Tου Θάνου Τζήμερου
Σκάνδαλο, όπως μας ενημερώνουν τα λεξικά είναι "συμπεριφορά, πράξη ή γεγονός που αντίκειται ή αντιτίθεται στα γενικώς παραδεκτά και προκαλεί στο κοινωνικό σύνολο αγανάκτηση, αναστάτωση ή αντιδράσεις". Ως προς το δεύτερο σκέλος, ο ΟΠΕΚΕΠΕ όντως προκάλεσε αντιδράσεις. Αυτές όμως...
δεν οφείλονται στο ότι η διαχείριση των ευρωπαϊκών κονδυλίων από τον κάθε Λευτέρη και τον κάθε Μάκη αντέκειτο στα γενικώς παραδεκτά. Το "μοντέλο" ΟΠΕΚΕΠΕ ήταν και είναι το γενικώς παραδεκτό μοντέλο "λειτουργίας" της χώρας την Μεταπολίτευση. Ο μέσος Νεοέλληνας, όπως είχα πει στην κύκνεια τηλεοπτική μου παρουσία το βράδυ των εκλογών του 2023, δεν θέλει λιγότερη διαφθορά, αλλά περισσότερες ευκαιρίες να συμμετέχει σ΄ αυτή. Γι’ αυτό και ο σάλος για τον ΟΠΕΚΕΠΕ: μα αυτοί οι μπαγάσηδες οι Κρητικοί να τσεπώσουν τόσα μύρια; Κι εμείς τι είμαστε; Μ…..ς;
Ο ΟΠΕΚΕΠΕ λοιπόν δεν είναι ένα μεμονωμένο περιστατικό διαφθοράς, αλλά χαρακτηριστικό σύμπτωμα μιας παθογένειας που διατρέχει τη δημόσια διοίκηση εδώ και δεκαετίες: όταν το κράτος ή οι μηχανισμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης μοιράζουν χρήμα μέσω κρατικών φορέων για να στηρίξουν κοινωνικές ή επαγγελματικές κατηγορίες, το ποιος θα πάρει και πόσα δεν είναι ποτέ μια τεχνική διαδικασία. Είναι πολιτική. Δηλαδή, πελατειακή.
Ο ΟΠΕΚΕΠΕ είναι ο τελευταίος (μέχρι στιγμής) σε μια μακριά αλυσίδα φορέων που έχουν "εργαλειοποιηθεί" για κομματικά ή εκλογικά οφέλη. Οι επιδοτήσεις της Ε.Ε. στους αγρότες, που υποτίθεται πως στοχεύουν στην παραγωγική αναδιάρθρωση και την αγροτική ανάπτυξη, είναι το μέλι στο οποίο όλοι χώνουν τη χερούκλα τους με κάθε τρόπο: φούσκωμα στοιχείων, βρεγμένα βαμπάκια – όλα τα κιλά όλα τα λεφτά, πλασματικά αγροτεμάχια, τηλεβόσκηση, ψευδείς δηλώσεις, αγρότες που δεν έχουν πατήσει ποτέ σε χωράφι, συνεταιρισμοί "μαϊμούδες", συγγενείς και φίλοι που εμφανίζονται ως αγρότες, επειδή είχαν το κατάλληλο "κονέ" που έφτιαξε τα κατάλληλα "χαρτιά". Με το αζημίωτο, φυσικά, χρηματικό ή πολιτικό.
