Συνέντευξη στον Γιάννη Παπαγεωργίου
Εκπομπή «Εκ βαθέων»
Ο Κώστας Γανωτής, φιλόλογος, συγγραφέας και παραγωγός εκπομπών ήρθε στην πόλη μας καλεσμένος από τη Σχολή Γονέων Κατερίνης και είχε την καλοσύνη να μας παραχωρήσει μια συνέντευξη. Θα μιλήσει στην πόλη μας με θέμα:
«Ας ξαναχτίσουμε τα σχολειά μας»
Ο κ. Γανωτής θα δώσει τη δική του συνεισφορά σε πολύ επίκαιρα θέματα.
Εμείς θα κουβεντιάσουμε εδώ στο στούντιο της Τηλεόρασης με θέμα :
«Η κρίση στη σημερινή κοινωνία»
Ας αρχίσουμε την κουβέντα μας.
Γιάννης Παπαγεωργίου : κ. Γανωτή υπάρχει κρίση στην ελληνική κοινωνία σήμερα και, αν ναι, ποιες είναι οι καταβολές της και με ποια συμπτώματα εμφανίζεται;
Κώστας Γανωτής : Υπάρχει κρίση, γιατί η πολιτεία αφαίρεσε την αγιότητα, που είναι η ουσία του λαού μας και πρόσθεσε διάφορα στολίδια χωρίς ουσία και αλήθεια. Αυτό το θέαμα περιφρονούν τα παιδιά μας.
Γιάννης Παπαγεωργίου : Δηλαδή κ. Γανωτή η ελληνική κοινωνία έβγαζε πάντα αγίους;
Κώστας Γανωτής :Είχε αυτήν την τάση, τούτο το σκοπό, να βγάζει αγίους. Ο Χριστός είχε σκοπό να κάνει αγίους τους μαθητές του, όμως βγήκε και ο Ιούδας, οπωσδήποτε όμως αυτός ήταν ο σκοπός του και γι’ αυτό στην Αρχαία Ελλάδα η Παιδεία δεν εθεωρήθη μέλημα του κράτους. Όχι ότι το κράτος δεν την αναλάμβανε αλλά δεν τη χαράμιζαν να την αναθέσουν στο κράτος οι άνθρωποι. Σκεφτείτε ότι όλη η ελληνική παιδεία αντιστάθηκε στους βασιλιάδες που έκαναν την εικονομαχία από το Λέοντα Γ και μετά με σθένος και έδωσε εκατοντάδες μάρτυρες.
Γιάννης Παπαγεωργίου : Η παιδεία μας έχει κάποιο σκοπό σήμερα;
Κώστας Γανωτής :Σήμερα η παιδεία μας είναι ένας γίγαντας που έχει λιποθυμήσει. Θυμούμαστε ότι είχε ένα σκοπό κάποτε. Ένας εξωτερικός παρατηρητής θα διαπιστώσει ότι σκοπός της παιδείας μας είναι να βρίσκουν εργασία οι καθηγητές και οι δάσκαλοι γενικά, Να απαλλάσσονται οι γονείς από την έγνοια των παιδιών τους που θα φεύγουν αρκετές ώρες από το σπίτι και το κράτος να μπορεί να πει ότι κάναμε τόσες αίθουσες διδασκαλίας φέτος και διορίσαμε τόσους δασκάλους, άρα ψηφίστε μας. Εκεί φτάσαμε δυστυχώς.
Γιάννης Παπαγεωργίου : Και κλείνοντας αυτήν την κουβέντα για την Παιδεία, σας καλώ να σχολιάσετε ένα στίχο από το σπουδαίο μας ποιητή Κωστή Παλαμά.
