Από τον Οκτώβριο του ακαδημαϊκού έτους 2025–2026, αναμένεται να ξεκινήσει η λειτουργία των πρώτων Μη Κρατικών Μη Κερδοσκοπικών ΑΕΙ (ΝΠΠΕ) στην Ελλάδα, σε εφαρμογή των διατάξεων του νόμου 5094/2024 και ύστερα από την ιστορική απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) τον Ιούνιο του 2025. Η...
πολιτική αυτή επιλογή σηματοδοτεί μια νέα εκπαιδευτική πραγματικότητα που επιχειρεί να συνδυάσει τις παραδοσιακές αξίες της δημόσιας παιδείας με τις απαιτήσεις για ανταγωνιστικότητα και διεθνή συνεργασία.
Ο νόμος 5094/2024, που ψηφίστηκε και δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ στις 13 Μαρτίου 2024, θεσπίζει ένα νομικό πλαίσιο για τη λειτουργία μη κερδοσκοπικών παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα, με σαφή στόχο την «ενίσχυση του δημόσιου πανεπιστημίου» και την εξασφάλιση υψηλού επιπέδου σπουδών. Το ΣτΕ, με την απόφασή του στις 2 και 13 Ιουνίου 2025, έκρινε συνταγματική την ίδρυση και λειτουργία αυτών των ΝΠΠΕ, καθώς οι διατάξεις του άρθρου 16 του Συντάγματος (ανώτατη εκπαίδευση, ελευθερία εκπαίδευσης, ακαδημαϊκή ελευθερία και ποιότητα), ερμηνεύονται σε συνδυασμό με το ευρωπαϊκό δίκαιο ως συμβατές με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ειδικά η απόφαση ανατρέπει την καθολική απαγόρευση ιδιωτικής ανώτατης εκπαίδευσης, αναγνωρίζοντας τη δυνατότητα ύπαρξης ΝΠΠΕ υπό αυστηρές προϋποθέσεις.
Επιμέρους ανησυχίες εκφράστηκαν από πανεπιστημιακούς κύκλους και τη Συνδικαλιστική ΠΟΣΔΕΠ, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι παραβιάζεται το άρθρο 16, καθώς η ανώτατη παιδεία, κατά τη συνταγματική παράδοση, θα πρέπει να παρέχεται αποκλειστικά από ΝΠΔΔ. Επιπλέον, τονίζουν την έλλειψη σαφούς ρυθμιστικού πλαισίου για ποιοτικά και διαδικαστικά ζητήματα, φοβούμενοι την υπεροχή ιδιωτικών συμφερόντων και την υποβάθμιση του δημόσιου πανεπιστημίου. Η επιβολή αυστηρών διαδικαστικών κριτηρίων μέσω της Κοινής Υπουργικής Απόφασης 7363/2024, με την υποχρέωση εγγυητικής επιστολής ύψους δύο εκατομμυρίων ευρώ και παραβόλου, καταδεικνύει την προσπάθεια κράτους και υπουργείου να διασφαλίσουν την αξιοπιστία και τη σοβαρότητα του εγχειρήματος.
Στο ευρωπαϊκό πλαίσιο, η Κύπρος συχνά αναφέρεται ως παράδειγμα λειτουργίας ιδιωτικών ή μη κρατικών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Εκεί η ύπαρξη ιδιωτικών ΑΕΙ έχει αναβαθμίσει τον εκπαιδευτικό χάρτη χωρίς, όμως, να έχει εξαλειφθεί η εκροή φοιτητών στο εξωτερικό. Αντίστοιχα παρατηρείται και σε άλλες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς ή η Γερμανία, ότι η ύπαρξη ιδιωτικών ιδρυμάτων δεν καταργεί την προσέγγιση στην έγκριση της δημόσιας παιδείας, ενώ παράλληλα δεν αποτελεί πλήρη λύση σε ζητήματα ποιότητας ή εγχώριας ελκυστικότητας. Οι αντιδράσεις στην ελληνική κοινωνία είναι έντονες. Φοιτητικοί σύλλογοι, κόμματα της αντιπολίτευσης, αλλά και κοινωνικοί φορείς, καταγγέλλουν τον νόμο ως εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης, με φόβους ότι οι φοιτητές θα «μετατραπούν σε πελάτες» και η παιδεία σε προϊόν της αγοράς. Σε αυτό το σκηνικό, ο προσεχής Οκτώβριος του 2025 θα αποτελέσει τον επίσημο σταθμό εκκίνησης για τη λειτουργία των πρώτων ΝΠΠΕ. Η περίοδος από τα τέλη Ιουλίου μέχρι και τον Οκτώβριο θεωρείται κρίσιμη, καθώς θα πρέπει να δοθεί σαφής ενημέρωση προς υποψήφιους φοιτητές, γονείς και ακαδημαϊκούς για τις διαδικασίες εγγραφής, τα προγράμματα σπουδών και τα κριτήρια ποιότητας.
