Γεώργιος Κουρκούτας
Καθηγητής φιλόλογος
Το κρίσιμο έτος 1947
Βρισκόμαστε στα τέλη του 1947. Οι κομμουνιστές αντάρτες ήδη από τον Μάρτιο του 1946 (επίθεση στο Λιτόχωρο) φανερώνουν τις προθέσεις τους: δεν θα δεχθούν να μείνουν σε συνθήκες αστικής δημοκρατίας και Κοινοβουλευτισμού. Και παρότι η Ελλάς είχε περιέλθει, με την σύμφωνη γνώμη της Μόσχας και του Στάλιν, στο Δυτικό στρατόπεδο, θα συνεχίσουν την ένοπλη αντιπαράθεση εναντίον του Ελληνικού κράτους. Το τελευταίο, παρά τις εγγενείς του αδυναμίες, καθώς η χώρα εξερχόταν από μία φρικτή Κατοχή και τους δύο πρώτους Γύρους αντιπαράθεσης με τον Κομμουνισμό (1943-1944), δεν είχε αντιληφθεί το μέγεθος του κινδύνου. Μία μεγάλη καμπάνα αφύπνισης για όλους θα είναι η μάχη της Κόνιτσας.
Η «κυβέρνηση» του Μάρκου Βαφειάδη
Στις 23 Δεκεμβρίου 1947 από την Γιουγκοσλαβία ανακοινώνεται ο σχηματισμός της «Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης» εντός της Ελλάδος με «πρωθυπουργό» τον Μάρκο Βαφειάδη και «υπουργούς» γνωστούς κομμουνιστές και τον καθηγητή Πέτρο Κόκκαλη. Ο επικεφαλής του ΚΚΕ, ο Γενικός Γραμματέας Νίκος Ζαχαριάδης, ετοίμαζε την κατάληψη μιας πόλεως στα σύνορα, για να εγκατασταθεί η «κυβέρνηση» του Μάρκου, με απώτερο στόχο να αναγνωριστεί ως μία άλλη κυβέρνηση της Ελλάδος από χώρες του Ανατολικού συνασπισμού.
Για τον σκοπό αυτόν επιλέγεται η ακριτική Κόνιτσα, που ήταν δίπλα σε κομμουνιστικό κράτος (Αλβανία) από όπου οι κομμουνιστές αντάρτες εξοπλίζονταν και εφορμούσαν. Η επίθεση ορίζεται για το πρωινό των Χριστουγέννων του 1947. Στις 6 το πρωί, με τις πρώτες καμπάνες των εκκλησιών για το χαρμόσυνο γεγονός του Χριστιανισμού, η πόλη δέχεται επίθεση με πυκνά πυρά στην αμυντική περίμετρο.
Στην Κόνιτσα υπήρχαν δύο Τάγματα Πεζικού, το 582 και το 584 υπό την διοίκηση της 75ης Ταξιαρχίας του Κωνσταντίνου Δόβα (τον οποίο αντικατέστησε, λόγω βαρέως τραυματισμού του κατά τις επιχειρήσεις, επάξια ο Γεώργιος Παλλαντάς) και λίγες δυνάμεις των ΜΑΔ και της Χωροφυλακής. Περίπου λιγότεροι από χίλιοι άνδρες. Γύρω από την Κόνιτσα επιτίθονταν 2200 κομμουνιστές του λεγόμενου ΔΣΕ, σε δύο ταξιαρχίες υπό την ηγεσία του Γιώργη Σοφιανού και του Δημήτρη Ζύγουρα (Παλαιολόγου). Η φρουρά της Κόνιτσας χωρίς την ενίσχυση δυνάμεων δεν θα άντεχε.