«Γερά, απλόχωρα, μεγάλα, τα σχολειά χτίσστε
και τα πορτοπαράθυρα ανοιχτά
να μπει ο κυρ ήλιος διαφεντευτής»
Πώς θεωρείτε εσείς ότι πρέπει να είναι τα σχολεία;
Κώστας Γανωτής :Τώρα τα σχολεία μας είναι πιο μεγάλα, πιο απλόχωρα, μπαίνει περισσότερος ήλιος, όμως τα παιδιά τα βαριούνται περισσότερο. Αν τώρα πάρουμε τον άλλο ήλιο, το συμβολικό, γιατί η ποίηση μιλά με σύμβολα, κάνουμε λάθος, όταν λέμε στο παιδί ότι είναι ένα ζώο, κατάγεται από τον πίθηκο. Κάνουμε λάθος, όταν διδάσκουμε τον επιτάφιο του Περικλέους, όπου ο Περικλής λέει ότι οι Αθηναίοι νικούσαν πολεμώντας σε ξένα εδάφη περί των οικείων αγωνιζόμενοι, πολεμώντας για την πατρίδα τους, την οικογένειά τους, τη γυναίκα, τα παιδιά τους, τους γονείς τους, οφείλουμε να τους πούμε επίσης ότι παιδιά καλό είναι να καμαρώνουμε για τους αρχαίους Έλληνες αλλά αυτό είναι συγχρόνως και κακό, γιατί είναι η υπερηφάνεια του πολιτικού που μπήκε στη μέση. Μη θαρρείτε ότι αυτή είναι η παράδοσή μας.
Εμείς τα θαυμάζουμε όλα αυτά, γιατί κάποτε τα θαύμασαν οι Γερμανοί καθηγητές των δικών μας καθηγητών, οι οποίοι μας τα δίδαξαν και τα επαναλαμβάνουμε. Έτσι στενεύουμε πάρα πολύ το όραμα της Παιδείας, στενεύουμε τις καρδιές των παιδιών και μπαίνει ο ήλιος και φωτίζει κάποια κούφια κεφάλια που δεν έχουν μέσα τίποτα, ούτε των δασκάλων, ούτε των μαθητών.
Γιάννης Παπαγεωργίου : Άρα πρέπει να δούμε τη μελέτη των αρχαίων κειμένων και γενικότερα τη ζωή των αρχαίων Ελλήνων και τον τρόπο έκφρασής τους κάτω από ένα καινούργιο, πιο κριτικό πνεύμα;
Κώστας Γανωτής :Κοιτάξτε, αυτό που ονομάζουμε μελέτη αρχαίων κειμένων μας επεβλήθη κι αυτό από την κουλτούρα που έφεραν οι ξένοι, μεταφορά από ξένους πολιτισμούς ήταν που εισχώρησαν στην Ελλάδα με την Επανάσταση του 1821 και είχε αρχίσει να εισχωρεί πιο πριν.
Γιατί αρχαίοι και όχι παλαιοί;
Τα ωραιότερα αρχαία Ελληνικά που έχουν γραφτεί σε όλη την ελληνική γραμματεία είναι του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, του Ιωάννου του Δαμασκηνού και του Νικαλάου Καβάσιλα, τα οποία όμως αγνοήσαμε. Και είπαμε ότι ο πέμπτος αιώνας προ Χριστού είναι το παν.
Έχουμε αρχαία Ελληνικά, έχουμε και Όμηρο όμως. Έχουμε και αργότερα, τη Βυζαντινή εποχή. Αυτό που λέμε Ρωμαϊκό Δίκαιο παραδείγματος χάριν είναι το δίκαιο του Λέοντας ΣΤ του σοφού, βυζαντινό, το οποίο όμως αγνοούμε ότι είναι ένας πιο πρόσφατος σχετικά πολιτισμός, πιο δικός μας, γιατί επικοινωνούμε θρησκευτικά τουλάχιστον μ’ αυτόν.
Άρα πρέπει να τα προσεγγίσουμε όλα, αφού πρώτα σωτηρέψουμε την ψυχή μας. Ο Διαφωτισμός και τα φώτα μας είπαν απ’ έξω πάρτε έναν τενεκέ και δώστε του πολλές γνώσεις, φυτέψτε του πολλά συναισθήματα και αμέσως θα κάνετε έναν τέλειο άνθρωπο. Όμως δε γίνεται έτσι ο τέλειος άνθρωπος. Ισχύει εδώ αυτό που είπε ο Μακρυγιάννης και είναι οι μέρες τέτοιες που πρέπει να τα θυμόμαστε πολύ, «Ότι ο άνθρωπος κάνει τα φώτα και όχι τα φώτα τον άνθρωπο». Δηλαδή όλος ο Διαφωτισμός, όλα τα φώτα και όλη η Παιδεία, θα φέρουν καρπούς μέσα μας, μέσα στην κοινωνία μας, αφού προηγουμένως εμείς γίνουμε καλοί άνθρωποι.