Έλεγα τον Οκτώβριο του 2011, στην ομιλία μου στον "Δαναό", στην πρώτη δημόσια εμφάνιση ενός μεταρρυθμιστικού κινήματος που πολεμήθηκε από όλο το σύστημα, δεξιό αριστερό και κεντρώο:
"Η διακομματική συμμορία που λυμαίνεται ό,τι παράγει με κόπο ένα τμήμα αυτής της χώρας, δεν υπάρχει περίπτωση να αυτοεξυγιανθεί. Αντιθέτως, ξέρει πολύ καλά ότι όσο πιο πολύ ευτελίζεται, τόσο περισσότερο περιχαρακώνει τα συμφέροντά της. Διότι, ποιος εμπνευσμένος και ικανός άνθρωπος μπορεί να ανασάνει μέσα στη μούχλα των κομματικών διαδρόμων; Ποιος αντέχει να συγχρωτίζεται με ανόητους, να συναλλάσσεται με κομπιναδόρους, να συστρατεύεται με αυτόν τον θλιβερό θίασο απατεώνων και γραφικών που, με ελάχιστες εξαιρέσεις, συγκροτούν τους κομματικούς μηχανισμούς;"
"Μόλις τώρα, οι πολιτικοί μας αστέρες ανακάλυψαν ότι για όλα έφταιγε το πελατειακό κράτος. Και το λένε με μία φυσικότητα! Τι είναι το πελατειακό κράτος; Ένα είδος πολιτεύματος; Έχουμε δηλαδή Προεδρευόμενη, Προεδρική και Πελατειακή Δημοκρατία; Το πελατειακό κράτος είναι ΚΑΡΑΜΠΙΝΑΤΗ ΚΛΟΠΗ! Παίρνεις μέσω της φορολογίας τα χρήματά μου για να μου προσφέρεις υπηρεσίες κι εσύ τα δίνεις στον κομματικό σου στρατό αγοράζοντας την επανεκλογή σου. Είναι έγκλημα του κοινού ποινικού κώδικα! Αναγνωρίζεις λοιπόν ότι υπήρξε πελατειακό κράτος; Πες μας ονόματα! Ποιοι διόριζαν - ποιους διόριζαν. Και όλοι σας κατευθείαν στο σκαμνί!
"Αυτή τη στιγμή που μιλάμε έχουμε τη βεβαιότητα ότι κάποιοι κάπου σχεδιάζουν το επόμενο κύμα λεηλασίας του δημόσιου χρήματος κάποιοι ετοιμάζουν τα ΦΕΚ για να διορίσουν παράνομα στο χρεωκοπημένο δημόσιο τις κουνιάδες τους, τις γυναίκες τους τα παιδιά τους - αυτή τη στιγμή που μιλάμε! Αυτό το πάγιο συναίσθημα – το ότι ζω σε ένα κράτος ανομίας, στο οποίο κάνουν συνέχεια πάρτι οι κουμπάροι και οι διαπλεκόμενοι και οι καταπατητές κι εγώ είμαι ο ηλίθιος της υπόθεσης - αμβλύνει τις αντιστάσεις μας, τροφοδοτεί με επιχειρήματα την ανομία και μας οδηγεί στην ηθική και στην οικονομική καταρράκωση."
"Κι εδώ φαίνεται εκτός από την έκταση και η ηθική διάσταση του προβλήματος. Η εξάπλωση της διαφθοράς δημιούργησε απαθείς συνενόχους. Ξέρω ότι ο 40άρης που περνάει όλη τη μέρα στο καφενείο μου έχει μια μαϊμουδοαναπηρική αλλά τι να κάνω, να το καταγγείλω; Θα τον χάσω από πελάτη. Και σε ποιον να το καταγγείλω; Στον γιατρό που την υπέγραψε, στον υπάλληλο της νομαρχίας που την ενέκρινε ή στον πολιτικό προϊστάμενο που οργάνωσε το project; Αφού όλοι στο κόλπο είναι. Ρίχνω λοιπόν ένα σιχτίρισμα στο κράτος και συνεχίζω τη ζωή μου. Έτσι, ανάμεσα στον Έλληνα και στη χώρα του ουσιαστικά, εγκαθιδρύθηκε μια σχέση μίσους – που οι δυτικοί δεν μπορούν να κατανοήσουν. Εκεί το κράτος είναι ο θεματοφύλακας των κοινωνικών αξιών και οι λίγες περιπτώσεις εκτροπής από τον κανόνα αντιμετωπίζονται άμεσα και με παραδειγματική σκληρότητα. Παραιτείται ο υπουργός Άμυνας της Βρετανίας, γιατί είχε παρέα τον κουμπάρο του σε επίσημα ταξίδια. Παραιτείται ο Γερμανός υπουργός Άμυνας γιατί η διδακτορική του διατριβή είχε κάποιες παραγράφους copy paste. Για τέτοια ψιλοπράγματα καταστρέφονται πολιτικές καριέρες στις χώρες των κουτόφραγκων. Εδώ είμαστε έξυπνοι, τη διαφθορά την κουρεύουμε σαν το χρέος. Ό,τι μας ενοχλεί, χραπ μια ψαλιδιά, ένα άρθρο 86 στο Σύνταγμα, και ξανά άσπιλοι και αμώμητοι για καινούργιες ρεμούλες."
