Αντώνιος Ι. Ζαρκανέλας
π. Γενικός Διευθυντής Ανάπτυξης
Νομαρχίας Θεσ/νίκης
Έχουν περάσει ογδόντα (80) χρόνια από τότε πουη Επαρχιακή Επιτροπή Πιερίας του ΕΑΜ είχε αποφασίσει να γιορτάσει τα 3 χρόνια από την ίδρυση του ΕΑΜ, το οποίο όπως είναι γνωστό ιδρύθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 1941. Ως ημέρα γιορτής ορίστηκε η πρώτη Κυριακή του Οκτωβρίου 1944 και τόπος πραγματοποίησής της ο Αρωνάς.
Ήδη...
Ήδη...
κυκλοφορεί ευρύτατα η φήμη, που εμφανίζεται σαν τελεσίδικη αλήθεια, ότι οι Γερμανοί ετοιμάζονται, από μέρα σε μέρα, για την αποχώρηση τους, ενώ στο Σιδηροδρομικό Σταθμό Κατερίνης παρατηρούνταν έντονη κινητικότητα με τραίνα φορτωμένα με οπλισμό (τανκς, πυροβόλα, τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού κλπ) και στρατό που κινούνταν προς Θεσσαλονίκη και τραίνα άδεια που πήγαιναν προς την Αθήνα.
Την διοργάνωση της γιορτής ανέλαβε βεβαίως το ΕΑΜ και θα ομιλούσαν εκπρόσωποι του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, της ΕΠΟΝ και των δύο κομμάτων ΚΚΕ και ΑΚΕ (Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας). Το Αγροτικό Κόμμα θα εκπροσωπούσε ο Σάββας Κανταρτζής, γνωστός τότε Αγροτοσυνεταιριστής, και μετά το πόλεμο εκδότης της Εφημερίδος ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ όπου θα ήταν και ένας εκ των ομιλητών. Εκείνα τα χρόνια ήταν σημαίνον στέλεχος της Αριστεράς και για τα πολιτικά φρονήματά του είχε εξοριστεί στον ‘Αη΄ Στράτη αργότερα. Το ΑΚΕ τον είχε ορίσει ως εκπρόσωπο και επίσημο ομιλητή του στην γιορτή και για τονσκοπό αυτό είναι αφιερώσει σημαντικό χρόνο.
Πήγε στον Αρωνά από την προηγούμενη των εκδηλώσεων μήπως και χρειαστεί η βοήθεια του. Πήγε πιο νωρίς για να δεί και δύο φίλους του, που ήταν φυλακισμένοι με πολλούς άλλους. Τον Αλέκο Νερόπουλο, Πόντιο την καταγωγή και γνωστό από παλιά και τον Πλάτωνα Ρωσσέτο, πρόσφυγα από την Ανατολική Θράκη, ποτοποιό-ποτοπώλη, πρώην Δήμαρχο Κατερίνης κατά την περίοδο 1937-38 και απολυθέντα από το καθεστώς Μεταξά. Τους επισκέφθηκε και μετά από επιθυμία των συζύγων τους, τους εμψύχωσε και τους καθησύχασε, λέγοντας τους ότι δεν έχουν να φοβηθούν τίποτα καθώς με την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας αλλά και τους Γερμανούς έτοιμους να φύγουν, το πολύ-πολύ να δικαστούν αλλά και στην περίπτωση αυτή θα αθωωθούν και τους υποσχέθηκε ότι θα πάει και μάρτυρας υπεράσπισης. Έφυγε ήρεμος.
Σε καμμιά ώρα, κάποιοι γνωστοί του έρχονται τον ξυπνούν, λέγοντας τον ότι όλους του φυλακισμένους και τους φίλούς του, που επισκέφθηκε, τους μετέφεραν σε ένα σπίτι στην άκρη του χωριού για να τους πάνε, όπως έλεγαν οι φύλακες, στην «Ελεύθερη Ελλάδα»… Πηγαίνει στο σπίτι αυτό που ήταν ένα ημιδιόροφο κτίσμα στη άκρη ενός άφρακτου οικοπέδου. Ο πάνω όροφος ήταν κατοικία και το χαμηλοτάβανο ισόγειο σταύλος ή αποθήκη. Στο κεφαλόσκαλο ήταν ένας αντάρτηςπου φώναζε τα ονόματα από ένα χαρτί και από μέσα από το σπίτι έβγαιναν όσοι άκουγαν το όνομά τους κατέβαιναν τις σκάλες και έμπαιναν στη σειρά, στην πλευρά του κτιρίου. Την στιγμή που έφθασε είχαν ήδη κατεβεί 7-8 άτομα, άγνωστοί του – «.. αν και όπως έμαθα αργότερα υπήρχαν και άλλοι γνωστοί μου στην αποθήκη-φυλακή.», αναφέρει επί λέξει ο Σάββας Κανταρτζής στα Απομνημονεύματά του.Η σκηνή θύμισε στον Σάββα Κανταρτζή τη διαδικασία που προηγούνταν της σφαγής των Αρμενίων από τους Τούρκους «..στην πατρίδα, στην Ορδού».
