Αντώνης Ι. Ζαρκανέλας (Δρ)
π. Γενικός Διευθυντής Ανάπτυξης
Νομαρχίας Θεσσαλονίκης
Η κατά κράτος ήττα των δυνάμεων του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ/ΚΚΕ κατά τα Δεκεμβριανά οδήγησαν τους ηγέτες τους στην συνθηκολόγηση για να περισώσουν ο,τι μπορούσε να περισωθεί. Από...
τα γεγονότα που ακολούθησαν αλλά και από τα κείμενα των αρχηγών της άκρας αριστεράς, που έχουν, στο μεταξύ, δείτο φως της δημοσιότητας το ΕΑΜ/ΑΛΑΣ/ΚΚΕ δεν είχαν σκοπό να καταθέσουν τα όπλα, ούτε να διαλύσουν πραγματικά τον ΕΛΑΣ, το ΕΛΑΝ, την Πολιτοφυλακή. Απλώς έκαναν μια κίνηση τακτικής για να κερδίσουν χρόνο, να ανασυνταχθούν. Ο στόχος ήταν σταθερά ο ίδιος: Η κατάληψη της εξουσίας με την βία.
Την 3 Φεβρουαρίου έφθασε στην Αθήνα από τα Τρίκαλα, όπου ευρίσκετο η πρωτεύουσα του Εαμικού «Κράτους», η αντιπροσωπεία του ΚΚΕ/ΕΑΜ που αποτελούνταν από τους Σιάντο, Παρτσαλίδη και Τσιριμώκο προκειμένου να διαπραγματευθεί την οριστική ειρήνευση σύμφωνα και με την συμφωνία συνθηκολόγησης που είχε υπογραφεί ένα μήνα πριν με τον Σκόμπυ. Εκπρόσωποι της Ελληνικής Κυβέρνησης υπό τον Υπουργό Εξωτερικών κ. Σοφιανόπουλο, ο οποίος είχε στενούς δεσμούς με την άκρα αριστερά από το 1936, και οι ανωτέρω εκπρόσωποι του ΕΑΜ/ΚΚΕ συναντήθηκαν στην έπαυλη Κανελλοπούλου στην Βάρκιζα. Εκεί, όπως αναφέρει το προοίμιο της συμφωνίας «.. από κοινού εξητάσαμε τα μέσα και τον τρόπο καταπαύσεως του εμφυλίου πολέμου και της συμφιλιώσεως του ελληνικού λαού και καταλήξαμε εις την κατωτέρω συνομολογηθείσα, συμφωνίαν:..»
Η Συμφωνία της Βάρκιζας αποτελείται από 9 άρθρα τα οποία προβλέπουν:
Αρθρο 1. Πλήρη αποκατάσταση των προσωπικών και δημοκρατικών ελευθεριών.
Άρθρο 2. Την κατάργηση του στρατιωτικού νόμου.
Άρθρο 3.Αμνηστεία των πολιτικών αδικημάτων που τελέσθηκαν από 3ης Δεκεμβρίου 1944 μέχρι της υπογραφής της συμφωνίας.
Άρθρο 4.Άμεση απελευθέρωση των ομήρων πολιτών που συνελήφθησαν από τον ΕΛΑΣ ή την Εθνική Πολιτοφυλακή.
Άρθρο 5. Δημιουργία Εθνικού Στρατού .
Άρθρο 6. Αποστράτευση του ΕΛΑΣ, τακτικού και εφεδρικού, του ΕΛΑΝ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής. Παράδοση του οπλισμού τους.
Άρθρο 7. Εκκαθάριση των δημοσίων υπηρεσιών με βάση συγκεκριμένα ποιοτικά κριτήρια.
Άρθρο 8. Εκκαθάριση των σωμάτων ασφαλείας
Άρθρο 9. Όροι και προϋποθέσεις διενέργειας δημοψηφίσματος για το πολιτειακό και εκλογών.
Η συμφωνία υπογράφτηκε την 12 Φεβρουαρίου 1945.
Με την συμφωνία πίστευαν οι αγνοί Έλληνες πατριώτες ότι θα καταστεί, επί τέλους, δυνατή η λειτουργία του Κράτους. Με την εφαρμογή της και την συμμετοχή όλων θα μπορούσε να αρχίσει η αναδιάρθρωση του Κράτους , η συγκρότηση Εθνικού Στρατού, η εμπέδωση ήρεμου πολιτικού κλίματος ..