Σαν να μην πέρασε μια μέρα.
Πόσους ΟΠΕΚΕΠΕδες θυμάστε; Τις αντιστασιακές συντάξεις που μοίραζε ο Αντρέας σε γεννηθέντες το 1934; Τις αναπηρικές συντάξεις; Τον "τυφλό" τερματοφύλακα; Υπήρξαν νομοί της χώρας με ποσοστό "αναπήρων" το 15% του πληθυσμού. Την ΑΓΡΟΓΗ; Όλα με πολιτική κάλυψη, νεοδημοκρατική, πασοκική ή κουκουέδικη, γιατί το σύστημα μοίραζε (και συνεχίζει να μοιράζει) τα κλοπιμαία με ποσοστώσεις.
Η πελατειακή χρήση της κρατικής στήριξης, δηλαδή του χρήματος του φορολογούμενου ζει και βασιλεύει, και εκτός ΟΠΕΚΕΠΕ. Από τα κοινωνικά εισοδήματα αλληλεγγύης μέχρι τα επιδόματα στέγασης, από τις πλατφόρμες για την επιστροφή φόρων, μέχρι τις επιδοτήσεις ρεύματος, καυσίμων και διακοπών, από τη στήριξη δήθεν μονογονεϊκών οικογενειών μέχρι τα κουπόνια για τα supermarket, πάντα υπάρχει τρόπος να εμφανιστείς ως δικαιούχος, χωρίς να είσαι. Είτε μέσω ψευδών δηλώσεων είτε μέσω παραλείψεων, είτε επειδή κάποιος μέσα στο σύστημα "βοήθησε" λίγο παραπάνω.
Ακόμη και στα ευρωπαϊκά προγράμματα ΕΣΠΑ, οι δικαιούχοι επιλέγονται όχι πάντα με αντικειμενικά κριτήρια, αλλά με γνώμονα τις γνωριμίες και τις πολιτικές διασυνδέσεις. Υπάρχουν επιχειρήσεις-βιτρίνες που στήθηκαν μόνο και μόνο για να απορροφήσουν τα κονδύλια, και μετά εξαφανίστηκαν. Υπάρχουν "σύμβουλοι" που αναλαμβάνουν να μαγειρέψουν φακέλους για λογαριασμό πελατών που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις. Δεν είναι πράγματα που ξέρω μόνο εγώ αυτά, ε;
Το πρόβλημα, λοιπόν, δεν είναι ο ΟΠΕΚΕΠΕ καθαυτός. Είναι το μοντέλο. Όταν η διανομή του δημόσιου (ή κοινοτικού) χρήματος εξαρτάται από την κρίση διοικητικών ή κυβερνητικών φορέων, η διαφθορά δεν είναι παρεκτροπή. Είναι δομικό στοιχείο του μηχανισμού. Και γιατί όχι; Αφού πρόκειται για έγκλημα χωρίς τιμωρία. Μας το ξεκαθάρισε ο Τσιάρας (πρώην Υπουργός Δικαιοσύνης, ε;): το πρόστιμο που θα επιβληθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση θα το πληρώσουμε εσύ κι εγώ. Με ποια λογική και κυρίως, με ποια ηθική, ένας πολίτης που πληρώνει τους φόρους του, που δεν έχει καμμία ανάμειξη στη διαφθορά ή στις πελατειακές πρακτικές, θα κληθεί να καλύψει τα πρόστιμα από τις παρανομίες κρατικών παραγόντων ή διοικήσεων που δεν λογοδότησαν ποτέ; Όταν κανείς από τους εμπλεκόμενους δεν υφίσταται προσωπικές συνέπειες – ποινικές, πειθαρχικές και οικονομικές – τότε το μήνυμα είναι σαφές: το έγκλημα επιβραβεύεται.
