδότηση της ενεργειακής αναβάθμισης κτιρίων, συμπεριλαμβανομένων και των κατοικιών.
– Χρηματοδότηση της κοινωνικής και βιώσιμης στέγασης, ειδικά για ευπαθείς ομάδες και μη προνομιούχους, καθώς και φοιτητές.
«Σπίτι μου ΙΙ»
Στο πρόγραμμα «Κοινωνική αντιπαροχή» θα συμβάλει και η ΕΤΕπ, προσφέροντας μακροχρόνιες χρηματοδοτήσεις με εξαιρετικά ευνοϊκά επιτόκια. Μάλιστα, αναμένεται η δημιουργία νέας πανευρωπαϊκής χρηματοδοτικής πλατφόρμας για την κοινωνική και βιώσιμη κατοικία. Οι τομείς στους οποίους θα συμβάλει η τράπεζα είναι οι εξής:
– Χρηματοδότηση της καινοτομίας στον τομέα της στέγασης, συμπεριλαμβανομένων και των νέων τεχνολογιών και υλικών.
– Χρηματοδότηση της ενεργειακής αναβάθμισης κτιρίων, συμπεριλαμβανομένων και των κατοικιών.
– Χρηματοδότηση της κοινωνικής και βιώσιμης στέγασης, ειδικά για ευπαθείς ομάδες και μη προνομιούχους, καθώς και φοιτητές.
«Σπίτι μου ΙΙ»
Το φθινόπωρο αναμένεται να οριστικοποιηθούν οι όροι και οι προϋποθέσεις, αλλά και το ποσό που θα μπορεί να διατεθεί για το πρόγραμμα «Σπίτι μου ΙΙ» που ανακοίνωσε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης. Σύμφωνα με πληροφορίες, το πρόγραμμα θα χρηματοδοτηθεί από τα δάνεια ύψους 17,7 δισ. που έχει εξασφαλίσει η Ελλάδα από το Ταμείο Ανάκαμψης και μπορεί να ξεπεράσει τα 2 δισ. ευρώ είτε με τη μόχλευση που θα υπάρξει από τις εμπορικές τράπεζες είτε ακόμη και με μια νέα φάση του ίδιου προγράμματος. Πρόκειται για αλλαγή της χρήσης των κονδυλίων που προέρχονται από το Ταμείο Ανάκαμψης και ταυτόχρονης ακύρωσης άλλων συμφωνημένων δράσεων.
Για το «Σπίτι μου II» θα υπάρξει διεύρυνση των δικαιούχων, καθώς εξετάζονται αλλαγές στα ηλικιακά και εισοδηματικά κριτήρια:
– Ηλικιακή διεύρυνση: Στο προηγούμενο πρόγραμμα δικαιούχοι ήταν πολίτες έως 39 ετών, ενώ στο νέο αναμένεται να ενταχθούν άτομα έως 50 ετών.
– Διεύρυνση του εισοδηματικού κριτηρίου: Εξετάζεται η διεύρυνση των εισοδηματικών κριτηρίων. Η χρηματοδότηση θα διαμορφώνεται έως το 90%. Σήμερα το εισοδηματικό όριο είναι στα 24.000 ευρώ για το ζευγάρι και αυτό αυξάνεται κατά 3.000 ευρώ ανά τέκνο, ενώ όταν είναι μονογονεϊκή οικογένεια το εισοδηματικό κριτήριο αυξάνεται στα 27.000 ευρώ και κατά 3.000 ανά τέκνο.
– Προνόμια για τρίτεκνους και πολύτεκνους: Θα υπάρχει ειδική πρόνοια μηδενικού επιτοκίου και πλήρους κάλυψης από το κράτος για τους τρίτεκνους και πολύτεκνους.
– Έτος άδειας κατασκευής: Η παλαιότητα των ακινήτων μπορεί να είναι μικρότερη από τα 15 έτη.
Υπενθυμίζεται ότι για το πρόγραμμα «Σπίτι μου» που υλοποιήθηκε στην πρώτη φάση το εισοδηματικό όριο ήταν τα 24.000 ευρώ για το ζευγάρι με προσαύξηση κατά 3.000 ευρώ για κάθε τέκνο. Για τη μονογονεϊκή οικογένεια το εισοδηματικό όριο αυξανόταν στα 27.000 ευρώ με προσαύξηση 3.000 ευρώ για κάθε τέκνο. Ο μέσος όρος ηλικίας των δανειοληπτών ήταν τα 34 έτη και το μέσο εισόδημα περίπου 16.000 ευρώ. Το ακίνητο έπρεπε να έχει αξία έως 200.000 ευρώ, μέγεθος έως 150 τ.μ και παλαιότητα τουλάχιστον δεκαπέντε έτη. Το πρόγραμμα έδωσε μια ανάσα στο πρόβλημα στέγης των νέων, οι οποίοι δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να αποκτήσουν το δικό τους σπίτι. Σημαντικό ρόλο στην υλοποίηση και του νέου προγράμματος θα παίξει η εμπειρία που έχει αποκομίσει πλέον ο φορέας υλοποίησης, δηλαδή η ΔΥΠΑ, ώστε να αποφευχθούν οι καθυστερήσεις και τα γραφειοκρατικά κωλύματα.
Για το «Σπίτι μου II» θα υπάρξει διεύρυνση των δικαιούχων, καθώς εξετάζονται αλλαγές στα ηλικιακά και εισοδηματικά κριτήρια:
– Ηλικιακή διεύρυνση: Στο προηγούμενο πρόγραμμα δικαιούχοι ήταν πολίτες έως 39 ετών, ενώ στο νέο αναμένεται να ενταχθούν άτομα έως 50 ετών.
– Διεύρυνση του εισοδηματικού κριτηρίου: Εξετάζεται η διεύρυνση των εισοδηματικών κριτηρίων. Η χρηματοδότηση θα διαμορφώνεται έως το 90%. Σήμερα το εισοδηματικό όριο είναι στα 24.000 ευρώ για το ζευγάρι και αυτό αυξάνεται κατά 3.000 ευρώ ανά τέκνο, ενώ όταν είναι μονογονεϊκή οικογένεια το εισοδηματικό κριτήριο αυξάνεται στα 27.000 ευρώ και κατά 3.000 ανά τέκνο.
– Προνόμια για τρίτεκνους και πολύτεκνους: Θα υπάρχει ειδική πρόνοια μηδενικού επιτοκίου και πλήρους κάλυψης από το κράτος για τους τρίτεκνους και πολύτεκνους.
– Έτος άδειας κατασκευής: Η παλαιότητα των ακινήτων μπορεί να είναι μικρότερη από τα 15 έτη.
Υπενθυμίζεται ότι για το πρόγραμμα «Σπίτι μου» που υλοποιήθηκε στην πρώτη φάση το εισοδηματικό όριο ήταν τα 24.000 ευρώ για το ζευγάρι με προσαύξηση κατά 3.000 ευρώ για κάθε τέκνο. Για τη μονογονεϊκή οικογένεια το εισοδηματικό όριο αυξανόταν στα 27.000 ευρώ με προσαύξηση 3.000 ευρώ για κάθε τέκνο. Ο μέσος όρος ηλικίας των δανειοληπτών ήταν τα 34 έτη και το μέσο εισόδημα περίπου 16.000 ευρώ. Το ακίνητο έπρεπε να έχει αξία έως 200.000 ευρώ, μέγεθος έως 150 τ.μ και παλαιότητα τουλάχιστον δεκαπέντε έτη. Το πρόγραμμα έδωσε μια ανάσα στο πρόβλημα στέγης των νέων, οι οποίοι δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να αποκτήσουν το δικό τους σπίτι. Σημαντικό ρόλο στην υλοποίηση και του νέου προγράμματος θα παίξει η εμπειρία που έχει αποκομίσει πλέον ο φορέας υλοποίησης, δηλαδή η ΔΥΠΑ, ώστε να αποφευχθούν οι καθυστερήσεις και τα γραφειοκρατικά κωλύματα.
