Ολοκληρώθηκε η συλλογή και επεξεργασία των στοιχείων της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ) που αφορούν την εκπαιδευτική δραστηριότητα στη χώρα μας κατά το σχολικό έτος 2023–2024. Τα αποτελέσματα της έρευνας, ιδίως ως προς...
την εξέλιξη του μαθητικού πληθυσμού, προκαλούν έντονο προβληματισμό, καθώς αποτυπώνουν με σαφήνεια τις επιπτώσεις της δημογραφικής συρρίκνωσης στο εκπαιδευτικό σύστημα. Τα δεδομένα, τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και ειδικότερα στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση του Νομού Πιερίας, καταδεικνύουν ότι το δημογραφικό ζήτημα εξελίσσεται σε μείζον διαρθρωτικό πρόβλημα της χώρας. Άλλωστε, το δημογραφικό δεν επηρεάζει αποκλειστικά την εκπαίδευση, αλλά έχει ευρύτερες συνέπειες στην αγορά εργασίας, στην οικονομική ανάπτυξη, καθώς και στην άμυνα και τη συνολική βιωσιμότητα του κράτους.
Σε επίπεδο χώρας, όσον αφορά τα Δημοτικά Σχολεία, κατά το σχολικό έτος 2023–2024 καταγράφηκε συνολική μείωση του αριθμού των σχολικών μονάδων κατά -0,4%, με τον συνολικό αριθμό των Δημοτικών να ανέρχεται σε 4.314. Από αυτά, τα 4.148 ήταν δημόσια Δημοτικά Σχολεία, αριθμός μειωμένος κατά -1,1% σε σύγκριση με το σχολικό έτος 2022–2023, ότανκαι λειτουργούσαν 4.193 δημόσια Δημοτικά. Αντιθέτως, τα ιδιωτικά Δημοτικά Σχολεία παρουσίασαν αύξηση, φθάνοντας τα 166 το 2023–2024, έναντι 161 το προηγούμενο σχολικό έτος, καταγράφοντας αύξηση της τάξης του 3,1%. Η διαφοροποίηση αυτή αναδεικνύει μια σταδιακή, αλλά σαφή, μετατόπιση ενός μέρους του μαθητικού πληθυσμού προς την ιδιωτική εκπαίδευση.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξέλιξη του διδακτικού προσωπικού. Σε εθνικό επίπεδο, το εκπαιδευτικό προσωπικό της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης παρουσίασε σημαντική αύξηση κατά 13,9%, καθώς από 64.789 εκπαιδευτικούς το σχολικό έτος 2022–2023 ανήλθε σε 73.783 το 2023–2024. Η αύξηση αυτή συνδέεται κυρίως με την διατήρηση του 1:1 στους διορισμούς, δηλαδή ένας διορισμός για κάθε μία αποχώρηση αλλά και την μετατροπή των κονδυλίων για αναπληρωτές σε μόνιμους διορισμούς.
Το σοβαρότερο, ωστόσο, πρόβλημα εντοπίζεται στη ραγδαία μείωση του αριθμού των μαθητών. Μέσα σε διάστημα μόλις ενός έτους, οι εγγεγραμμένοι μαθητές στα δημόσια Δημοτικά Σχολεία μειώθηκαν κατά περισσότερους από 12.000. Συγκεκριμένα, από 531.762 μαθητές το σχολικό έτος 2022–2023, ο αριθμός τους περιορίστηκε σε 518.415 το 2023–2024, καταγράφοντας μείωση της τάξης του -2,5%. Αντίθετα, στα ιδιωτικά Δημοτικά Σχολεία παρατηρήθηκε αύξηση του μαθητικού πληθυσμού κατά 2,8%, καθώς οι μαθητές από 42.285 ανήλθαν σε 43.475. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω εξελίξεων, η αναλογία εκπαιδευτικών προς μαθητές διαμορφώθηκε πλέον στο 1:7,2, γεγονός που, αν και παιδαγωγικά μπορεί να θεωρηθεί θετικό, εγείρει ζητήματα βιωσιμότητας και ορθολογικής κατανομής πόρων. Η ανάγκη εξορθολογισμού των σχολικών μονάδων και του εκπαιδευτικού προσωπικού καθίσταται ολοένα και πιο επιτακτική, ιδίως αν ληφθεί υπόψη ότι την επόμενη πενταετία αναμένεται περαιτέρω μείωση του μαθητικού πληθυσμού, παρά το κύμα συνταξιοδοτήσεων που προβλέπεται στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση την περίοδο 2027–2032.