Όσο το κράτος συνεχίσει να λειτουργεί με όρους "εξυπηρέτησης" και όχι με όρους κράτους δικαίου, τα σκάνδαλα δεν θα είναι εξαιρέσεις. Θα είναι ο κανόνας. Και όσο οι πολίτες ανταμείβουν πολιτικά αυτούς που "τακτοποιούν" καταστάσεις, περιμένοντας να έρθει η σειρά και για τη δική τους, η πελατειακή λογική θα επιβιώνει και θα αναπαράγεται. Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι να καταδικάσουμε απλώς τους επίορκους ή τα "λαμόγια" που εκμεταλλεύονται το σύστημα. Το ζήτημα είναι να αναγνωρίσουμε ότι το ίδιο το σύστημα ενθαρρύνει τη διαφθορά.
Ναι, έχουν κι άλλες χώρες παρόμοια προβλήματα. Αλλά χρησιμοποιούν την τεχνολογία για να τα λύσουν. Στην Ισπανία, την Ιταλία και τη Γαλλία, έχουν συστήματα γεωχωρικής απεικόνισης (GIS) που δείχνουν με ακρίβεια κάθε τετραγωνικό μέτρο βοσκότοπου, ποιος τον χρησιμοποιεί και με τι είδους εκτροφή. Επιπλέον, μέσω του προγράμματος Copernicus της Ε.Ε., χρησιμοποιούνται δορυφορικά δεδομένα για τον τακτικό έλεγχο της πραγματικής χρήσης της γης. Στη Σουηδία και στη Γερμανία, για τη χρήση βοσκοτόπων και την εφαρμογή οικολογικών κανόνων (π.χ. περιορισμός της υπερβόσκησης) υπεύθυνη είναι η τοπική αυτοδιοίκηση. Στην Αυστρία, η κρατική ενίσχυση για χρήση βοσκοτόπων συνδέεται με την υιοθέτηση καλών γεωργικών και περιβαλλοντικών πρακτικών.
Εάν έπρεπε οπωσδήποτε το κράτος να ενισχύσει κάποιες κατηγορίες αγροτών, θα μπορούσαμε να το κάνουμε με διαφάνεια π.χ. με δημιουργία εθνικού ψηφιακού κτηματολογίου βοσκοτόπων, που είναι κατά την ταπεινή μου γνώμη πιο αναγκαίο από το μητρώο των ασανσέρ. Σε ένα, προσβάσιμο από όλους, ενημερωμένο ψηφιακό μητρώο, θα αποτυπώνονται όλες οι δημόσιες εκτάσεις με κτηνοτροφική χρήση, ο χρήστης, και ο αριθμός των ζώων που εκτρέφει. Περαιτέρω πληροφορίες για τους ελεγκτικούς μηχανισμούς θα ήταν το τι παράγει αυτός ο κτηνοτρόφος σε κρέας και γαλακτοκομικά προϊόντα, τι παραστατικά έκοψε και τι εισόδημα δήλωσε.
Αντί για αδιαφανείς παραχωρήσεις, μπορεί να θεσπιστεί σύστημα μισθώσεων βάσει διαφανούς πλειοδοσίας ή μοριοδότησης με κριτήρια όπως αριθμός ζώων, διάρκεια ενασχόλησης, βιώσιμες πρακτικές – ώστε να επιλέγονται πραγματικοί παραγωγοί και όχι "κυνηγοί επιδοτήσεων" που μαζί με τους "κυνηγούς χαλκού" (συχνά αυτές οι ιδιότητες συνυπάρχουν στα ίδια πρόσωπα) ρημάζουν τη χώρα. Η δορυφορική τεχνολογία που η Ελλάδα ήδη χρησιμοποιεί μερικώς, θα πρέπει να εφαρμόζεται παντού και πάντα.
Κάθε παραχώρηση δημόσιας γης πρέπει να συνοδεύεται από ρήτρες για την καλή χρήση της (π.χ. αποφυγή υπερβόσκησης, τήρηση περιβαλλοντικών όρων), με δυνατότητα ανάκλησης σε περίπτωση παραβίασης.