Η επομένη ημέρα, Κυριακή αρχίζει με ήλιο και όλα δείχνουν πως όλα θα πάνε καλά. Κόσμος άρχισε να συρρέει από την Κατερίνη καθώς η εκδήλωση είχε διαφημιστεί με κάθε τρόπο μέρες πριν. Εξάλλου το ΕΑΜ/ΚΚΕ ήταν ειδικοί σε αυτά. Κόσμος από την Κατερίνη και από τα χωριά ερχόταν πεζή, με ζώα, με κάρα. Μετά τις 8.30-9.00 αρχίζει να χαλάει ο καιρός, μαυρίζει ξαφνικά ο ουρανός.Αρχίζουν να πέφτουν χοντρές σταγόνες και μέσα σε λίγα λεπτά ανοίγουν οι ουρανοί. Κατακλυσμός. Ο κόσμος τρέχει να προφυλαχτεί με κάθε τρόπο. Σε λίγα λεπτά οι δρόμοι μεταβάλλονται σε ποτάμια. Δεν υπάρχει ψυχή στους δρόμους.
Ο ίδιος ο Σάββας Κανταρτζής μπαίνει σε ένα σπίτι που ήταν ήδη γεμάτο με κόσμο. Συναντάει σ’ αυτό και τον υπεύθυνο του ΚΚΕ του Αρωνά. Συζητούν για τη γιορτή και την ατυχία με τον καιρό. Ξαφνικά μπαίνουν δυο-τρείς νέοι από το χωριό και ζητούν τον υπεύθυνο. Πηγαίνει προς εκείνους, συζητούν ζωηρά, με νεύματα και χειρονομίες, κάτι τους λέει και πηγαίνει προς τον Κανταρτζή βαρύθυμος και στενοχωρημένος. Ο τελευταίος τον ρωτάει από ενδιαφέρον αν συμβαίνει κάτι σοβαρό.
- Άσε μην τα ρωτάς. Το ξεροπόταμο δίπλα στο χωριό ξεχείλισε και κατέβασε τα πτώματα αυτονών που τους πήγαν ψές έξω, μέσα στο χωριό. Και τα παιδιά με ρώτησαν τι να κάνουν. Τους είπα να καλέσουν και άλλα παιδιά, ν’ ανοίξουν λάκκους και να τους παραχώσουν.
Η βροχή σταμάτησε ο κόσμος άρχισε να εμφανίζεται στο δρόμο, ο καιρός βελτιωνόταν με την ίδια ταχύτητα που επιδεινώθηκε μια-δύο ώρες πριν. Το μυστικό μαθεύτηκε από ψιθύρους αλλά και από ντροπή, κυρίως, όμως, από φόβο ο κόσμος δεν μιλούσε. Πάντως το ΕΑΜ/ΚΚΕ, παρόλο που πολύς κόσμος αποχώρησε, με δικαιολογία τον καιρό, είχε τη δύναμη και το σθένος (το θράσος;) να πραγματοποιήσει την εκδήλωση, με όσους έμειναν, να εκφωνήσουν οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, του ΚΚΕ, της ΕΠΟΝ τους λόγους τους, χωρίς καν να ταραχτούν. Και όταν ήλθε η σειρά να μιλήσει ο Κανταρτζής και ο Βακάλης, ως εκπρόσωπος Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ανακοινώθηκε από τους οργανωτές, άρον-άρον, η διακοπή της και η διάλυσή της, γιατί «...έρχονται οι Γερμανοί»!!!.Οι Γερμανοί, που εκείνες τις ημέρες την μόνη έγνοια που είχαν ήταν πως θα φύγουν ανενόχλητοι από την Ελλάδα.
Την διοργάνωση της γιορτής ανέλαβε βεβαίως το ΕΑΜ και θα ομιλούσαν εκπρόσωποι του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, της ΕΠΟΝ και των δύο κομμάτων ΚΚΕ και ΑΚΕ (Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας). Το Αγροτικό Κόμμα θα εκπροσωπούσε ο Σάββας Κανταρτζής, γνωστός τότε Αγροτοσυνεταιριστής, και μετά το πόλεμο εκδότης της Εφημερίδος ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ όπου θα ήταν και ένας εκ των ομιλητών. Εκείνα τα χρόνια ήταν σημαίνον στέλεχος της Αριστεράς και για τα πολιτικά φρονήματά του είχε εξοριστεί στον ‘Αη΄ Στράτη αργότερα. Το ΑΚΕ τον είχε ορίσει ως εκπρόσωπο και επίσημο ομιλητή του στην γιορτή και για τονσκοπό αυτό είναι αφιερώσει σημαντικό χρόνο.
Πήγε στον Αρωνά από την προηγούμενη των εκδηλώσεων μήπως και χρειαστεί η βοήθεια του. Πήγε πιο νωρίς για να δεί και δύο φίλους του, που ήταν φυλακισμένοι με πολλούς άλλους. Τον Αλέκο Νερόπουλο, Πόντιο την καταγωγή και γνωστό από παλιά και τον Πλάτωνα Ρωσσέτο, πρόσφυγα από την Ανατολική Θράκη, ποτοποιό-ποτοπώλη, πρώην Δήμαρχο Κατερίνης κατά την περίοδο 1937-38 και απολυθέντα από το καθεστώς Μεταξά. Τους επισκέφθηκε και μετά από επιθυμία των συζύγων τους, τους εμψύχωσε και τους καθησύχασε, λέγοντας τους ότι δεν έχουν να φοβηθούν τίποτα καθώς με την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας αλλά και τους Γερμανούς έτοιμους να φύγουν, το πολύ-πολύ να δικαστούν αλλά και στην περίπτωση αυτή θα αθωωθούν και τους υποσχέθηκε ότι θα πάει και μάρτυρας υπεράσπισης. Έφυγε ήρεμος.
Σε καμμιά ώρα, κάποιοι γνωστοί του έρχονται τον ξυπνούν, λέγοντας τον ότι όλους του φυλακισμένους και τους φίλούς του, που επισκέφθηκε, τους μετέφεραν σε ένα σπίτι στην άκρη του χωριού για να τους πάνε, όπως έλεγαν οι φύλακες, στην «Ελεύθερη Ελλάδα»… Πηγαίνει στο σπίτι αυτό που ήταν ένα ημιδιόροφο κτίσμα στη άκρη ενός άφρακτου οικοπέδου. Ο πάνω όροφος ήταν κατοικία και το χαμηλοτάβανο ισόγειο σταύλος ή αποθήκη. Στο κεφαλόσκαλο ήταν ένας αντάρτηςπου φώναζε τα ονόματα από ένα χαρτί και από μέσα από το σπίτι έβγαιναν όσοι άκουγαν το όνομά τους κατέβαιναν τις σκάλες και έμπαιναν στη σειρά, στην πλευρά του κτιρίου. Την στιγμή που έφθασε είχαν ήδη κατεβεί 7-8 άτομα, άγνωστοί του – «.. αν και όπως έμαθα αργότερα υπήρχαν και άλλοι γνωστοί μου στην αποθήκη-φυλακή.», αναφέρει επί λέξει ο Σάββας Κανταρτζής στα Απομνημονεύματά του.Η σκηνή θύμισε στον Σάββα Κανταρτζή τη διαδικασία που προηγούνταν της σφαγής των Αρμενίων από τους Τούρκους «..στην πατρίδα, στην Ορδού».
Η επομένη ημέρα, Κυριακή αρχίζει με ήλιο και όλα δείχνουν πως όλα θα πάνε καλά. Κόσμος άρχισε να συρρέει από την Κατερίνη καθώς η εκδήλωση είχε διαφημιστεί με κάθε τρόπο μέρες πριν. Εξάλλου το ΕΑΜ/ΚΚΕ ήταν ειδικοί σε αυτά. Κόσμος από την Κατερίνη και από τα χωριά ερχόταν πεζή, με ζώα, με κάρα. Μετά τις 8.30-9.00 αρχίζει να χαλάει ο καιρός, μαυρίζει ξαφνικά ο ουρανός.Αρχίζουν να πέφτουν χοντρές σταγόνες και μέσα σε λίγα λεπτά ανοίγουν οι ουρανοί. Κατακλυσμός. Ο κόσμος τρέχει να προφυλαχτεί με κάθε τρόπο. Σε λίγα λεπτά οι δρόμοι μεταβάλλονται σε ποτάμια. Δεν υπάρχει ψυχή στους δρόμους.