Σε επίπεδο χώρας, όσον αφορά τα Δημοτικά Σχολεία, κατά το σχολικό έτος 2023–2024 καταγράφηκε συνολική μείωση του αριθμού των σχολικών μονάδων κατά -0,4%, με τον συνολικό αριθμό των Δημοτικών να ανέρχεται σε 4.314. Από αυτά, τα 4.148 ήταν δημόσια Δημοτικά Σχολεία, αριθμός μειωμένος κατά -1,1% σε σύγκριση με το σχολικό έτος 2022–2023, ότανκαι λειτουργούσαν 4.193 δημόσια Δημοτικά. Αντιθέτως, τα ιδιωτικά Δημοτικά Σχολεία παρουσίασαν αύξηση, φθάνοντας τα 166 το 2023–2024, έναντι 161 το προηγούμενο σχολικό έτος, καταγράφοντας αύξηση της τάξης του 3,1%. Η διαφοροποίηση αυτή αναδεικνύει μια σταδιακή, αλλά σαφή, μετατόπιση ενός μέρους του μαθητικού πληθυσμού προς την ιδιωτική εκπαίδευση.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξέλιξη του διδακτικού προσωπικού. Σε εθνικό επίπεδο, το εκπαιδευτικό προσωπικό της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης παρουσίασε σημαντική αύξηση κατά 13,9%, καθώς από 64.789 εκπαιδευτικούς το σχολικό έτος 2022–2023 ανήλθε σε 73.783 το 2023–2024. Η αύξηση αυτή συνδέεται κυρίως με την διατήρηση του 1:1 στους διορισμούς, δηλαδή ένας διορισμός για κάθε μία αποχώρηση αλλά και την μετατροπή των κονδυλίων για αναπληρωτές σε μόνιμους διορισμούς.
Το σοβαρότερο, ωστόσο, πρόβλημα εντοπίζεται στη ραγδαία μείωση του αριθμού των μαθητών. Μέσα σε διάστημα μόλις ενός έτους, οι εγγεγραμμένοι μαθητές στα δημόσια Δημοτικά Σχολεία μειώθηκαν κατά περισσότερους από 12.000. Συγκεκριμένα, από 531.762 μαθητές το σχολικό έτος 2022–2023, ο αριθμός τους περιορίστηκε σε 518.415 το 2023–2024, καταγράφοντας μείωση της τάξης του -2,5%. Αντίθετα, στα ιδιωτικά Δημοτικά Σχολεία παρατηρήθηκε αύξηση του μαθητικού πληθυσμού κατά 2,8%, καθώς οι μαθητές από 42.285 ανήλθαν σε 43.475. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω εξελίξεων, η αναλογία εκπαιδευτικών προς μαθητές διαμορφώθηκε πλέον στο 1:7,2, γεγονός που, αν και παιδαγωγικά μπορεί να θεωρηθεί θετικό, εγείρει ζητήματα βιωσιμότητας και ορθολογικής κατανομής πόρων. Η ανάγκη εξορθολογισμού των σχολικών μονάδων και του εκπαιδευτικού προσωπικού καθίσταται ολοένα και πιο επιτακτική, ιδίως αν ληφθεί υπόψη ότι την επόμενη πενταετία αναμένεται περαιτέρω μείωση του μαθητικού πληθυσμού, παρά το κύμα συνταξιοδοτήσεων που προβλέπεται στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση την περίοδο 2027–2032.
Εστιάζοντας ειδικότερα στη Δημόσια Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση του Νομού Πιερίας, κατά το σχολικό έτος 2023–2024 ο συνολικός αριθμός μαθητών στα Δημοτικά Σχολεία ανήλθε σε 6.649, έναντι 6.787 το σχολικό έτος 2022–2023, παρουσιάζοντας μείωση της τάξης του -2,03%. Η μείωση αυτή ακολουθεί τη γενικότερη εθνική τάση και επιβεβαιώνει ότι και σε τοπικό επίπεδο το δημογραφικό αποτύπωμα είναι πλέον εμφανές. Ιδιαίτερη σημασία για την κατανόηση των μελλοντικών εξελίξεων έχει η ανάλυση των εγγραφών στην Α΄ Δημοτικού, καθώς αυτές λειτουργούν ως βασικός δείκτης της μελλοντικής πορείας του μαθητικού πληθυσμού. Το σχολικό έτος 2022–2023 στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Πιερίας εγγράφηκαν συνολικά 1.064 μαθητές στην Α΄ Δημοτικού, ενώ το 2023–2024 ο αριθμός αυτός περιορίστηκε στους 1.053 μαθητές, καταγράφοντας μείωση της τάξης του -1,03%. Αν και εκ πρώτης όψεως η μείωση αυτή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί περιορισμένη, η σημασία της ενισχύεται αν ληφθεί υπόψη ότι κατά τα επόμενα σχολικά έτη (2024–2025 και 2025–2026) η πτωτική τάση εμφανίζεται εντονότερη. Υπό αυτή την έννοια, το γεγονός ότι οι απώλειες περιορίστηκαν σε μόλις 11 μαθητές (ή 9, αν εξεταστεί σε επίπεδο καθαρής μεταβολής εγγραφών) δεν αναιρεί τη γενική αρνητική δυναμική. Παράλληλα, αξιοσημείωτη είναι και η εξέλιξη του αριθμού των αποφοίτων των Δημοτικών Σχολείων της Πιερίας. Το σχολικό έτος 2022–2023 αποφοίτησαν 1.246 μαθητές, ενώ το 2023–2024 ο αριθμός των αποφοίτων μειώθηκε σε 1.215. Η διαφορά αυτή ενισχύει την εικόνα μιας σταδιακής συρρίκνωσης του μαθητικού δυναμικού, η οποία αναμένεται να αποτυπωθεί ακόμη πιο έντονα στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση τα επόμενα χρόνια.
Από την ανάλυση των στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ προκύπτει με σαφήνεια ότι η Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο, βρίσκεται αντιμέτωπη με τις άμεσες συνέπειες της δημογραφικής κρίσης. Η συνεχής μείωση του μαθητικού πληθυσμού, σε συνδυασμό με την αύξηση του εκπαιδευτικού προσωπικού, δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα που απαιτεί στρατηγικό σχεδιασμό, μακροπρόθεσμη πρόβλεψη και ορθολογική διαχείριση των εκπαιδευτικών πόρων. Στην περίπτωση του Νομού Πιερίας, τα δεδομένα των εγγραφών στην Α΄ Δημοτικού και των αποφοίτων των Δημοτικών Σχολείων λειτουργούν ως πρώιμοι δείκτες περαιτέρω συρρίκνωσης, καθιστώντας αναγκαία την έγκαιρη χάραξη εκπαιδευτικής πολιτικής. Η αντιμετώπιση του δημογραφικού ζητήματος δεν μπορεί να περιοριστεί σε αποσπασματικές παρεμβάσεις στην εκπαίδευση, αλλά προϋποθέτει συνδυασμένες κοινωνικές, οικονομικές και δημογραφικές πολιτικές, ώστε να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του εκπαιδευτικού συστήματος και, ευρύτερα, η κοινωνική συνοχή της χώρας.
Από την ανάλυση των στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ προκύπτει με σαφήνεια ότι η Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο, βρίσκεται αντιμέτωπη με τις άμεσες συνέπειες της δημογραφικής κρίσης. Η συνεχής μείωση του μαθητικού πληθυσμού, σε συνδυασμό με την αύξηση του εκπαιδευτικού προσωπικού, δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα που απαιτεί στρατηγικό σχεδιασμό, μακροπρόθεσμη πρόβλεψη και ορθολογική διαχείριση των εκπαιδευτικών πόρων. Στην περίπτωση του Νομού Πιερίας, τα δεδομένα των εγγραφών στην Α΄ Δημοτικού και των αποφοίτων των Δημοτικών Σχολείων λειτουργούν ως πρώιμοι δείκτες περαιτέρω συρρίκνωσης, καθιστώντας αναγκαία την έγκαιρη χάραξη εκπαιδευτικής πολιτικής. Η αντιμετώπιση του δημογραφικού ζητήματος δεν μπορεί να περιοριστεί σε αποσπασματικές παρεμβάσεις στην εκπαίδευση, αλλά προϋποθέτει συνδυασμένες κοινωνικές, οικονομικές και δημογραφικές πολιτικές, ώστε να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του εκπαιδευτικού συστήματος και, ευρύτερα, η κοινωνική συνοχή της χώρας.
Στέργιος Ι. Καλλέργης
Υποψήφιος Διδάκτωρ Δημογραφίας της Εκπαίδευσης και Τοπικής Εκπαιδευτικής Ιστορίας Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