Πέρα όμως από την κακή διαχείριση, υπάρχει ένα βαθύτερο, θεμελιώδες ερώτημα που πρέπει επιτέλους να τεθεί: γιατί αποδεχόμαστε την κρατική επιδότηση; Γιατί θεωρείται "δίκαιο" ή "αναγκαίο" το να χρηματοδοτείται από τον φορολογούμενο μια συγκεκριμένη επαγγελματική ή κοινωνική κατηγορία, απλώς επειδή αυτή επελέγη, συχνά με πολιτικά ή πελατειακά κριτήρια, ως "ευάλωτη" ή "παραγωγικά κρίσιμη";
Αν κάποιος επιλέγει να είναι αγρότης, κτηνοτρόφος, μικρομεσαίος επιχειρηματίας, ψαράς ή ταυρομάχος, σαν τον Αντώνη τον βαρκάρη τον σερέτη, κάνει μια επαγγελματική επιλογή. Το κράτος μπορεί – και οφείλει – να τον βοηθήσει με δίκτυα υποδομών, σταθερό και σαφές νομοθετικό πλαίσιο, χρήσεις γης, μειωμένη γραφειοκρατία και χαμηλή φορολογία. Όχι όμως με επιδότηση – δηλαδή με χρήματα που αφαιρούνται με το ζόρι από κάποιον άλλο πολίτη.
Το πρόβλημα με τις επιδοτήσεις δεν είναι μόνο ότι γίνονται αντικείμενο κατάχρησης. Είναι ότι διαστρεβλώνουν τα κίνητρα. Δημιουργούν μια οικονομία εξαρτήσεων, όπου η επιβίωση ενός επαγγελματικού κλάδου δεν εξαρτάται από την ποιότητα ή την αποδοτικότητα της παραγωγής, αλλά από την ικανότητά του να αποσπά προνομιακή μεταχείριση από το κράτος. Η καινοτομία, η ανταγωνιστικότητα, η εξωστρέφεια – όλα υπονομεύονται όταν το βασικό ερώτημα είναι: "Ποιο πρόγραμμα ανοίγει φέτος;".
Και το κόστος αυτής της νοοτροπίας δεν είναι μόνο οικονομικό. Είναι πολιτικό και ηθικό. Γιατί, κάθε φορά που το κράτος μοιράζει λεφτά, δημιουργεί ένα τεράστιο νοσηρό οικοσύστημα με τεράστιο, φυσικά, διαχειριστικό κόστος και, επιπλέον, ζήτηση για "μεσάζοντες", για "γνωστούς", για παρασκηνιακές συνεννοήσεις, για λεφτά κάτω από το τραπέζι.
Το ελληνικό κράτος, και πρωτίστως η σοβιετικής νοοτροπίας Ε.Ε., θα πρέπει να αλλάξει λογική: όχι να "ενισχύει" επιλεκτικά, αλλά να προστατεύει ισότιμα. Να φροντίζει να μην υπάρχουν εμπόδια, αντί να επιδοτεί τους λίγους που τα προσπερνούν από δεξιά. Ένα κράτος που δεν υπερφορολογεί και που δεν βάζει συνέχεια τρικλοποδιές στην επιχειρηματική πρωτοβουλία είναι πολύ πιο χρήσιμο από ένα κράτος που μοιράζει λεφτά. Η πραγματική στήριξη δεν είναι τα ευρώ από τον ΟΠΕΚΕΠΕ. Είναι η ελευθερία να παράγεις, να καινοτομείς και να ανταγωνίζεσαι με ίσους όρους, χωρίς να είσαι δεμένος στο άρμα κάποιου υπουργείου.
Κι επειδή ήδη ακούω την μόνιμη ελληνική αντίρρηση "αυτά δεν γίνονται", παραθέτω ένα μοντέλο επιτυχημένης κτηνοτροφίας χωρίς κρατικές επιδοτήσεις, την FrieslandCampina, τον πολυεθνικό συνεταιρισμό που παράγει – μεταξύ άλλων – το γάλα ΝΟΥΝΟΥ.