Η απόφαση του ΚΚΕ να συναινέσει στην υπογραφή μιας συμφωνίας με όρους που ήταν αδιανόητοι δύο, μόλις, μήνες πριν, δείχνει τρία πράγματα; Πρώτον, την αδυναμία του να επιβληθεί στο στρατιωτικό πεδίο, τουλάχιστον στην πρωτεύουσα, δεύτερον, την τελεσίδικη μετατόπιση της λαϊκής συμπάθειας από την αριστερά στην Δεξιά μετά τις ωμότητες των Δεκεμβριανών και τρίτον ότι δεν θα τηρούσε, στην ουσία, τους όρους που το αφορούσαν δηλ, την ουσιαστική διάλυση του ΕΛΑΣ, ΕΛΑΝ, Πολιτοφυλακής και την παράδοση των όπλων. Υπέγραφε δηλ. το ΚΚΕ την απόφαση εν γνώσει του ότι δεν θα την τηρήσει ή την υπέγραφε απλώς για να κερδίσει χρόνο.
Την υλοποίηση των προβλεπόμενων στα άρθρα 1,2,4,5,7,8,9 ήταν υποχρεωμένη να προωθήσει η Κυβέρνηση υπό το βλέμμα του ΚΚΕ, το οποίο με απεργίες, συλλαλητήρια, διαμαρτυρίες κλπ., θα πίεζε για υλοποίηση με τον τρόπο που αυτό θα επέβαλε.
Το άρθρο 3, της μερικής αμνηστείας, όσον επιτυχέστερα το εφάρμοζε η Κυβέρνηση τόσο και περισσότεροι οργανωμένοι οπαδοί, επειδή δεν τους κάλυπτε η αμνηστία, θα κρύβονταν στην παρανομία, στις μεγάλες πόλεις και στα βουνά, περιμένοντας την εντολή έναρξης του τρίτου γύρου. Αντίθετα η κομματική ηγεσία απολαμβάνοντας το ευεργέτημα της αμνηστίας μπορούσε να κυκλοφορεί ελεύθερη και να σχεδιάζει το μέλλον από την Αθήνα μακρυά από τις κακουχίες των βουνών. Όπως είχε πεί ένας Ελασίτης καπετάνιος «..είναι δύσκολο να βρεί κανείς στην ιστορία παρόμοιο παράδειγμα ηγεσίας, που εγκατέλειψε τους οπαδούς της στην τύχητους και φρόντισε μόνον να προστατεύσει τον εαυτό της τελείως από κάθε διωγμό».
Από την επομένη άρχισαν τα προβλήματα. Από την δεξιά υπήρχε η καχυποψία ότι δεν θα τηρήσουν την συμφωνία οι κομμουνιστές, ότι δεν υπήρχαν τρόποι ελέγχου της αποστράτευσης του ΕΛΑΣ και παράδοσης όλων των όπλων ενώ πολλοί δεξιοί ήταν δυσαρεστημένοικαι θεωρούσαν την συμφωνία ενδοτική καθώς δινόταν αμνηστία στους πολιτικούς αρχηγούς των ανταρτών οι οποίο ήταν και οι ηθικοί υπεύθυνοι όλων των ακροτήτων που έγιναν κατά τον Εμφύλιο της περιόδου 1943-44 και κατά τη στάση των Δεκεμβριανών.
Από την άλλη πλευρά εμφανίζεται το ΚΚΕ να κάνει με ευκολία παραχωρήσεις όταν συμφωνούσε να αποστρατεύσει τον ΕΛΑΣ και να παραδόσει τα όπλα «..κατά τους λεπτομερείς όρους του πρωτοκόλλου του καταρτισθέντος υπό επιτροπής εξ ειδικών» γιατί ήταν εξασφαλισμένο ότι δεν ήταν δυνατόν να ελεγχθεί με ακρίβεια η αληθινή δύναμη του ΕΛΑΣ ούτε και ο οπλισμός του.Ενώ το ΚΚΕ μπορούσε να ελέγχει τον τρόπο υλοποίησης των άρθρων της συμφωνίας από την Κυβέρνηση, γνώριζε ότι η Κυβέρνηση δεν μπορούσε να εποπτεύσει την αποστράτευση του ΕΛΑΣ, τακτικού και εφεδρικού, που γινόταν ήδη από τον ίδιον τον ΕΛΑΣ, ο οποίος εξέδιδε απολυτήρια(Φύλλα Πορείας) σε «στρατολογικά γραφεία» που είχαν στηθεί σε όλη την Ελλάδα πριν και μετά την Βάρκιζα στα οποία αναφέρονταν και «ως επιστρατεύουσα αρχή» για την περίπτωση κλήσης στα όπλα. Ο κομματικός στρατός του ΚΚΕ ήδη αποστρατεύονταν με τον δικό του τρόπο και εν αγνοία της Κυβερνήσεως. Κάτω όμως από τη μύτη της.