Ο ίδιος ο Σάββας Κανταρτζής μπαίνει σε ένα σπίτι που ήταν ήδη γεμάτο με κόσμο. Συναντάει σ’ αυτό και τον υπεύθυνο του ΚΚΕ του Αρωνά. Συζητούν για τη γιορτή και την ατυχία με τον καιρό. Ξαφνικά μπαίνουν δυο-τρείς νέοι από το χωριό και ζητούν τον υπεύθυνο. Πηγαίνει προς εκείνους, συζητούν ζωηρά, με νεύματα και χειρονομίες, κάτι τους λέει και πηγαίνει προς τον Κανταρτζή βαρύθυμος και στενοχωρημένος. Ο τελευταίος τον ρωτάει από ενδιαφέρον αν συμβαίνει κάτι σοβαρό.
- Άσε μην τα ρωτάς. Το ξεροπόταμο δίπλα στο χωριό ξεχείλισε και κατέβασε τα πτώματα αυτονών που τους πήγαν ψές έξω, μέσα στο χωριό. Και τα παιδιά με ρώτησαν τι να κάνουν. Τους είπα να καλέσουν και άλλα παιδιά, ν’ ανοίξουν λάκκους και να τους παραχώσουν.
Η βροχή σταμάτησε ο κόσμος άρχισε να εμφανίζεται στο δρόμο, ο καιρός βελτιωνόταν με την ίδια ταχύτητα που επιδεινώθηκε μια-δύο ώρες πριν. Το μυστικό μαθεύτηκε από ψιθύρους αλλά και από ντροπή, κυρίως, όμως, από φόβο ο κόσμος δεν μιλούσε. Πάντως το ΕΑΜ/ΚΚΕ, παρόλο που πολύς κόσμος αποχώρησε, με δικαιολογία τον καιρό, είχε τη δύναμη και το σθένος (το θράσος;) να πραγματοποιήσει την εκδήλωση, με όσους έμειναν, να εκφωνήσουν οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, του ΚΚΕ, της ΕΠΟΝ τους λόγους τους, χωρίς καν να ταραχτούν. Και όταν ήλθε η σειρά να μιλήσει ο Κανταρτζής και ο Βακάλης, ως εκπρόσωπος Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ανακοινώθηκε από τους οργανωτές, άρον-άρον, η διακοπή της και η διάλυσή της, γιατί «...έρχονται οι Γερμανοί»!!!.Οι Γερμανοί, που εκείνες τις ημέρες την μόνη έγνοια που είχαν ήταν πως θα φύγουν ανενόχλητοι από την Ελλάδα.
Πενήντα (50) πολίτες που είχαν συλληφθεί από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ από την Κατερίνη και τα χωριά της περιφέρεια μας, δολοφονήθηκαν μια ημέρα «γιορτής» του ΕΑΜ.. ‘Ανθρωποι απλοί, ταπεινοί. Άγνωστοικαι γνωστοί, επώνυμοι και μη της Κατερίνης και της περιοχής της.. Αναφέρει ο Κανταρτζής τα ονόματα κάποιων γνωστών του της Κατερίνης: Ρωσσέτος Π., αιρετός Δήμαρχος,Φαρδέλλας Τ., μυλωνάς, Διαμαντίδης Γ., έμπορος, Νερόπουλος Η. και Νερόπουλος Α., έμποροι, αδελφοί, Μαμέλης, καθηγητής Σωματικής Αγωγής, Μπέκιας Χ., κτηνοτρόφος Κορινού.Οι Δικηγόροι Μοσχονάς και Σκλιοπίδης, που ήταν επίσης κρατούμενοι σώθηκαν την τελευταία στιγμή από τον συνάδελφό τους, Θάνο Τσάμη, στέλεχος του ΕΑΜ/ΚΚΕ.
Σήμερα (80) χρόνια μετά,είναι ζήτημα αν το 2% των πολιτών ηλικίας άνω των 55 ετών γνωρίζει το περιστατικό. Αλλά και από εκείνους που είναι άνω των 80 ετών πολλοί λίγοι – κυρίως συγγενείς ή φίλοι - γνωρίζουν το περιστατικό. Και αυτό παρόλον ότι αναφέρεται από τον Σαββα Κανταρτζή στα Απομνημονεύματά του «Νίκη Χωρίς Ρομφαία» (Τομος ΙΒ, σελ.1805-1822, 1984) και είχε δημοσιευθεί και στην τοπική εφημερίδα ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ, που εξέδιδε ο ίδιος.
