(Απόσπασμα)
Συνέντευξη στον Γιάννη Παπαγεωργίου
Εκπομπή «Εκ βαθέων»
Γιάννης Παπαγεωργίου: Έχουμε κοντά μας τον καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Θανάση Καραθανάση. Θα μας μιλήσει για τα «Προεπαναστατικά και Επαναστατικά χρόνια στην Πιερία». Σημείο αναφοράς είναι...
Εκπομπή «Εκ βαθέων»
Γιάννης Παπαγεωργίου: Έχουμε κοντά μας τον καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Θανάση Καραθανάση. Θα μας μιλήσει για τα «Προεπαναστατικά και Επαναστατικά χρόνια στην Πιερία». Σημείο αναφοράς είναι...
πάντα η Επανάσταση του 1821. Καλημέρα κ. Καραθανάση, καλώς ήρθατε. Ποια προετοιμασία έγινε στην Πιερία πιο πριν, ώστε να φτάσουμε στην Επανάσταση του 1821;
Θανάσης Καραθανάσης :Γιατα επαναστατικά χρόνια στην Πιερία οι πυρήνες που ετοίμασαν τον αγώνα του 1821 ήταν τα περίφημα αρματολίκια που ιδρύθηκαν σε ορεινούς όγκους των βουνών της Πιερίας, στον Όλυμπο και στα Πιέρια, λίγο μετά το 1453. Αυτά ήταν τα περίφημα αρματολίκια που αναλάμβαναν να υπερασπίσουν τις περιοχές και να περιορίσουν τις δραστηριότητα των ατίθασων κλεφτών.
Οι Αρματολοί και οι Κλέφτες όμως, ενώ θεωρητικά αποτελούσαν ανταγωνιστικές δυνάμεις, συχνά πυκνά ενώνονταν εναντίον των του κατακτητή. Είχανκοινή συνείδηση για τον αγώνα. Απότην ίδρυση των αρματολικιών άρχισαν να σχηματίζονται οι θρύλοι και οι μύθοι για τη ζωή και τα κατορθώματα των κλεφτοαρματωλών. Ηζωή στα βουνά, η εξοικείωσή τους με το περιβάλλον, ο καθαρός αέρας, η ομορφιά των δεσμών του ανθρώπων με το βουνό διέπλασε και ανέπτυξε χαρακτήρες που βοήθησαν να αναπτυχθεί το γνωστό ελεύθερο ελληνικό φρόνημα. Σωστάτόνισε ο Πατροκοσμάςο Αιτωλός ότι χάρη στα βουνά θα έρθει η ελευθερία, χάρη στα βουνά έμεινε ελεύθερος ο άνθρωπος.
Γι’ αυτό είναι σωστή η αντίληψη ότι οι άνθρωποι του βουνού είναι ελεύθεροι και δεν είναι όπως η αποκαρωμένοι άνθρωποι του κάμπου.
«Ο κάμπος είναι αρρώστια» λέει η λαϊκή παροιμία.
Ο Όλυμπος, τα Χάσια, τα Πιερία, τα Άγραφα, υπήρξαν οι περιοχές που ιδρύθηκαν τα πρώτα αρματολίκια.
ΣτηνΠιερία από τα πρώτα χρόνια μετά την άλωση (1500 μετά Χριστόν περίπου) δρούσε ένας περίφημος καπετάν Καραμιχάλης, για τον οποίο δυστυχώς δεν υπάρχουν πολλές αναφορές. Στο βίο του Αγίου Διονυσίου του ενΟλύμπου έχουμε τις πληροφορίες ότι στα κελιά, στους μύλους και στα υποστατικά που είχε ιδρύσει ο Άγιος μαζεύονταν οι κλέφτες και στοχάζονταν μαζί με τον Άγιο για τα δεινά και την απελευθέρωση του τόπου. Σιγά-σιγάόληη περιοχή του Ολύμπου και τον Πιερίων είχε γεμίσει από κλέφτες, γι’ αυτό και η λαϊκοί θρύλοι θεώρησαν αυτά τα βουνά Ιερά Βουνά. Οζωογόνος αέρας, οι κρυστάλλινες πηγές, μπορούσε να δώσουν τη δύναμη στις αγωνιζόμενες δυνάμεις του λαού για να μπορέσει να αγωνιστούν στη συνέχεια κατά του κατακτητή.
