ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ
Ό,τι με εντυπωσίαζε παιδιόθεν σε ιστορικό επίπεδο, πέραν των ''μυθικών'' ηρώων κάθε εποχής και των κατορθωμάτων τους, ήταν η κάθοδος κι όχι η άνοδος. Η κάθοδος της υπεροψίας από τον θρόνο της στα έδρανα της ταπεινότητας.
Όλα...
Όλα...
ξεκίνησαν θυμάμαι, με αφορμή, κάτι που είχα διαβάσει και με εντυπωσίασε σε τέτοιο βαθμό ώστε να γίνει με τον καιρό (στα χρόνια της πολιτικής ωριμότητας) αφετηρία συνειρμικών διεργασιών για εύρεση εναλλακτικών μηχανισμών (σε καιρό δημοκρατίας), ώστε η εξουσία του εντολέα, ''κυρίαρχου'' λαού να μην εξαντλείται στο να παραδίδει - χωρίς εχέγγυο - ανά τετραετία, ''λευκή επιταγή'' στον εντολοδόχο πολιτικό εκπρόσωπό του.
Αυτό το κάτι που διάβασα αφορούσε το Βυζάντιο και τη συνήθεια κάποιων αυτοκρατόρων να εγκαταλείπουν την ασφάλεια του θρόνου τους και - υπό το σκότος της νύχτας - να κατεβαίνουν μεταμφιεσμένοι τα σκαλοπάτια των κοινωνικών τάξεων (όσο χαμηλά κι αν ήταν αυτά), για να έρθουν σε επαφή με την κοινωνική πραγματικότητα στις λαϊκές συνοικίες. Να δουν, ''ιδίοις όμμασι'', τα προβλήματα του λαού και να ακούσουν από πρώτο χέρι τα παράπονά του για τον βασιλιά του.
Γνώριζαν, προφανώς, ότι η δίψα της δύναμης οδηγεί στην υπεροψία της εξουσίας (που είναι ενίοτε καταδυναστική). Και αυτό οδηγεί πάντα σε αδιέξοδο και καταστροφή, αφού η μανία για εξουσία (ταυτισμένη με την πλεονεξία) προκαλεί διάσταση μεταξύ εξουσιαστή-εξουσιαζόμενου απ' τη στιγμή που ο δεύτερος μετατρέπεται σε υποχείριο του πρώτου.
Είδαμε να συμβαίνει αυτό ιστορικά ουκ ολίγες φορές με απαρχή τον ρόλο του εξουσιαστή που έπαιζαν οι αρχαίοι Αθηναίοι στις Συμμαχίες τους. Ρόλο φορτωμένο με τον ιμπεριαλισμό της ηγέτιδας δύναμης η οποία αντιμετώπιζε ως υπηκόους της τους συμμάχους, σε βαθμό να εκμεταλλεύεται και τις συνεισφορές τους ακόμα για την αντιμετώπιση των Περσών.
Αυτό το κάτι που διάβασα αφορούσε το Βυζάντιο και τη συνήθεια κάποιων αυτοκρατόρων να εγκαταλείπουν την ασφάλεια του θρόνου τους και - υπό το σκότος της νύχτας - να κατεβαίνουν μεταμφιεσμένοι τα σκαλοπάτια των κοινωνικών τάξεων (όσο χαμηλά κι αν ήταν αυτά), για να έρθουν σε επαφή με την κοινωνική πραγματικότητα στις λαϊκές συνοικίες. Να δουν, ''ιδίοις όμμασι'', τα προβλήματα του λαού και να ακούσουν από πρώτο χέρι τα παράπονά του για τον βασιλιά του.
Γνώριζαν, προφανώς, ότι η δίψα της δύναμης οδηγεί στην υπεροψία της εξουσίας (που είναι ενίοτε καταδυναστική). Και αυτό οδηγεί πάντα σε αδιέξοδο και καταστροφή, αφού η μανία για εξουσία (ταυτισμένη με την πλεονεξία) προκαλεί διάσταση μεταξύ εξουσιαστή-εξουσιαζόμενου απ' τη στιγμή που ο δεύτερος μετατρέπεται σε υποχείριο του πρώτου.
Είδαμε να συμβαίνει αυτό ιστορικά ουκ ολίγες φορές με απαρχή τον ρόλο του εξουσιαστή που έπαιζαν οι αρχαίοι Αθηναίοι στις Συμμαχίες τους. Ρόλο φορτωμένο με τον ιμπεριαλισμό της ηγέτιδας δύναμης η οποία αντιμετώπιζε ως υπηκόους της τους συμμάχους, σε βαθμό να εκμεταλλεύεται και τις συνεισφορές τους ακόμα για την αντιμετώπιση των Περσών.
Αυτός ο επαίσχυντος όμως σφετερισμός του κοινού ταμείου της Συμμαχίας της Δήλου ώθησε τους συμμάχους της Αθηναϊκής Συμμαχίας στην έξοδο από αυτήν. Έξοδο που πνίγηκε στο αίμα, όπως και ο εξαναγκασμός Ελλήνων από τους παντοδύναμους - μετά την Μάχη των Πλαταιών (479 π Χ) - Αθηναίους, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν θεμιτά και αθέμιτα μέσα για να αυγατίσουν τα μέλη της Συμμαχίας τους.
Κορυφαίες επιδείξεις πυγμής τους ήταν ο εξαναγκασμός Λέσβιων και Ποτειδεατών να υποταχθούν στις ηγεμονικές απαιτήσεις τους και η αιματηρή επιχείρησή τους στην Μήλο (μικρή δωρική αποικία των Λακεδαιμονίων), ένα από τα πλέον δραματικά επεισόδια του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 πΧ), που συνιστούσε ωμή παραβίαση του δικαιώματος των Μηλίων να παραμείνουν ουδέτεροι στη σύγκρουση Αθήνας-Σπάρτης (σ.σ: Μετά την κατάληψη της Μήλου, οι Αθηναίοι εκτέλεσαν εν ψυχρώ όλους τους ενήλικους άνδρες και οδήγησαν σε εξανδραποδισμό τις γυναίκες και τα παιδιά τους εγκαθιστώντας στο νησί Αθηναίους εποίκους. [Θουκυδίδης, Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, Βιβλίο Ε'] ).
Την ''υπεροψία και μέθη'' (βλ. Καβάφης: ''Δαρείος'') την είδαμε και στην περίπτωση της κοσμοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου, όπου ήταν καταλυτική η επενέργειά της, αφού ενέπιπτε στον νόμο της διάλυσης και της φθοράς που ακολουθεί την οίηση της εξουσίας.
Οίηση η οποία, σ' αυτήν την περίπτωση, είχε θύματα συναγωνιστές και φίλους του (Κλείτος, Παρμενίων, Φιλώτας, Καλλισθένης) και σκίασε τον μορφωτικό και εκπολιτιστικό χαρακτήρα, εν μέρει, της εκστρατείας του (ίδρυσε 30 Αλεξάνδρειες με ελληνικές βιβλιοθήκες, έκτισε ναούς και θέατρα, αναμόρφωσε κυριολεκτικά τον τότε κόσμο μεταφέροντας τον προηγμένο ελληνικό πολιτισμό σε λαούς απολίτιστους). Εν μέρει, γιατί δεν έπαυε ο χαρακτήρας των εκστρατειών του ως την Ινδία να είναι ένοπλος, κατακτητικός, δεδομένου ότι υπήρχε υποδούλωση λαών, έστω και με την πιο ελαφρά μορφή της.
Τις συνέπειες της εξουσιαστικής υπεροψίας τις είδαμε και στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, που είχε υιοθετήσει πολλά χαρακτηριστικά της κοσμοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου, όπως ο σεβασμός στη θρησκεία των κατακτημένων λαών και τον πολιτισμό τους (αν και - προς εξασφάλιση μιας μακράς περιόδου ειρήνης [''pax Romana''] - οι Ρωμαίοι δε δίστασαν να εφαρμόσουν τη δόλια διπλωματική αρχή του divide et regna [διαίρει και βασίλευε] και να αντιμετωπίσουν με απηνείς διωγμούς [επί Καλιγούλα, Νέρωνα, Δομιτιανού, Τραϊανού, Μάρκου Αυρήλιου, Διοκλητιανού κλπ] την νέα θρησκεία του Χριστιανισμού, υπό τον φόβο υπονόμευσης της παντοδυναμίας τους και κατάλυσης του ''Imperium Romanum'').
Έκτοτε άφησαν το υπεροπτικό στίγμα της εξουσίας τους και πολλοί άλλοι ηγέτες (δικτάτορες στην πλειοψηφία τους) που αιματοκύλισαν τον κόσμο (Χίτλερ, ο Στάλιν, ο Μάο Τσετούνγκ) λειτουργώντας ως παραδείγματα προς αποφυγή στο διάβα της ιστορίας του. Παραδείγματα που δεν αποφύγαμε, δυστυχώς, και σε τοπικό επίπεδο υπό το προσωπείο του μαύρου και κόκκινου φασισμού τα οποία είναι συγκοινωνούντα δοχεία.
Υπάρχει βέβαια και ο... ''μετανεωτερικός'' και ''μεταμοντέρνος'' χαρακτήρας των εκδοχών της εξουσιαστικής υπεροψίας σε ατομικό, εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο, που τροχοδρομεί στις ράγες της σύγχρονης βίας κάθε μορφής, της επιβολής του δικαίου της πυγμής από τον ισχυρό στον αδύναμο και της αλυτρωτικής και αναθεωρητικής ιδεολογίας επί των ιστορικών δικαίων της Ελλάδας (στην περίπτωσή μας) από μικρομέγαλους ηγετίσκους γειτονικών μας χωρών (Αλβανία-Βόρεια Μακεδονία) ή διεκδικητές μεγάλους (Τουρκία), οι οποίοι είναι καθ' έξιν παραβάτες Διεθνών Συνθηκών, Συμβάσεων και όρων του Διεθνούς Δικαίου.
Δείγματα εξουσιαστικής υπεροψίας - στην πρώτη περίπτωση - μας δίνουν καθημερινά επί των ημερών μας (σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο) οι βιαιοπραγίες και οι δολοφονίες γυναικών και αδύναμων πολιτών κάθε φύλου και ηλικίας μέσα και έξω απ' τα σύνορά μας.
Στη δεύτερη, η καταχρηστική άσκηση εξουσίας των απολυταρχικών ηγετών, που έχει σαν παρεπόμενο παράνομες φυλακίσεις κατά... αντιδραστικών πολιτών, οι οποίοι διεκδικούν τα δικαιώματά τους σε καθεστώτα κίβδηλων δημοκρατιών με κυρίαρχες την αδικία και την ανελευθερία (Αλβανία, Τουρκία κλπ).
Στην τρίτη (περίπτωση εξουσιαστικής υπεροψίας σε υπερεθνικό επίπεδο) δίνονται ηγεμονικά χαρακτηριστικά κοσμοκρατόρων σε ''πλανητάρχες'' υπερδυνάμεων ή εκκολαπτόμενους μιμητές τους, που ασκούν πολιτική ''δύο μέτρων και δύο σταθμών'' με βάση τα εθνικά τους συμφέροντα σε βάρος των συμφερόντων των κρατών-υπηκόων της ''αποικιοκρατικής'' εξουσίας τους ή προς χάριν της επεκτατικής βουλιμίας των χωρών τους (ΗΠΑ, Ρωσία-Κίνα και... Τουρκία).
Έτσι εξηγείται γιατί συνεχίζουν να είναι αειθαλείς (άλλοτε φανερές και άλλοτε αφανείς) οι ηγεμονίες στην εποχή μας. Οι ηγεμονίες με ''ωραίο'', ''δίκαιο'' και ''φιλικό'' πρόσωπο, πίσω από το οποίο κρύβεται το προσωπείο της εξουσιαστικής δύναμης που εκμαιεύει απ' τον εξουσιαζόμενο - αντί πινακίου φακής - Γη και Ύδωρ.
Κορυφαίες επιδείξεις πυγμής τους ήταν ο εξαναγκασμός Λέσβιων και Ποτειδεατών να υποταχθούν στις ηγεμονικές απαιτήσεις τους και η αιματηρή επιχείρησή τους στην Μήλο (μικρή δωρική αποικία των Λακεδαιμονίων), ένα από τα πλέον δραματικά επεισόδια του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 πΧ), που συνιστούσε ωμή παραβίαση του δικαιώματος των Μηλίων να παραμείνουν ουδέτεροι στη σύγκρουση Αθήνας-Σπάρτης (σ.σ: Μετά την κατάληψη της Μήλου, οι Αθηναίοι εκτέλεσαν εν ψυχρώ όλους τους ενήλικους άνδρες και οδήγησαν σε εξανδραποδισμό τις γυναίκες και τα παιδιά τους εγκαθιστώντας στο νησί Αθηναίους εποίκους. [Θουκυδίδης, Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, Βιβλίο Ε'] ).