Και ο τόπος μας εδώ, η παράδοσή μας η ορθόδοξη, μας διδάσκει ότι ο σωστός άνθρωπος γίνεται πρώτα με τη μετάνοια, με τη μεταμόρφωση του ανθρώπου μέσω της μετανοίας και ύστερα όλα τα άλλα προκόβουν μέσα του. Εμείς αυτό χάσαμε. Δηλαδή πήραμε, όπως είπαμε, τον άγιο άνθρωπο, που ήταν ο μόνος που θα μπορούσε να φορτωθεί όλο αυτό το στόλισμα της παιδείας και να το αξιοποιήσει, τον σκοτώσαμε και, καθώς ήταν πεθαμένος, τον στολίσαμε ύστερα με συγγράμματα, με θεωρίες, με ιδεολογίες και είπαμε να τος, αυτός είναι ο τέλειος άνθρωπος.
Γιάννης Παπαγεωργίου : Υπό το πρίσμα αυτό θα πρέπει τον πέμπτο αιώνα να τον απορρίψουμε, να τον διαγράψουμε, ή απλά να τον δούμε ως μια στιγμή της Ελληνικής Παράδοσης;
Κώστας Γανωτής :Καθόλου να μην τον απορρίψουμε. Ασφαλώς να τον δούμε σαν μια φάση σημαντική που μπορεί να μας δώσει πάρα πολλά πράγματα κι εγώ εκεί δουλεύω. Όμηρο, Θουκυδίδη και Πλάτωνα διδάσκω. Όμως δεν πρέπει να στενέψουμε, όπως είπε κι ο Παλαμάς, να κάνουμε πλατιά τα σχολεία, να τα ανοίξουμε σε όλο το φάσμα της παιδείας μας.
Οι Βαυαροί και γενικά οι Ευρωπαίοι βολεύτηκαν γενικά με το πνεύμα της Αναγέννησης, βολεύτηκαν με τον Αρχαίο Ελληνικό Πολιτισμό κι ένας Κούρος τους έκανε να εκστασιάζονται ενώ μια εικόνα δεν την καταλάβαιναν και μας είπαν ότι «Απορρίπτουμε όλο τον Ελληνισμό που έρχεται από την εποχή που έγιναν οι Έλληνες Χριστιανοί».
Ονόμασαν περιφρονητικά την Κωνσταντινούπολη, το Βυζαντινό Κράτος και τον πολιτισμό του Βυζάντιο από ένα χωριό που βρισκόταν στην περιοχή από την αρχαιότητα. Έτσι κι εμείς παίρνουμε μόνο αυτά, τον πέμπτο αιώνα που μας πρόσφεραν οι Βαυαροί μικραίνοντας έτσι τον πολιτισμό και την πολιτιστική μας παράδοση. Αυτό για μας αποτελεί αίρεση, όπως αίρεσις είναι να πούμε ότι το παν στην Παιδεία μας είναι οι πατέρες της Εκκλησίας και έτσι να ξεχάσουμε και να μισήσουμε τον Αισχύλο, τον Όμηρο και όλη την αρχαία ελληνική γραμματεία.
Αίρεση είναι να εκλέξω ένα κομμάτι από το σύνολο και να πω μόνο αυτό αξίζει. Πρέπει από όλα μαζί να δούμε με ταπείνωση πώς πέρασε ο άνθρωπος τους πειρασμούς του, τις δυσκολίες του αναζητώντας την ολοκλήρωσή του.
Γιάννης Παπαγεωργίου : Όταν όμως ένας Σωκράτης με την πράξη του δίνει κάποια απάντηση σ’ αυτό που ονομάζει όραμα ζωής λέγοντας :
«Εγώ πολιτεύτηκα μ’ αυτόν τον τρόπο και τώρα που ήρθε η ώρα να πεθάνω, θα πρέπει να φύγω και να πάω στους Θεσσαλούς και να καταστρέψω έτσι αυτά που δημιούργησα σ’ ολόκληρη τη ζωή μου;»
Αυτό δεν είναι μια απάντηση; Ένα όραμα;
Κώστας Γανωτής :Είναι ένα όραμα, όμως δεν έχει καμιά εγγύηση, είναι τραγικά ανθρώπινο όραμα που δεν έχει καμιά εγγύηση απ’ έξω, κανείς δεν τον βεβαιώνει ότι αυτή η προσδοκία του είναι πραγματική, ότι θα βρει ανταπόκριση και γι’ αυτό εμείς τον τιμούμε ακόμη περισσότερο.
Γιάννης Παπαγεωργίου : Όμως κανένας δεν περιμένει να βρει ανταπόκριση.
Κώστας Γανωτής :Όχι, οι χριστιανοί άγιοι, ο άγιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω ήξερε ότι θα βρει ανταπόκριση. Δηλαδή κατά τούτο οι χριστιανοί άγιοι είναι πιο τυχεροί από τους αρχαίους Έλληνες, γιατί βρίσκουν ανταπόκριση από το Θεό.
Γιάννης Παπαγεωργίου : Κι ο Σωκράτης όμως πίστευε ότι θα βρει ανταπόκριση από το πνεύμα στο οποίο πίστευε.
Κώστας Γανωτής :Όμως δεν είχε απαντήσεις. Το δαιμόνιο που τον κινούσε ήταν πάντα αρνητικό σε κάποιες κινήσεις, τον απέτρεπε από το να κάνει κάτι, δεν του έλεγε τι να κάνει, δε μπορούσε να ξέρει τι να κάνει, δεν είχε αποκαλυφθεί η αλήθεια στον κόσμο. Εμείς πάντως τον τιμούμε γι’ αυτό, για την αναζήτησή του και στην Ήπειρο σε μερικές εκκλησίες τον έχουν εικονογραφημένο μεταξύ των αγίων. Γιατί ο λαός εκτιμά πάρα πολύ αυτή την ανθρώπινη θέληση, τη διάθεση. Γιατί ξέρει ο λαός τώρα ότι κάθε αναζήτηση θα βρει ανταπόκριση από το Θεό.
Γιάννης Παπαγεωργίου : Επειδή μιλάμε για τον πέμπτο αιώνα προ Χριστού κ. Γανωτή, για τους αρχαίους Έλληνες και το επικεντρώνουμε σ’ αυτόν, δηλαδή τον πέμπτο αιώνα, πόσοι Έλληνες ξέρουν τι συνέβη τον πέμπτο αιώνα; Πριν είπατε ότι δεν διδάσκονται με το σωστό τρόπο, δεύτερον ότι διδάσκονται αποσπασματικά και τρίτον, επειδή ο τρόπος διδασκαλίας με το Συντακτικό και τη Γραμματική σε βαρύνουσα θέση, όλα αυτά λειτουργούν εις βάρος των νοημάτων.
Κώστας Γανωτής :Όσοι Έλληνες έχουν τελειώσει Γυμνάσιο και Λύκειο, πρέπει να ξέρουν. Ο άνθρωπος προσλαμβάνει αυτό που αναζητάει. Εάν πάμε στο σχολείο χωρίς να ζητάμε στοιχεία για να απαντήσουν σε ερωτήματά μας, τότε τα μαθήματα, και μάλιστα έτσι που γίνονται, απλώς προσθέτουν μερικές γνώσεις που τις κρατάμε για λίγο και, όταν περάσει αυτό το μάθημα, αυτή η χρονιά, ξεχνιούνται αμέσως.