Έναδημοτικό τραγούδι λέει για αυτούς τους αρρενωπούς άντρες και γι’ αυτή τη σχέση του βουνού με τους κλέφτες.
Λιάκο μ’ αν θέλεις γιάτρεμα
να γιάνουν οι πληγές σου
φεύγα ψηλά στον Όλυμπο
στον όμορφο τον τόπο
αντρείοι εκεί δεν αρρωστούν
κι οι αρρώστοιαντρειώνουν.
Εκείείν’ οι κλέφτες οι πολλοί
τα τέσσερα πρωτάτα.
Γιάννης Παπαγεωργίου : Πώς δημιουργήθηκε και ανδρώθηκε η κλεφτουριά στην Πιερία και ευρύτερα; Έγιναν κάποιοι ξεσηκωμοί στα χρόνια πριν το 1821;
Θανάσης Καραθανάσης :ΟΚοζανίτηςαγωνιστής του 1821 Νικόλαος Κασομούλης που άφησε τα ενθυμήματά του,μας αποκαλύπτει έναν ολόκληρο κόσμο της κλεφτουριάς του Ολύμπου και των Πιερίων. Αυτοίοι άνθρωποι θεωρούνταν από τον υπόλοιπο λαό ότι ήταν άνθρωποι που ήξεραν πολλά, είχαν πολλά μυστικά μες τις καρδιές τους και ο απλός κόσμος τους άκουγε σα να άκουγε θεούς.
Ο Όλυμπος ήταν ένα από τα πέντε αρματολίκια που είχε χωρίσει η τουρκική διοίκηση (Άγραφα, Χάσια, Μαυροβούνι, Πατρατζίκι, Όλυμπος). Ένααπό τα πέντε αρματολίκια της Μακεδονίας ήταν και η περιοχή της Μηλιάς.
Ταπέντε αρματολίκια της Μακεδονίας ήταν Βέροια – Ελασσόνα – Σέρβια Γρεβενά – Μηλιά. Αυτάπερίπου το 1537 επί Σουλεϊμάν Γ’ του μεγαλοπρεπή.
Αυτοί οι άντρες που δρούσαν στα βουνά έβρισκαν κάθε λίγο την ευκαιρία να επαναστατήσουν κατά των Τούρκων. Σύμφωναμε μια πληροφορία γύρω στο 1690 αναφέρεται ένας ξεσηκωμός στα χωριά της Μηλιάς, όπου είναι γνωστό ότι πολλοί κάτοικοί της είχαν γίνει κλέφτες ή συνεργάζονταν με τους κλέφτες. Ήτανμια ωραία αφορμή για τους τούρκους να καταστρέψουν όλα τα χωριά της περιοχής Μηλιάς και να κρατήσουν ομήρους τα γυναικόπαιδα. Πρόκειταιγια μία άγνωστη στους περισσότερους επαναστατική κίνηση όλης της περιφέρειας Μηλιάς. Ένας ξένος περιηγητής τα 1670 μας δίνει μια ενδιαφέρουσα πληροφορία, καθώς επισκέφτηκε αυτούς τους ανθρώπους, τους Κλέφτες και τους Αρματολούς. Λέειότι αυτοί οι άνθρωποι που πολεμούσαν στον Όλυμπο και στα Πιέρια, ήταν ωραίοι άντρες, φορούσαν σκούφιες (μικρά καπέλα σαν και αυτά που συνήθιζαν να φοράνε στη Γαλλία την εποχή του) ήταν αντρείοι και τολμηροί, αλλά καταπιεσμένοι και ότι, αν οι τούρκοι επιχειρούσαννα τους κάνουν κακό, έβρισκαν την ευκαιρία να τους εκδικηθούν. Γράφει ακόμα ότι ο αριθμός των Κλεφτών στην περιοχή της Μηλιάς ήταν πολύ μεγάλος, αλλά και ότι και τούρκοι τους τιμωρούσαν αυστηρά.
Βέβαιαπρέπει να υπήρχαν και ορισμένες παρεκτροπές των κλεφτών, γι’ αυτό και οι κοινότητες τοποθετούσαν σε ψηλό σημείο ανθρώπους με τύμπανα και αυτοί με τις τυμπανοκρουσίες ειδοποιούσαν για την ασφάλεια που υπήρχε καθησυχάζονταν έτσι τους διαβάτες και τα καραβάνια που περνούσαν μέσα από τα στενά.
Μέσααπό τους πυρήνες των κλεφτών βγήκαν οι αγωνιστές που κράτησαν ψηλά την τιμή του έθνους, έδιναν δύναμη στους ανίσχυρους και θάρρος τους νέους, ώστε να κρατούν περήφανη στάση απέναντι στους κατακτητές και στους φοβισμένους Έλληνες.
Γι’ αυτό δεν ήταν καθόλου παράξενο ότι οι νέοι της εποχής συχνά έλεγαν «Σηκώνομαι και γίνομαι κλέφτης». Σεκάθε επαναστατικό κίνημα αυτοί ήταν οι πρωτοπόροι, παραδείγματος χάριν στην επανάσταση του 1806 όπου οι αρματολοί και οι κλέφτες τις εποχής μεεπικεφαλής τουΝικοτσάρα έδιωξαν τους δερβέναγες από τις θέσεις που κατείχαν και εκμεταλλεύτηκαν τον Ρωσοτουρκικόπόλεμο. Δυστυχώς οι Ρώσοι παρά τις υποσχέσεις τους δεν προχώρησαν στην υλοποίηση αυτών των υποσχέσεων και έμεινε μόνο στη λαϊκή μούσα η ελπίδα ότι η Ρώσοι θα απελευθερώσουν την Ελλάδα.
«Ακόμη ετούτη η Άνοιξη
Ραγιάδες, Ραγιάδες …»
Γιάννης Παπαγεωργίου : Έγινε η επανάσταση που αναφέρατε πιο πριν, το 1806. Ποιες συνέπειες υπήρξαν για τους Έλληνες της περιοχής;
Θανάσης Καραθανάσης :Μετάτην επανάσταση του 1806 βρήκε την ευκαιρία ο Αλή Πασάς και κατέστρεψε ένα μεγάλο μέρος των χωριών της περιοχής. Άρχισε ένα ανελέητο κυνηγητό των αρματολών και κλεφτών του τόπου που αναγκάστηκαν και βγήκαν πειρατές στη θάλασσα. Σ’ αυτές τις επιχειρήσεις διακρίθηκε ο Νικοτσάρας που έφυγε από τον Όλυμπο και πέρασε με τους 700 άντρες του στις Σποράδες κηρύσσοντας αμείλικτο πόλεμο κατά των Τούρκων. Ήταντα περίφημα «θαλασσοπούλια» κατά την έκφραση της εποχής. Ηλαϊκή μούσα με το τραγούδι «Η μάνα το Λαζαίων» απεικόνιζετην περιπέτειάτους.
Θανάσης Καραθανάσης :Γιατα επαναστατικά χρόνια στην Πιερία οι πυρήνες που ετοίμασαν τον αγώνα του 1821 ήταν τα περίφημα αρματολίκια που ιδρύθηκαν σε ορεινούς όγκους των βουνών της Πιερίας, στον Όλυμπο και στα Πιέρια, λίγο μετά το 1453. Αυτά ήταν τα περίφημα αρματολίκια που αναλάμβαναν να υπερασπίσουν τις περιοχές και να περιορίσουν τις δραστηριότητα των ατίθασων κλεφτών.
Οι Αρματολοί και οι Κλέφτες όμως, ενώ θεωρητικά αποτελούσαν ανταγωνιστικές δυνάμεις, συχνά πυκνά ενώνονταν εναντίον των του κατακτητή. Είχανκοινή συνείδηση για τον αγώνα. Απότην ίδρυση των αρματολικιών άρχισαν να σχηματίζονται οι θρύλοι και οι μύθοι για τη ζωή και τα κατορθώματα των κλεφτοαρματωλών. Ηζωή στα βουνά, η εξοικείωσή τους με το περιβάλλον, ο καθαρός αέρας, η ομορφιά των δεσμών του ανθρώπων με το βουνό διέπλασε και ανέπτυξε χαρακτήρες που βοήθησαν να αναπτυχθεί το γνωστό ελεύθερο ελληνικό φρόνημα. Σωστάτόνισε ο Πατροκοσμάςο Αιτωλός ότι χάρη στα βουνά θα έρθει η ελευθερία, χάρη στα βουνά έμεινε ελεύθερος ο άνθρωπος.
