Στέργιος Ι. Καλλέργης
Υποψήφιος Διδάκτωρ Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
Το άρθρο 16 του ελληνικού συντάγματος κατοχυρώνει τον δημόσιο χαρακτήρα της ανώτατης εκπαίδευσης, αποκλείοντας τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα. Ωστόσο, η αναθεώρησή του...
έχει αποτελέσει αντικείμενο έντονου διαλόγου τις τελευταίες δεκαετίες, με αρκετά επιχειρήματα να συνηγορούν υπέρ της ανάγκης μεταρρύθμισης. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2008 το Ελληνικό Κοινοβούλιο έφτασε κοντά στην αναθεώρησή του επί Υπουργίας Στυλιανίδη, ωστόσο το ΠΑΣΟΚ αν και ψήφισε στην επιτροπή της Βουλής, στην Ολομέλεια και στο άκουσμα των πρόωρων εκλογών τότε από τον Πρωθυπουργό Κώστα Καραμανλή αρνήθηκε να ψηφίσει ώστε να βρεθούν οι 180 ψήφοι που απαιτούνταν. Στην χθεσινή τοποθέτηση του Πρωθυπουργού κατά την ομιλία του στην πρόταση δυσπιστίας, επανάλαβε την πρόθεσή του να θέσει το άρθρο 16 προς αναθεώρηση στη συζήτηση που θα ξεκινήσει στις αρχές του 2026 και μάλιστα κάλεσε το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής να το στηρίξει σε συνδυασμό μάλιστα με την αναθεώρηση του άρθρου 86, την αξιολόγηση στο δημόσιο και τον τρόπο επιλογής της δικαιοσύνης. Δε θα πρέπει να ξεχνάει κανείς ότι η αναθεώρηση του άρθρου 16 ήταν μέσα στο προεκλογικό πρόγραμμα της Νέας Δημοκρατίας πριν τις εθνικές εκλογές του 2023.
Ένα από τα βασικότερα επιχειρήματα υπέρ της αναθεώρησης σχετίζεται με την ανάγκη ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας και της ποιότητας της ανώτατης εκπαίδευσης. Η ύπαρξη μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων θα μπορούσε να οδηγήσει στη δημιουργία ενός πιο πλουραλιστικού ακαδημαϊκού περιβάλλοντος, αυξάνοντας τις επιλογές για τους φοιτητές και προσελκύοντας διεθνείς επενδύσεις στον τομέα της εκπαίδευσης. Επιπλέον, η Ελλάδα αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα «διαρροής εγκεφάλων» (brain drain), με χιλιάδες νέους να επιλέγουν να σπουδάσουν στο εξωτερικό, συχνά σε ιδιωτικά πανεπιστήμια άλλων χωρών. Η ύπαρξη αντίστοιχων ιδρυμάτων στη χώρα θα μπορούσε να συμβάλει στην αντιστροφή αυτής της τάσης. Το παράδειγμα της Κύπρου είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικό. Η κυπριακή εμπειρία αποδεικνύει ότι η συνύπαρξη δημόσιων και ιδιωτικών πανεπιστημίων μπορεί να λειτουργήσει προς όφελος της εκπαίδευσης και της οικονομίας. Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια της Κύπρου έχουν προσελκύσει μεγάλο αριθμό Ελλήνων φοιτητών, προσφέροντας ανταγωνιστικά προγράμματα σπουδών που πληρούν διεθνή ακαδημαϊκά πρότυπα. Παράλληλα, η λειτουργία αυτών των ιδρυμάτων έχει ενισχύσει την τοπική οικονομία και έχει καταστήσει την Κύπρο περιφερειακό κέντρο εκπαίδευσης.
Η πρόσφατη ψήφιση του νόμου 5094/2024 από την ελληνική Βουλή έρχεται να προσθέσει ένα νέο δεδομένο στη συζήτηση. Ο νόμος αυτός προβλέπει τη δυνατότητα ίδρυσης και λειτουργίας παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα, κάτι που στην πράξη έρχεται να ανατρέψει τη μονολιθικότητα του άρθρου 16. Η θεσμοθέτηση αυτής της ρύθμισης αποτελεί έμμεση αναγνώριση της ανάγκης για ένα πιο ανοιχτό σύστημα ανώτατης εκπαίδευσης, το οποίο να μπορεί να ανταποκριθεί στις σύγχρονες προκλήσεις.
Συμπερασματικά, η αναθεώρηση του άρθρου 16 φαίνεται αναγκαία προκειμένου να εκσυγχρονιστεί το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, να δημιουργηθούν περισσότερες ευκαιρίες για τους φοιτητές και να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα της χώρας στον τομέα της ανώτατης εκπαίδευσης. Το παράδειγμα της Κύπρου αποδεικνύει ότι η ύπαρξη ιδιωτικών πανεπιστημίων μπορεί να συνυπάρχει αρμονικά με τον δημόσιο ακαδημαϊκό τομέα, ενώ ο νόμος 5094/2024 δείχνει ότι η Ελλάδα ήδη κινείται προς μια κατεύθυνση που καθιστά τη συνταγματική αναθεώρηση επιτακτική.
Στέργιος Ι. Καλλέργης
Υποψήφιος Διδάκτωρ Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης,
Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας,