Η σωτηρία της Κόνιτσας
Οι άνδρες του ΔΣΕ χτυπούν την γέφυρα Μπουραζάνη που ενώνει την Κόνιτσα με την υπόλοιπη Ήπειρο οδικώς και έτσι μένει μόνο ο καρόδρομος από την γέφυρα Ρομπόκη (από εκεί που διέρχεται σήμερα η Εθνική Οδός Ιωαννίνων – Κοζάνης). Από την τελευταία θα διέλθουν μέσα σε επικές συνθήκες, μέσα σε κακοκαιρία, άθλια μονοπάτια και με συνεχή ένοπλη αντιπαράθεση με τους κομμουνιστές το 527 Τάγμα Πεζικού και Χωροφύλακες υπό τον Λυγεράκη αλλά και οι ΛΟΚ της Γ’ Μοίρας, για να φτάσουν και να ενισχύσουν οι πρώτοι την άμυνα της πόλεως, το βράδυ στις 19.50 της 31ης Δεκεμβρίου το 527 και 6 ώρες αργότερα, στις πρώτες ώρες του νέου έτους οι ΛΟΚ. Αυτές οι ενισχύσεις ανέτρεψαν τα δεδομένα υπέρ των πολιορκημένων που σε πολλά σημεία έδιναν αγώνα μέχρις εσχάτων με πολλές απώλειες.
Ο καινούργιος χρόνος, το δραματικό επίσης 1948 έμπαινε αισιόδοξα για τους μαχητές της Κονίτσης που έβλεπαν ότι ο αγώνας τους γινόταν νικηφόρος! Τις ίδιες ήμερες οι κάτοικοι των εκτός Ηπείρου πόλεων ήταν στα σπίτια τους και με εορτές περίμεναν την άφιξη του νέου έτους. Η Κόνιτσα ήταν τόσο μακριά και μόνο η προβολή του τιτάνιου αγώνα από τον Τύπο και η άφιξη της Βασίλισσας Φρειδερίκης στις 7 Ιανουαρίου 1948, μία ημέρα μόλις μετά την λήξη των μαχών και με συνθήκες ακόμη επικίνδυνες (μία κίνηση που έδειξε το θάρρος της αείμνηστης Βασίλισσας και έδωσε το παράδειγμα σε πολλούς φοβισμένους πολιτικούς τότε), επηρέασαν την κοινή γνώμη που κατανόησε ότι ο αγώνας του Ελληνικού Στρατού στην Κόνιτσα ήταν και δικός της αγώνας.
Ο αντίκτυπος της νίκης στην Κόνιτσα
Όπως αναφέρει ο αείμνηστος Αλέξανδρος Ζαούσης στο βιβλίο του «Η Τραγική αναμέτρηση» (τόμος Α’, εκδόσεις «Ωκεανίδα»): «Στην πρωτεύουσα η νίκη του Ελληνικού Στρατού στην Κόνιτσα έπαιρνε διαστάσεις εθνικού γεγονότος. Η Βουλή, η Ακαδημία Αθηνών, το ΕΜΠ και πλήθος οργανώσεων έστελναν συγχαρητήρια ψηφίσματα στην φρουρά και τους κατοίκους της Κόνιτσας. Συγχρόνως, όπως από καιρό τους το είχε ζητήσει ο Γεώργιος Βλάχος της «Καθημερινής», οι Έλληνες «έβαζαν και το χέρι στην τσέπη τους». Πάσης φύσεως εργατοϋπαλληλικές οργανώσεις και ιδιώτες έστελναν χρήματα για την Κόνιτσα. Ακόμα και οι ιδιοκτήτες των πορθμείων Περάματος-Σαλαμίνας μάζεψαν κούτες με τσιγάρα για τη φρουρά της Κονίτσης».
Η αποτυχία των κομμουνιστών να καταλάβουν την ακριτική Κόνιτσα θα είναι ένα πλήγμα στο ηθικό τους. Η Ελληνική Κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη θα λάμβανε περισσότερα μέτρα εναντίον των μελών του ΚΚΕ, ενώ ο Ζαχαριάδης θα ετοίμαζε μία νέα επίθεση, για να βρει κάποια πρωτεύουσα για την «κυβέρνηση» του. Η Κόνιτσα ήταν μία μεγάλη ήττα για την κίνηση των κομμουνιστών να καταλάβουν την εξουσία.
Κάθε χρόνο τιμάται από τις τοπικές ενώσεις Αποστράτων Στρατού και Χωροφυλακής και Πολεμιστών της Ηπείρου, υπό την αιγίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης, η μνήμη των πεσόντων υπερασπιστών της Μάχης της Κονίτσης στον ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου (που δέχθηκε τα πυρά των ανταρτών) και στο μνημείο που έχει ανεγερθεί για αυτούς στην Κόνιτσα.
Γεώργιος Κουρκούτας
Καθηγητής φιλόλογος
