Στις 24 Ιουνίου 1374, η πόλη Άαχεν της Γερμανίας μετατράπηκε σε σκηνικό ενός από τα πιο παράξενα και τρομακτικά φαινόμενα που καταγράφηκαν ποτέ στην...
ευρωπαϊκή ιστορία. Εκατοντάδες άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους και άρχισαν να χορεύουν ακατάπαυστα, με σπασμωδικές κινήσεις, χωρίς να μπορούν να σταματήσουν – μέχρι εξάντλησης, λιποθυμίας ή και θανάτου. Το φαινόμενο θα έμενε γνωστό ως χορευτική πανώλη ή «χορός του Αγίου Ιωάννη» και μέχρι σήμερα παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια του Μεσαίωνα.
Το ξέσπασμα συνέπεσε με τη γιορτή του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή, ένα γεγονός που παραδοσιακά συνοδευόταν από λαϊκές γιορτές. Όμως, αυτή τη φορά, η γιορτή εξελίχθηκε σε μαζική υστερία. Οι κάτοικοι του Άαχεν περιγράφονται να χορεύουν μανιασμένα, να ουρλιάζουν, να κλαίνε ή να γελούν, χωρίς να δείχνουν σημάδια πόνου ή συναίσθησης. Κάποιοι έβγαζαν αφρούς από το στόμα, άλλοι τραυματίζονταν σοβαρά ή υπέκυπταν σε καρδιακές προσβολές και εγκεφαλικά επεισόδια. Κι όμως, όσοι κατέρρεαν, ξανασηκώνονταν και συνέχιζαν.
Το ξέσπασμα συνέπεσε με τη γιορτή του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή, ένα γεγονός που παραδοσιακά συνοδευόταν από λαϊκές γιορτές. Όμως, αυτή τη φορά, η γιορτή εξελίχθηκε σε μαζική υστερία. Οι κάτοικοι του Άαχεν περιγράφονται να χορεύουν μανιασμένα, να ουρλιάζουν, να κλαίνε ή να γελούν, χωρίς να δείχνουν σημάδια πόνου ή συναίσθησης. Κάποιοι έβγαζαν αφρούς από το στόμα, άλλοι τραυματίζονταν σοβαρά ή υπέκυπταν σε καρδιακές προσβολές και εγκεφαλικά επεισόδια. Κι όμως, όσοι κατέρρεαν, ξανασηκώνονταν και συνέχιζαν.
Το φαινόμενο δεν περιορίστηκε στο Άαχεν. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, επεκτάθηκε σε ολόκληρη την κοιλάδα του Ρήνου: Κολωνία, Μετς, Στρασβούργο, Ολλανδία, Βέλγιο και βόρεια Γαλλία. Οι μαρτυρίες κάνουν λόγο για πλήθη εκατοντάδων ανθρώπων που χόρευαν παρά τη θέλησή τους, σαν να είχαν καταληφθεί από κάποια δύναμη.
Οι εξηγήσεις που δόθηκαν τότε, κι αυτές που προτείνονται μέχρι σήμερα, παραμένουν εικασίες.
Θεϊκή τιμωρία ή δαιμονισμός; Οι πιστοί της εποχής έβλεπαν το φαινόμενο ως σημάδι θεϊκής οργής ή κατάρας. Οργανώθηκαν εξορκισμοί, λιτανείες, παρακλήσεις σε αγίους. Αλλά τίποτα δεν φαίνεται να σταμάτησε το κύμα της αλλόκοτης αυτής μανίας.
Δηλητηρίαση από μύκητα; Μια επιστημονική θεωρία εστιάζει στην κατανάλωση μολυσμένου σίκαλης με εργοτίνη, έναν μύκητα που προκαλεί παραισθήσεις και σπασμούς – παρόμοιους με αυτούς που προκαλεί το LSD. Ωστόσο, η υπόθεση αυτή δεν εξηγεί την επιδημιολογική διάσταση του φαινομένου, ούτε το γεγονός ότι δεν υπήρχαν ταυτόχρονα επεισόδια δηλητηρίασης από τροφή.
Μαζική ψυχογενής διαταραχή; Πολλοί σύγχρονοι ιστορικοί και ψυχολόγοι θεωρούν ότι πρόκειται για συλλογική ψυχολογική αντίδραση σε ένα περιβάλλον ακραίου στρες. Ο 14ος αιώνας ήταν μια σκοτεινή εποχή: Μαύρος Θάνατος, πόλεμοι, λιμοί, κοινωνική ανασφάλεια. Το μυαλό των ανθρώπων ίσως να έσπασε συλλογικά – και το σώμα να το ακολούθησε στον χορό.
Άλλοι ερευνητές βλέπουν το φαινόμενο ως θρησκευτική ή κοινωνική τελετουργία που εκτροχιάστηκε. Μια μορφή διαφυγής, ίσως ακόμη και εξιλέωσης, για πληθυσμούς που είχαν εξαντληθεί από τον πόνο, την αρρώστια και τη φτώχεια. Κάποιοι το συγκρίνουν με εκστατικές πρακτικές που επιβίωσαν μέσα από λαϊκές παραδόσεις και τοπικές δοξασίες.
Η χορευτική υστερία του Άαχεν παραμένει ανεξήγητη, παρά τις εκατοντάδες ιστορικές αναφορές και τις απεικονίσεις σε έργα τέχνης. Το ίδιο φαινόμενο επανεμφανίστηκε το 1518 στο Στρασβούργο, και πάλι χωρίς σαφή αιτία.
Οι εξηγήσεις που δόθηκαν τότε, κι αυτές που προτείνονται μέχρι σήμερα, παραμένουν εικασίες.
Θεϊκή τιμωρία ή δαιμονισμός; Οι πιστοί της εποχής έβλεπαν το φαινόμενο ως σημάδι θεϊκής οργής ή κατάρας. Οργανώθηκαν εξορκισμοί, λιτανείες, παρακλήσεις σε αγίους. Αλλά τίποτα δεν φαίνεται να σταμάτησε το κύμα της αλλόκοτης αυτής μανίας.
Δηλητηρίαση από μύκητα; Μια επιστημονική θεωρία εστιάζει στην κατανάλωση μολυσμένου σίκαλης με εργοτίνη, έναν μύκητα που προκαλεί παραισθήσεις και σπασμούς – παρόμοιους με αυτούς που προκαλεί το LSD. Ωστόσο, η υπόθεση αυτή δεν εξηγεί την επιδημιολογική διάσταση του φαινομένου, ούτε το γεγονός ότι δεν υπήρχαν ταυτόχρονα επεισόδια δηλητηρίασης από τροφή.
Μαζική ψυχογενής διαταραχή; Πολλοί σύγχρονοι ιστορικοί και ψυχολόγοι θεωρούν ότι πρόκειται για συλλογική ψυχολογική αντίδραση σε ένα περιβάλλον ακραίου στρες. Ο 14ος αιώνας ήταν μια σκοτεινή εποχή: Μαύρος Θάνατος, πόλεμοι, λιμοί, κοινωνική ανασφάλεια. Το μυαλό των ανθρώπων ίσως να έσπασε συλλογικά – και το σώμα να το ακολούθησε στον χορό.
Άλλοι ερευνητές βλέπουν το φαινόμενο ως θρησκευτική ή κοινωνική τελετουργία που εκτροχιάστηκε. Μια μορφή διαφυγής, ίσως ακόμη και εξιλέωσης, για πληθυσμούς που είχαν εξαντληθεί από τον πόνο, την αρρώστια και τη φτώχεια. Κάποιοι το συγκρίνουν με εκστατικές πρακτικές που επιβίωσαν μέσα από λαϊκές παραδόσεις και τοπικές δοξασίες.
Η χορευτική υστερία του Άαχεν παραμένει ανεξήγητη, παρά τις εκατοντάδες ιστορικές αναφορές και τις απεικονίσεις σε έργα τέχνης. Το ίδιο φαινόμενο επανεμφανίστηκε το 1518 στο Στρασβούργο, και πάλι χωρίς σαφή αιτία.