Γι’ αυτό είναι σωστή η αντίληψη ότι οι άνθρωποι του βουνού είναι ελεύθεροι και δεν είναι όπως η αποκαρωμένοι άνθρωποι του κάμπου.
«Ο κάμπος είναι αρρώστια» λέει η λαϊκή παροιμία.
Ο Όλυμπος, τα Χάσια, τα Πιερία, τα Άγραφα, υπήρξαν οι περιοχές που ιδρύθηκαν τα πρώτα αρματολίκια.
ΣτηνΠιερία από τα πρώτα χρόνια μετά την άλωση (1500 μετά Χριστόν περίπου) δρούσε ένας περίφημος καπετάν Καραμιχάλης, για τον οποίο δυστυχώς δεν υπάρχουν πολλές αναφορές. Στο βίο του Αγίου Διονυσίου του ενΟλύμπου έχουμε τις πληροφορίες ότι στα κελιά, στους μύλους και στα υποστατικά που είχε ιδρύσει ο Άγιος μαζεύονταν οι κλέφτες και στοχάζονταν μαζί με τον Άγιο για τα δεινά και την απελευθέρωση του τόπου. Σιγά-σιγάόληη περιοχή του Ολύμπου και τον Πιερίων είχε γεμίσει από κλέφτες, γι’ αυτό και η λαϊκοί θρύλοι θεώρησαν αυτά τα βουνά Ιερά Βουνά. Οζωογόνος αέρας, οι κρυστάλλινες πηγές, μπορούσε να δώσουν τη δύναμη στις αγωνιζόμενες δυνάμεις του λαού για να μπορέσει να αγωνιστούν στη συνέχεια κατά του κατακτητή.
Έναδημοτικό τραγούδι λέει για αυτούς τους αρρενωπούς άντρες και γι’ αυτή τη σχέση του βουνού με τους κλέφτες.
Λιάκο μ’ αν θέλεις γιάτρεμα
να γιάνουν οι πληγές σου
φεύγα ψηλά στον Όλυμπο
στον όμορφο τον τόπο
αντρείοι εκεί δεν αρρωστούν
κι οι αρρώστοιαντρειώνουν.
Εκείείν’ οι κλέφτες οι πολλοί
τα τέσσερα πρωτάτα.
Γιάννης Παπαγεωργίου : Πώς δημιουργήθηκε και ανδρώθηκε η κλεφτουριά στην Πιερία και ευρύτερα; Έγιναν κάποιοι ξεσηκωμοί στα χρόνια πριν το 1821;
Θανάσης Καραθανάσης :ΟΚοζανίτηςαγωνιστής του 1821 Νικόλαος Κασομούλης που άφησε τα ενθυμήματά του,μας αποκαλύπτει έναν ολόκληρο κόσμο της κλεφτουριάς του Ολύμπου και των Πιερίων. Αυτοίοι άνθρωποι θεωρούνταν από τον υπόλοιπο λαό ότι ήταν άνθρωποι που ήξεραν πολλά, είχαν πολλά μυστικά μες τις καρδιές τους και ο απλός κόσμος τους άκουγε σα να άκουγε θεούς.
Ο Όλυμπος ήταν ένα από τα πέντε αρματολίκια που είχε χωρίσει η τουρκική διοίκηση (Άγραφα, Χάσια, Μαυροβούνι, Πατρατζίκι, Όλυμπος). Ένααπό τα πέντε αρματολίκια της Μακεδονίας ήταν και η περιοχή της Μηλιάς.
Ταπέντε αρματολίκια της Μακεδονίας ήταν Βέροια – Ελασσόνα – Σέρβια Γρεβενά – Μηλιά. Αυτάπερίπου το 1537 επί Σουλεϊμάν Γ’ του μεγαλοπρεπή.