Η FrieslandCampina ανήκει στους ίδιους τους γαλακτοπαραγωγούς – πάνω από 14.000 μέλη σε Ολλανδία, Βέλγιο και Γερμανία. Κάθε παραγωγός-μέλος προμηθεύει αποκλειστικά τη FrieslandCampina και μετέχει στα κέρδη και στη λήψη αποφάσεων μέσω εκπροσώπων στο διοικητικό συμβούλιο. Τα κέρδη της εταιρείας δεν πηγαίνουν σε μετόχους του χρηματιστηρίου αλλά διανέμονται στους παραγωγούς. Ένα μέρος καταβάλλεται ως επιπλέον τιμή στο γάλα, ένα άλλο επανεπενδύεται και ένα τρίτο δίνεται ως "bonus" ανάλογα με τις επιδόσεις κάθε παραγωγού. Η FrieslandCampina επενδύει συστηματικά σε έρευνα, τεχνολογία παραγωγής, βιωσιμότητα και διεθνές branding. Έτσι προσθέτει αξία στο γάλα και δεν το πουλάει χύμα, ως πρώτη ύλη. Με πολλές παραγωγικές μονάδες και εξαγωγές σε πάνω από 100 χώρες, εξασφαλίζει όγκο πωλήσεων και γεωγραφική διασπορά κινδύνου. Τα έσοδά της προέρχονται από ποιοτικά προϊόντα με ισχυρά εμπορικά σήματα, όχι από κρατική ενίσχυση. Ξέρω, είναι δύσκολα όλα αυτά. Πιο εύκολο είναι το τηλεφώνημα στον Μάκη. Όμως έτσι γίνεται, αν θες να το κάνεις.
Η οικονομική (αλλά και η συνολική) υγεία μιας κοινωνίας δεν μετριέται με τον αριθμό των επιδοτούμενων. Αντιθέτως: μετριέται με τον αριθμό εκείνων που δεν χρειάζονται επιδότηση για να ζήσουν αξιοπρεπώς – κάποιος τα έλεγε αυτά πριν εκλεγεί και αποδεχθεί πασοκικότερος του ΠΑΣΟΚ στο μοίρασμα επιδομάτων. Μέχρι να το καταλάβουμε αυτό, τα σκάνδαλα θα διαδέχονται το ένα το άλλο, αλλάζοντας απλώς περίβλημα.
Όσο γι’ αυτόν τον κάποιο, που έχει βαλθεί να ξεπεράσει τον προκάτοχό του σε αναξιοπιστία, το ερώτημα είναι απλό, ειδικά μετά την πολλοστή φορά που δήλωσε ότι θα ξεριζώσει τις παθογένειες της δημόσιας διοίκησης που (θεωρητικώς) εποπτεύει. Αφού τις ίδιες παθογένειες, τις καλλιεργούσε με επιμέλεια επί 6 χρόνια, με αρχικηπουρούς στενούς συνεργάτες του, και έδρεπε τους καρπούς, δηλαδή τις ψήφους, κι αφού το σύστημά του κυνήγησε ανηλεώς όποιον προσπάθησε να τις ξεριζώσει νωρίτερα, τώρα που οι εισαγγελείς από την Ε.Ε. τον έπιασαν με τη γίδα (και το βοσκοτόπι της) στην πλάτη, ας μας διευκρινίσει: ήξερε το πάρτι της διαφθοράς που είχαν στήσει κάτω από τη μύτη του; Αν ναι, είναι συνένοχος. Άρα, δεν κάνει για τη δουλειά. Αν όχι, είναι εντελώς ακατάλληλος για εποπτεύων, διότι το ήξεραν και τα ραδίκια. Άρα, πάλι δεν κάνει για τη δουλειά.
Το ότι το σύστημα τον παρουσιάζει ως ανεύθυνο, κάτι σαν Β’ Πρόεδρο της Δημοκρατίας, και για όλα (υποκλοπές, Τέμπη, ΟΠΕΚΕΠΕ κ.λπ.) φταίνε οι "από κάτω", αυτό, ναι, είναι σκάνδαλο.
Υ.Γ. Το ότι ούτε απέναντι υπάρχει κάποιος που να κάνει για τη δουλειά, είναι παραπάνω από σκάνδαλο: είναι εθνική τραγωδία.
* Ο Θάνος Τζήμερος είναι επιχειρηματίας, πρώην πρόεδρος της "Δημιουργίας Ξανά"