Αυτού του μεγέθους μαζικές δολοφονίες, που να αφορούν πάνω από 10 ανθρώπους, από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, την περίοδο 1941-44, αναφέρονται λίγες. Η Πιερία ήταν μία από τις λίγες αυτές περιοχές. Που παραμένει όμως άγνωστη και στο Πανελλήνιο, αλλά και τοπικά. Και δεν αφορούσε ούτε σε δοσίλογους, ούτε σε συνεργάτες των γερμανών ούτε σε Τάγματα Ασφαλείας ακόμη και με την πάγια αρχή τότε του ΚΚΕ «Πας μη δικός μας είναι εχθρός μας». Όπως φαίνεται από τα στοιχεία που υπάρχουν, ήταν άνθρωποι που, απλώς, δεν συμφωνούσαν με το ΕΑΜ/ΕΛΛΑΣ. ‘Ανδρες και, μερικές, γυναίκες, καθημερινοί, απλοί, κανονικοί που είχαν το βασικό «μειονέκτημα» να μην είναι δικοί τους.
Και να φανταστεί κανείς ότι και το ΕΑΜ και το ΚΚΕ συμμετείχαν τότε στην υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου «Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας», το μεν πρώτο με τρεις υπουργούς (Σβώλο, Ασκούτζη, Αγγελόπουλο) το δε δεύτερο με δύο (Πορφυρογένη και Ζεύγο). Η δολοφονία του Αρωνά έγινε με την προτροπή ή εν αγνοία της Κυβέρνησης τότε; Το ήξερε το ΕΑΜ; Το ήξερε το ΚΚΕ; ‘Η οι τοπικοί «παράγοντες» του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ το αποφάσισαν μόνοι;
Μήπως ο Αρωνάς θα πρέπει να κηρυχθεί, έστω και αργά. ένας τοπικής εμβέλειας – Νομαρχιακού έστω επιπέδου - τόπος μαρτυρίου για τον χαμό 50 αθώων συμπατριωτών μας;
Σήμερα (80) χρόνια μετά,είναι ζήτημα αν το 2% των πολιτών ηλικίας άνω των 55 ετών γνωρίζει το περιστατικό. Αλλά και από εκείνους που είναι άνω των 80 ετών πολλοί λίγοι – κυρίως συγγενείς ή φίλοι - γνωρίζουν το περιστατικό. Και αυτό παρόλον ότι αναφέρεται από τον Σαββα Κανταρτζή στα Απομνημονεύματά του «Νίκη Χωρίς Ρομφαία» (Τομος ΙΒ, σελ.1805-1822, 1984) και είχε δημοσιευθεί και στην τοπική εφημερίδα ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ, που εξέδιδε ο ίδιος.
Αυτού του μεγέθους μαζικές δολοφονίες, που να αφορούν πάνω από 10 ανθρώπους, από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, την περίοδο 1941-44, αναφέρονται λίγες. Η Πιερία ήταν μία από τις λίγες αυτές περιοχές. Που παραμένει όμως άγνωστη και στο Πανελλήνιο, αλλά και τοπικά. Και δεν αφορούσε ούτε σε δοσίλογους, ούτε σε συνεργάτες των γερμανών ούτε σε Τάγματα Ασφαλείας ακόμη και με την πάγια αρχή τότε του ΚΚΕ «Πας μη δικός μας είναι εχθρός μας». Όπως φαίνεται από τα στοιχεία που υπάρχουν, ήταν άνθρωποι που, απλώς, δεν συμφωνούσαν με το ΕΑΜ/ΕΛΛΑΣ. ‘Ανδρες και, μερικές, γυναίκες, καθημερινοί, απλοί, κανονικοί που είχαν το βασικό «μειονέκτημα» να μην είναι δικοί τους.
Και να φανταστεί κανείς ότι και το ΕΑΜ και το ΚΚΕ συμμετείχαν τότε στην υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου «Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας», το μεν πρώτο με τρεις υπουργούς (Σβώλο, Ασκούτζη, Αγγελόπουλο) το δε δεύτερο με δύο (Πορφυρογένη και Ζεύγο). Η δολοφονία του Αρωνά έγινε με την προτροπή ή εν αγνοία της Κυβέρνησης τότε; Το ήξερε το ΕΑΜ; Το ήξερε το ΚΚΕ; ‘Η οι τοπικοί «παράγοντες» του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ το αποφάσισαν μόνοι;
Μήπως ο Αρωνάς θα πρέπει να κηρυχθεί, έστω και αργά. ένας τοπικής εμβέλειας – Νομαρχιακού έστω επιπέδου - τόπος μαρτυρίου για τον χαμό 50 αθώων συμπατριωτών μας;
