Η 16η Ιουλίου 1054 αποτελεί ορόσημο για την Ιστορία όχι μόνο της Εκκλησίας, αλλά και ολόκληρου του δυτικού πολιτισμού. Εκείνη την ημέρα σημειώνεται το Σχίσμα των Εκκλησιών, το λεγόμενο «Μεγάλο Σχίσμα», που χώρισε οριστικά τον Χριστιανισμό σε...
δύο μεγάλες παραδόσεις: τη Δυτική Ρωμαιοκαθολική και την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Ήταν το επιστέγασμα αιώνων αντιπαραθέσεων, που επρόκειτο να σφραγίσουν πολιτικά, θρησκευτικά και πολιτιστικά την Ευρώπη για σχεδόν μια χιλιετία.
Οι ρίζες μιας ρήξης που ωρίμαζε αργά
Το Σχίσμα δεν προέκυψε ξαφνικά, σαν μια βίαιη ρήξη δίχως προϊστορία. Αντίθετα, αποτέλεσε το αποκορύφωμα βαθιών διαφορών που είχαν παγιωθεί ήδη από τους πρώτους αιώνες:Η εξουσία του Πάπα: Στη Δύση, ο Πάπας της Ρώμης είχε εξελιχθεί σε ανώτατη αυθεντία, με αξιώσεις πρωτοκαθεδρίας σε όλα τα ζητήματα πίστης και διοίκησης. Στην Ανατολή, ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως και οι άλλοι Πατριάρχες θεωρούσαν την Εκκλησία ως σύνολο ίσων μερών, χωρίς έναν απόλυτο ηγέτη.
Το Filioque: Μία φαινομενικά «λεπτή» θεολογική αλλαγή –η προσθήκη της λέξης «Filioque» στο Σύμβολο της Πίστεως («και εκ του Υιού»)– δημιούργησε βαθιά αντίθεση για το πώς εκπορεύεται το Άγιο Πνεύμα. Για τους Ανατολικούς Πατέρες, αυτή η επέκταση παραβίαζε την αυθεντικότητα των πρώτων Οικουμενικών Συνόδων.
Πολιτιστικές και πολιτικές διαφορές: Η γλώσσα (Λατινικά στη Δύση, Ελληνικά στην Ανατολή), οι τελετουργίες, ακόμα και η νοοτροπία, δημιούργησαν έναν «πολιτισμικό τοίχο» που καθιστούσε κάθε συνεννόηση ολοένα δυσκολότερη.
Η 16η Ιουλίου 1054 – Η μέρα του αφορισμού
Η κρίση κορυφώθηκε όταν ο καρδινάλιος Ουμβέρτος, αντιπρόσωπος του Πάπα Λέοντα Θ’, μπήκε στον ναό της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί, χωρίς προειδοποίηση, άφησε πάνω στην Αγία Τράπεζα ένα γράμμα αφορισμού κατά του Πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριου, κατηγορώντας τον για αιρέσεις και ασέβεια προς τον Πάπα.
Ο Πατριάρχης απάντησε λίγες μέρες αργότερα με αντι-αφορισμούς προς τον Ουμβέρτο και τους συνοδούς του. Παρόλο που οι αφορισμοί τυπικά δεν αφορούσαν το σύνολο των πιστών, η συμβολική τους βαρύτητα ήταν τεράστια: σήμαιναν το τέλος της ενότητας που είχε κρατήσει αιώνες.
Οι συνέπειες ενός διχασμού χωρίς επιστροφή
Η διάσπαση του 1054 έδωσε το στίγμα του στους επόμενους αιώνες:Μόνιμα σύνορα Ανατολής και Δύσης: Η Ευρώπη χωρίστηκε σε δύο μεγάλες χριστιανικές πολιτιστικές σφαίρες, με τα Βαλκάνια, τη Ρωσία και τη Μικρά Ασία να ταυτίζονται με την Ορθοδοξία, και τη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη να συσπειρώνονται γύρω από τον Παπισμό.
Πολιτικές και στρατιωτικές συγκρούσεις: Οι σταυροφορίες, που ξεκίνησαν λιγότερο από μισό αιώνα μετά, έφεραν τα δύο στρατόπεδα σε ευθεία αντιπαράθεση, με αποκορύφωμα την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους το 1204.
Παράλληλες εξελίξεις και παράδοση: Από τον 11ο αιώνα και μετά, η θεολογία, η τέχνη και η πνευματικότητα ακολούθησαν παράλληλες πορείες, με τις διαφορές να βαθαίνουν περισσότερο.
Η επίσημη άρση των αφορισμών ήρθε μόλις το 1965, όταν ο Πάπας Παύλος ΣΤ’ και ο Πατριάρχης Αθηναγόρας συναντήθηκαν και συμφώνησαν να αποσύρουν τα αναθέματα. Ωστόσο, η ουσιαστική ένωση δεν επιτεύχθηκε ποτέ.