Η αποστολή του ΕΑΜ/ΚΚΕ πήγε στην Βάρκιζα με εντολή για αμνηστία σε όλους και παράδοση του οπλισμού με όρους. Ήταν κάθετοι στη γενική αμνηστία και ό,τι μπορούσαν να πετύχουν, να περισώσουν, στην παράδοση του οπλισμού. Εκ των υστέρων οι κομμουνιστές τη Συμφωνία της Βάρκιζας χαρακτηρίζουν ως τραγική ή το λιγότερο ως ατυχή. Οι πιο πρακτικοί και «ορθολογικοί κομμουνιστές» και, σίγουρα, οι ηγέτες ως απαραίτητη για την ανασύνταξη και προετοιμασία της νέας ένοπλης ανταρσίας. Σε κάθε περίπτωση, το ΚΚΕ στην 11η Ολομέλεια της Κ.Ε. του (Απρίλιος 1944) χαρακτήρισε τη Συμφωνία της Βάρκιζας αλλά και εκείνες του Λιβάνου και της Καζέρτας «λάθη δεξιού χαρακτήρα» (Γρηγοριάδης Σ., 1979).
Τί, πραγματικά, σήμαινε η χορήγηση μερικής αμνηστίας;
Σήμαινε, κατά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, ότι δεν αμνηστεύονταν όλοι εκείνοι που βαρύνονταν με εγκλήματα του ποινικού δικαίου, «τα οποία δεν ήσαν απολύτως απαραίτητα δια την εκτέλεση του πολιτικού εγκλήματος». Με άλλα λόγια, κάθε δραστηριότητα των ανταρτών μπορούσε να θεωρηθεί αδίκημα και να διωχθούν, ενώ οι ηγέτες τους δεν υπέστησαν καμιά δίωξη, επειδή οι δραστηριότητες τους θεωρήθηκαν εξ ορισμού πολιτικές. Με άλλα λόγια, όπως λέει ο Ευάγγελος Αβέρωφ (1973): «Με τα συμφωνηθέντα λοιπόν εκ της φύσεως των πραγμάτων, είχαν μικρότερη προστασία εκείνοι που την χρειαζόταν περισσότερο…». Όπως αναφέρει και ο Ξανθόπουλος (2013) «Οι ηγέτες (κομμουνιστές) -η πρόσθεση δική μας- δέχονται να αμνηστεύονται τα δικά τους αδικήματα, που χαρακτηρίζονται ως πολιτικά, δεν δέχονται όμως να χαρακτηρίζονται ως πολιτικά αδικήματα όσα διεπράχθησαν με δική τους εντολή και για τον ίδιο σκοπό από απλά μέλη- μαχητές του». Ο ίδιος μάλιστα αναφέρει ότι ο Θανάσης Χατζής, Γραμματέας του ΕΑΜ, για το άρθρο 3, περί Αμνηστίας, διατυπώνει την άποψη: «Έναντι της αθλίας υπογραφής στη Βάρκιζα έγινε κάτι αθλιέστερο. Παραδόθηκε στην εαμική αντιπροσωπεία ένα μυστικό έγγραφο – παράρτημα της Συμφωνίας, με υπογραφή της Ελληνικής κυβέρνησης και Βρετανική εγγύηση, ότι για 50 ηγετικά πρόσωπα του ΚΚΕ (τα οποία θα καθόριζε το ίδιο) εξασφαλιζόταν το ακαταδίωκτο και οι ηγέτες του ΚΚΕ έμειναν στο απυρόβλητο».
Την ήθελε πραγματικά τη γενική αμνηστία το ΚΚΕ;
Να τι λέει ο Δ. Κούσουλας (1987): «Και όμως ο Σιάντος δεν φαίνεται να ήθελε τη χορήγηση γενικής αμνηστίας σε όλους τους Ελασίτες. Και είχε πράγματι λόγους για να μην ευνοεί τη γενική αμνηστία. Εάν οι άνδρες του ΕΛΑΣ μπορούσαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους ανενόχλητοι, θα άρχιζαν να σκέπτονται και να διερωτώνται ποιος έφταιγε για την κατάρρευση του αγώνος των. Τέτοιες σκέψεις θα καθιστούσαν δύσκολη τη θέσι του Σιάντου, του Ιωαννίδη και των άλλων κορυφαίων ηγετών, που είχαν ρίψει τον ΕΛΑΣ στην περιπέτεια του Δεκεμβρίου. Αντιθέτως, αν έμεναν εκτεθειμένοι στην καταδίωξι των αρχών, θα εξηναγκάζοντο να συσπειρωθούν γύρω από το κόμμα ως το μόνο καταφύγιο για την επιβίωση του». (σελ.244).
(Συνεχίζεται)