Αυτοί οι άντρες που δρούσαν στα βουνά έβρισκαν κάθε λίγο την ευκαιρία να επαναστατήσουν κατά των Τούρκων. Σύμφωναμε μια πληροφορία γύρω στο 1690 αναφέρεται ένας ξεσηκωμός στα χωριά της Μηλιάς, όπου είναι γνωστό ότι πολλοί κάτοικοί της είχαν γίνει κλέφτες ή συνεργάζονταν με τους κλέφτες. Ήτανμια ωραία αφορμή για τους τούρκους να καταστρέψουν όλα τα χωριά της περιοχής Μηλιάς και να κρατήσουν ομήρους τα γυναικόπαιδα. Πρόκειταιγια μία άγνωστη στους περισσότερους επαναστατική κίνηση όλης της περιφέρειας Μηλιάς. Ένας ξένος περιηγητής τα 1670 μας δίνει μια ενδιαφέρουσα πληροφορία, καθώς επισκέφτηκε αυτούς τους ανθρώπους, τους Κλέφτες και τους Αρματολούς. Λέειότι αυτοί οι άνθρωποι που πολεμούσαν στον Όλυμπο και στα Πιέρια, ήταν ωραίοι άντρες, φορούσαν σκούφιες (μικρά καπέλα σαν και αυτά που συνήθιζαν να φοράνε στη Γαλλία την εποχή του) ήταν αντρείοι και τολμηροί, αλλά καταπιεσμένοι και ότι, αν οι τούρκοι επιχειρούσαννα τους κάνουν κακό, έβρισκαν την ευκαιρία να τους εκδικηθούν. Γράφει ακόμα ότι ο αριθμός των Κλεφτών στην περιοχή της Μηλιάς ήταν πολύ μεγάλος, αλλά και ότι και τούρκοι τους τιμωρούσαν αυστηρά.
Βέβαιαπρέπει να υπήρχαν και ορισμένες παρεκτροπές των κλεφτών, γι’ αυτό και οι κοινότητες τοποθετούσαν σε ψηλό σημείο ανθρώπους με τύμπανα και αυτοί με τις τυμπανοκρουσίες ειδοποιούσαν για την ασφάλεια που υπήρχε καθησυχάζονταν έτσι τους διαβάτες και τα καραβάνια που περνούσαν μέσα από τα στενά.
Μέσααπό τους πυρήνες των κλεφτών βγήκαν οι αγωνιστές που κράτησαν ψηλά την τιμή του έθνους, έδιναν δύναμη στους ανίσχυρους και θάρρος τους νέους, ώστε να κρατούν περήφανη στάση απέναντι στους κατακτητές και στους φοβισμένους Έλληνες.
Γι’ αυτό δεν ήταν καθόλου παράξενο ότι οι νέοι της εποχής συχνά έλεγαν «Σηκώνομαι και γίνομαι κλέφτης». Σεκάθε επαναστατικό κίνημα αυτοί ήταν οι πρωτοπόροι, παραδείγματος χάριν στην επανάσταση του 1806 όπου οι αρματολοί και οι κλέφτες τις εποχής μεεπικεφαλής τουΝικοτσάρα έδιωξαν τους δερβέναγες από τις θέσεις που κατείχαν και εκμεταλλεύτηκαν τον Ρωσοτουρκικόπόλεμο. Δυστυχώς οι Ρώσοι παρά τις υποσχέσεις τους δεν προχώρησαν στην υλοποίηση αυτών των υποσχέσεων και έμεινε μόνο στη λαϊκή μούσα η ελπίδα ότι η Ρώσοι θα απελευθερώσουν την Ελλάδα.
«Ακόμη ετούτη η Άνοιξη
Ραγιάδες, Ραγιάδες …»
Γιάννης Παπαγεωργίου : Έγινε η επανάσταση που αναφέρατε πιο πριν, το 1806. Ποιες συνέπειες υπήρξαν για τους Έλληνες της περιοχής;
Θανάσης Καραθανάσης :Μετάτην επανάσταση του 1806 βρήκε την ευκαιρία ο Αλή Πασάς και κατέστρεψε ένα μεγάλο μέρος των χωριών της περιοχής. Άρχισε ένα ανελέητο κυνηγητό των αρματολών και κλεφτών του τόπου που αναγκάστηκαν και βγήκαν πειρατές στη θάλασσα. Σ’ αυτές τις επιχειρήσεις διακρίθηκε ο Νικοτσάρας που έφυγε από τον Όλυμπο και πέρασε με τους 700 άντρες του στις Σποράδες κηρύσσοντας αμείλικτο πόλεμο κατά των Τούρκων. Ήταντα περίφημα «θαλασσοπούλια» κατά την έκφραση της εποχής. Ηλαϊκή μούσα με το τραγούδι «Η μάνα το Λαζαίων» απεικόνιζετην περιπέτειάτους.