Γιάννης Παπαγεωργίου : Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι η παιδεία μας είναι γνωσιολογική, όχι αισθητική, δεν προσφέρει κάποιο όραμα, υπάρχει ένας φαύλος κύκλος. Γιατί στα τόσα χρόνια ελεύθερου βίου, παρέμειναν οι κρατικές δομές κατά βάση που δημιούργησαν οι Βαυαροί και δεν άλλαξε κάτι προς το καλύτερο;
Κώστας Γανωτής :Αυτό το ερώτημά σας είναι δύσκολο, είναι ενοχλητικό. Δεν έμειναν όλοι σ’ αυτό. Παραδείγματος χάριν ο Παύλος Μελάς που έβγαλε το σχολείο και πολέμησε στη Μακεδονία, αυτός, επειδή είχε φλογερή καρδιά και είχε πάρει την παράδοση του πατριωτισμού και της ευσέβειας από το σπίτι του, αξιοποίησε πολλά πράγματα από αυτά που είχε μάθει στο σχολείο του και έφτασε να πεθάνει γι’ αυτά. Τον φέρνω σαν παράδειγμα τον Παύλο Μελά.
Γιάννης Παπαγεωργίου : Με προλάβατε. Γιατί αναφέροντας μόνο τον Παύλο Μελά αδικούμε μια ολόκληρη χορεία νεομαρτύρων για την πατρίδα και την πίστη τους. Για παράδειγμα στον Μακεδονικό Αγώνα θυσιάστηκαν πάρα πολλοί τέτοιοι νεομάρτυρες και με τον Αγώνα αυτό τέθηκαν οι βάσεις για την Επανάσταση στο Γουδί, τους Βαλκανικούς Πολέμους κατόπιν και όλη τη μετέπειτα πορεία του Νεότερου Ελληνισμού, ανεξάρτητα που διακόπηκε η ανοδική πορεία το 1922. Γι’ αυτόν το Μακεδονικό Αγώνα τα σχολικά βιβλία αφιερώνουν μόλις μισή σελίδα.
Κώστας Γανωτής :Εγώ πάντως, όταν το τραίνο άρχισε να πηγαίνει μαζί με τον Πηνειό στα Τέμπη, καθώς άφηνε τη Θεσσαλία και έμπαινε στη Μακεδονία, ένιωθα το ρίγος αυτής της Ιστορίας που αυτά τα χώματα την έχουν μαρτυρήσει και την κρατούν σαν μάρτυρες. Αγνοούμε πολλά πράγματα, η ουσία όμως είναι ότι τα αγνοούμε, επειδή δεν τα αποζητούμε.
Για παράδειγμα στη Νάουσα ή στη Βέροια ήταν ένας πρωτοσύγκελος Ιγνάτιος, μόλις ξέσπασε η Επανάσταση, έκαψε το μέγαρο τη Μητροπόλεως. Όταν τον κατηγόρησαν γι’ αυτό, απάντησε ως εξής : Άμα λευτερωθούμε, θα κάνουμε άλλο, αν δεν λευτερωθούμε, τι το θέλουμε; Τέτοιες αποκοτιές έκαναν μερικοί και οι υπόλοιποι δεν τις καταλαβαίνουμε, δεν τις πιάνουμε, γιατί δεν είμαστε λεβέντες εμείς. Κι αφού χάσαμε τη λεβεντιά μας, δεν αναγνωρίζουμε τους προγόνους μας.
Εγώ συγκινήθηκα διδάσκοντας Όμηρο, όταν είδα για πρώτη φορά και το πρόσεξα τώρα, ενώ το είχα διαβάσει παλαιότερα, τον Οδυσσέα, όταν κοιμήθηκε το τελευταίο βράδυ μες το παλάτι του πριν κάνει τη Μνηστηροφονία σηκώθηκε τη νύχτα να προσευχηθεί και έπιασε και πέταξε τις κουβέρτες του πίσω στις καρέκλες, πέταξε και το στρώμα του έξω από τα ανάκτορα για να διώξει τον πειρασμό του ύπνου και να καθίσει να προσευχηθεί. Τέτοιες λεβεντιές δεν τις προσέξαμε ποτέ, γιατί δεν είμαστε λεβέντες.
Ο καθένας βλέπει και προσέχει αυτό που του μοιάζει. Είδαν και πρόσεξαν οι Ευρωπαίοι δάσκαλοί μας αυτό που τους έμοιαζε και μας είπαν κι εμάς αυτά να προσέχετε. Εμείς οι Ορθόδοξοι όμως έχουμε μια μυστική κοινότητα και με τα κείμενα και με τους ανθρώπους όλων των εποχών και αυτά δεν τα προσέξαμε.