Συνολικά, το εγχείρημα αυτό βρίσκεται σε ένα ευαίσθητο σημείο. Από τη μία πλευρά, υπάρχει η ανάγκη για καινοτομία, διεθνοποίηση και διεύρυνση των εκπαιδευτικών επιλογών. Από την άλλη, η προστασία της δωρεάν, δημόσιας, ποιοτικής ανώτατης παιδείας και η υποχρέωση του κράτους να την εξασφαλίζει, παραμένουν ακρογωνιαίοι λίθοι, όπως ορίζει το άρθρο 16 του Συντάγματος.
Ο νόμος 5094/2024, που ψηφίστηκε και δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ στις 13 Μαρτίου 2024, θεσπίζει ένα νομικό πλαίσιο για τη λειτουργία μη κερδοσκοπικών παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα, με σαφή στόχο την «ενίσχυση του δημόσιου πανεπιστημίου» και την εξασφάλιση υψηλού επιπέδου σπουδών. Το ΣτΕ, με την απόφασή του στις 2 και 13 Ιουνίου 2025, έκρινε συνταγματική την ίδρυση και λειτουργία αυτών των ΝΠΠΕ, καθώς οι διατάξεις του άρθρου 16 του Συντάγματος (ανώτατη εκπαίδευση, ελευθερία εκπαίδευσης, ακαδημαϊκή ελευθερία και ποιότητα), ερμηνεύονται σε συνδυασμό με το ευρωπαϊκό δίκαιο ως συμβατές με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ειδικά η απόφαση ανατρέπει την καθολική απαγόρευση ιδιωτικής ανώτατης εκπαίδευσης, αναγνωρίζοντας τη δυνατότητα ύπαρξης ΝΠΠΕ υπό αυστηρές προϋποθέσεις.
Επιμέρους ανησυχίες εκφράστηκαν από πανεπιστημιακούς κύκλους και τη Συνδικαλιστική ΠΟΣΔΕΠ, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι παραβιάζεται το άρθρο 16, καθώς η ανώτατη παιδεία, κατά τη συνταγματική παράδοση, θα πρέπει να παρέχεται αποκλειστικά από ΝΠΔΔ. Επιπλέον, τονίζουν την έλλειψη σαφούς ρυθμιστικού πλαισίου για ποιοτικά και διαδικαστικά ζητήματα, φοβούμενοι την υπεροχή ιδιωτικών συμφερόντων και την υποβάθμιση του δημόσιου πανεπιστημίου. Η επιβολή αυστηρών διαδικαστικών κριτηρίων μέσω της Κοινής Υπουργικής Απόφασης 7363/2024, με την υποχρέωση εγγυητικής επιστολής ύψους δύο εκατομμυρίων ευρώ και παραβόλου, καταδεικνύει την προσπάθεια κράτους και υπουργείου να διασφαλίσουν την αξιοπιστία και τη σοβαρότητα του εγχειρήματος.
Στο ευρωπαϊκό πλαίσιο, η Κύπρος συχνά αναφέρεται ως παράδειγμα λειτουργίας ιδιωτικών ή μη κρατικών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Εκεί η ύπαρξη ιδιωτικών ΑΕΙ έχει αναβαθμίσει τον εκπαιδευτικό χάρτη χωρίς, όμως, να έχει εξαλειφθεί η εκροή φοιτητών στο εξωτερικό. Αντίστοιχα παρατηρείται και σε άλλες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς ή η Γερμανία, ότι η ύπαρξη ιδιωτικών ιδρυμάτων δεν καταργεί την προσέγγιση στην έγκριση της δημόσιας παιδείας, ενώ παράλληλα δεν αποτελεί πλήρη λύση σε ζητήματα ποιότητας ή εγχώριας ελκυστικότητας. Οι αντιδράσεις στην ελληνική κοινωνία είναι έντονες. Φοιτητικοί σύλλογοι, κόμματα της αντιπολίτευσης, αλλά και κοινωνικοί φορείς, καταγγέλλουν τον νόμο ως εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης, με φόβους ότι οι φοιτητές θα «μετατραπούν σε πελάτες» και η παιδεία σε προϊόν της αγοράς. Σε αυτό το σκηνικό, ο προσεχής Οκτώβριος του 2025 θα αποτελέσει τον επίσημο σταθμό εκκίνησης για τη λειτουργία των πρώτων ΝΠΠΕ. Η περίοδος από τα τέλη Ιουλίου μέχρι και τον Οκτώβριο θεωρείται κρίσιμη, καθώς θα πρέπει να δοθεί σαφής ενημέρωση προς υποψήφιους φοιτητές, γονείς και ακαδημαϊκούς για τις διαδικασίες εγγραφής, τα προγράμματα σπουδών και τα κριτήρια ποιότητας.
Συνολικά, το εγχείρημα αυτό βρίσκεται σε ένα ευαίσθητο σημείο. Από τη μία πλευρά, υπάρχει η ανάγκη για καινοτομία, διεθνοποίηση και διεύρυνση των εκπαιδευτικών επιλογών. Από την άλλη, η προστασία της δωρεάν, δημόσιας, ποιοτικής ανώτατης παιδείας και η υποχρέωση του κράτους να την εξασφαλίζει, παραμένουν ακρογωνιαίοι λίθοι, όπως ορίζει το άρθρο 16 του Συντάγματος.
Στέργιος Ι. Καλλέργης
Υποψήφιος Διδάκτωρ Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκη
