Γιώργος Χ. Σωτηρέλης
καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου
στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πενήντα χρόνια μετά, η αποτίμηση του ισχύοντος Συντάγματος δεν μπορεί παρά να είναι κατ’αρχήν θετική. Πρώτον, διότι μας επανασυνέδεσε με...
την ευρωπαϊκή συνταγματική παράδοση, μετά το θλιβερό διάλειμμα της μεταξικής δικτατορίας, της κατοχής, της μετεμφυλιακής «καχεκτικής δημοκρατίας» και της δικτατορίας. Δεύτερον, διότι εγκαινίασε την δεύτερη μεγάλη περίοδο κοινοβουλευτικής δημοκρατίας στην χώρα μας (η πρώτη, την οποία συχνά -και αδίκως- υποβαθμίζουμε, ήταν η περίοδος 1864-1915) παρέχοντας ένα ικανοποιητικό και ανθεκτικό θεσμικό πλαίσιο για την ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος.
Ωστόσο, με δεδομένη την δραματική οπισθοδρόμηση αρκετών πλευρών της μεταπολιτευτικής Δημοκρατίας μας την τελευταία δεκαπενταετία, το να σταματήσουμε εδώ την αποτίμηση του Συντάγματος του 1975 είναι νομίζω εθελοτυφλία. Τηρουμένων των αναλογιών, είναι σαν να λέμε ότι για την σημερινή κατάντια της (υπερτιμημένης…) Δημοκρατίας των ΗΠΑ φταίει οτιδήποτε άλλο εκτός από το (επίσης υπερτιμημένο…) Σύνταγμά τους.
Αν θέλουμε λοιπόν να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας, η αποτίμηση της τελευταίας πεντηκονταετίας πρέπει να συνοδεύεται από έναν θαρραλέο αναστοχασμό και ως προς το ίδιο το Σύνταγμα, εν όψει, μάλιστα, και της επικείμενης αναθεώρησής του. Ας αναρωτηθούμε λοιπόν για κάποιες χαρακτηριστικές περιπτώσεις:
1. Δεν φταίει (και) το Σύνταγμα για την εικόνα του Προέδρου της Δημοκρατίας στην χώρα μας, όταν την αρχική προβληματική ρύθμιση (με τις υπερεξουσίες) διαδέχθηκε η υπέρμετρη αποδυνάμωσή του, το 1986, που την επισφράγισε με τον χειρότερο δυνατό τρόπο η αλλαγή του τρόπου εκλογής του στην αναθεώρηση του 2019;
2.Δεν φταίει (και) το Σύνταγμα για την πλήρη υποβάθμιση του ρόλου της Κυβέρνησης και την αλλοίωση του κοινοβουλευτικού χαρακτήρα του πολιτεύματος από ένα υπερπρωθυπουργείο, που βαφτίζεται ψευδεπίγραφα «επιτελικό κράτος»;
3. Δεν φταίει (και) το Σύνταγμα όταν ο πρωθυπουργός μπορεί κάθε φορά να παίζει το παιχνίδι της κολοκυθιάς, ως προς το εκλογικό σύστημα που διασφαλίζει αυτοδυναμία; Δεν θα έπρεπε, τουλάχιστον, να υιοθετηθεί η ρεαλιστική πρόταση του αείμνηστου Δημήτρη Τσάτσου να μην επιτρέπει το Σύνταγμα απόκλιση από την αναλογία ψήφων και εδρών που να ξεπερνά το 10% της Βουλής (30 βουλευτές);
4. Δεν είναι (και) συνταγματικό πρόβλημα η αδυναμία διασφάλισης του πολιτικού πλουραλισμού στα ΜΜΕ; Δεν είναι ώρα να αντικατασταθεί επιτέλους η ανενεργή διάταξη για τον βασικό μέτοχο με νέες πρόσφορες ρυθμίσεις, συμπληρωματικές του άρθρου 15Σ, ώστε να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά τόσο η υπερσυγκέντρωση επικοινωνιακής επιρροής όσο και οι προπαγανδιστικές παρεκτροπές της δημόσιας και ιδιωτικής ραδιοτηλεόρασης;
5.Συνακόλουθα: με ποιο σκεπτικό η ηγεσία της δημόσιας Ραδιοτηλεόρασης διορίζεται από την Κυβέρνηση (με ό,τι αυτό συνεπάγεται…) και όχι από την Βουλή, με αυξημένη πλειοψηφία, όπως οι Ανεξάρτητες Αρχές;
6. Δεν έχει αποδειχθεί πλέον περίτρανα ότι ο ομφάλιος λώρος που συνδέει την Κυβέρνηση με την ηγεσία της Δικαιοσύνης είναι μία προβληματική συνταγματική επιλογή;
7.Είμαστε ευχαριστημένοι από τον έλεγχο συνταγματικότητας των νόμων που ασκείται στην χώρα μας; Δεν είναι πλέον έκδηλη η έλλειψη μιας μορφής Συνταγματικού Δικαστηρίου, που μας διαφοροποιεί από το σύνολο σχεδόν των δημοκρατικά προηγμένων ευρωπαϊκών κρατών;
8. Δεν φταίει το Σύνταγμα, όταν αφήνει περιθώριο να μην ελέγχονται, ούτε από τον Πρόεδρο ούτε από το ΣτΕ, κατάφωρα αντισυνταγματικές πράξεις νομοθετικού περιεχομένου; (όπως πχ η κατάργηση της ΕΡΤ, από την κυβέρνηση ΝΔ - ΠΑΣΟΚ, και η αλλαγή των όρων διεξαγωγής του δημοψηφίσματος, επί ΣΥΡΙΖΑ).
9.Τι μας έδειξαν οι υποθέσεις της Novartis, των υποκλοπών και της τραγωδίας των Τεμπών για την ποινική ευθύνη των Υπουργών; Σε ποια προηγμένη δημοκρατικά χώρα υπάρχει Σύνταγμα που να επιτρέπει σε μία μεροληπτική κοινοβουλευτική πλειοψηφία να παραπέμπει ή να αφήνει στο απυρόβλητο, με αμιγώς κομματικά κριτήρια, πρώην και νυν πρωθυπουργούς, υπουργούς και συνεργούς;
10.Είναι επιτυχημένη η ρύθμιση του Συντάγματός μας για τις Ανεξάρτητες Αρχές, όταν η ηγεσία τους μπορεί να είναι αποτέλεσμα συναλλαγής μόνο δύο κομμάτων, αρκεί να έχουν (αν έχουν…) πλειοψηφία 3/5;
11.Είναι όλα καλά με το Σύνταγμά μας, όταν δεν μπορεί να αποτρέψει την απροκάλυπτη αγνόηση Ανεξάρτητων Αρχών και δικαστικών αποφάσεων από την Κυβέρνηση, όπως συνέβη με την υπόθεση των υποκλοπών;
12. Δεν φταίει (και) το Σύνταγμα όταν οι Εξεταστικές Επιτροπές της Βουλής αχρηστεύονται στην πράξη, διότι ελέγχονται πλήρως από την κυβερνητική πλειοψηφία;
13. Δεν φταίει (και) το Σύνταγμα όταν, παρά τα προβλήματα που αναδείχθηκαν στην περίοδο της κρίσης, δεν έχουν αναζητηθεί λύσεις -όπως το εγγυημένο επίπεδο αξιοπρεπούς διαβίωσης- που να θωρακίζουν κανονιστικά τα κοινωνικά δικαιώματα και τις συλλογικέςδιαπραγματεύσεις;
14. Δεν φταίει (και) το Σύνταγμα όταν οι διατάξεις του επιτρέπουν ανεκδιήγητες «εθνολαϊκιστικές» ερμηνείες από τα Ανώτατα Δικαστήρια, στα ζητήματα της θρησκευτικής ελευθερίας και της ιθαγένειας;
15.Αλλά και για την ίδια την διαδικασία αναθεώρησης: δεν αποτρέπει ευρύτερες συγκλίσεις το ότι η προτείνουσα Βουλή προτείνει τις αναθεωρητέες διατάξεις με 180 τουλάχιστον βουλευτές ενώ η δεύτερη (η αναθεωρητική) λαμβάνει τις τελικές αποφάσεις με 151, με αποτέλεσμα να ελλοχεύει ο κίνδυνος να μην τηρηθούν οι αρχικές συμφωνίες; (όπως έγινε με το επαγγελματικό ασυμβίβαστο των βουλευτών, το 2001, και με την εκλογή του ΠτΔ, το 2019…).
Θα περιοριστώ σε αυτές τις περιπτώσεις, ελπίζοντας να έγινε κατανοητό ότι μέρος της ευθύνης για την σημερινή κακή εικόνα της Δημοκρατίας μας την έχει και το ίδιο το Σύνταγμα, το οποίο επιβάλλεται, νομίζω, να αναθεωρηθεί σε όλα αυτά τα σημεία (και σε άλλα, βέβαια, αλλά λόγω συνταγματικής πολιτικής και όχι καταφανούς προβληματικότητας).
Ας μην έχουμε όμως αυταπάτες. Η Κυβέρνηση έχει επιλέξει να πετάξει απλώς την μπάλα στην εξέδρα (με την άρση της μονιμότητας), επιδιώκοντας εντωμεταξύ είτε την αυθαίρετη αναθεώρηση του Συντάγματος μέσω του Νόμου, ως προς τα μη κρατικά Πανεπιστήμια, είτε την καταστρατήγησή του, με αχρήστευση της Προανακριτικής της Βουλής, την οποία η ίδια είχε προκρίνει,στην αναθεώρηση του 2019,ως «φυσικό δικαστή», σε πρώτο στάδιο,των υπουργών…