Την ''υπεροψία και μέθη'' (βλ. Καβάφης: ''Δαρείος'') την είδαμε και στην περίπτωση της κοσμοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου, όπου ήταν καταλυτική η επενέργειά της, αφού ενέπιπτε στον νόμο της διάλυσης και της φθοράς που ακολουθεί την οίηση της εξουσίας.
Οίηση η οποία, σ' αυτήν την περίπτωση, είχε θύματα συναγωνιστές και φίλους του (Κλείτος, Παρμενίων, Φιλώτας, Καλλισθένης) και σκίασε τον μορφωτικό και εκπολιτιστικό χαρακτήρα, εν μέρει, της εκστρατείας του (ίδρυσε 30 Αλεξάνδρειες με ελληνικές βιβλιοθήκες, έκτισε ναούς και θέατρα, αναμόρφωσε κυριολεκτικά τον τότε κόσμο μεταφέροντας τον προηγμένο ελληνικό πολιτισμό σε λαούς απολίτιστους). Εν μέρει, γιατί δεν έπαυε ο χαρακτήρας των εκστρατειών του ως την Ινδία να είναι ένοπλος, κατακτητικός, δεδομένου ότι υπήρχε υποδούλωση λαών, έστω και με την πιο ελαφρά μορφή της.
Τις συνέπειες της εξουσιαστικής υπεροψίας τις είδαμε και στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, που είχε υιοθετήσει πολλά χαρακτηριστικά της κοσμοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου, όπως ο σεβασμός στη θρησκεία των κατακτημένων λαών και τον πολιτισμό τους (αν και - προς εξασφάλιση μιας μακράς περιόδου ειρήνης [''pax Romana''] - οι Ρωμαίοι δε δίστασαν να εφαρμόσουν τη δόλια διπλωματική αρχή του divide et regna [διαίρει και βασίλευε] και να αντιμετωπίσουν με απηνείς διωγμούς [επί Καλιγούλα, Νέρωνα, Δομιτιανού, Τραϊανού, Μάρκου Αυρήλιου, Διοκλητιανού κλπ] την νέα θρησκεία του Χριστιανισμού, υπό τον φόβο υπονόμευσης της παντοδυναμίας τους και κατάλυσης του ''Imperium Romanum'').
Έκτοτε άφησαν το υπεροπτικό στίγμα της εξουσίας τους και πολλοί άλλοι ηγέτες (δικτάτορες στην πλειοψηφία τους) που αιματοκύλισαν τον κόσμο (Χίτλερ, ο Στάλιν, ο Μάο Τσετούνγκ) λειτουργώντας ως παραδείγματα προς αποφυγή στο διάβα της ιστορίας του. Παραδείγματα που δεν αποφύγαμε, δυστυχώς, και σε τοπικό επίπεδο υπό το προσωπείο του μαύρου και κόκκινου φασισμού τα οποία είναι συγκοινωνούντα δοχεία.
Υπάρχει βέβαια και ο... ''μετανεωτερικός'' και ''μεταμοντέρνος'' χαρακτήρας των εκδοχών της εξουσιαστικής υπεροψίας σε ατομικό, εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο, που τροχοδρομεί στις ράγες της σύγχρονης βίας κάθε μορφής, της επιβολής του δικαίου της πυγμής από τον ισχυρό στον αδύναμο και της αλυτρωτικής και αναθεωρητικής ιδεολογίας επί των ιστορικών δικαίων της Ελλάδας (στην περίπτωσή μας) από μικρομέγαλους ηγετίσκους γειτονικών μας χωρών (Αλβανία-Βόρεια Μακεδονία) ή διεκδικητές μεγάλους (Τουρκία), οι οποίοι είναι καθ' έξιν παραβάτες Διεθνών Συνθηκών, Συμβάσεων και όρων του Διεθνούς Δικαίου.
Δείγματα εξουσιαστικής υπεροψίας - στην πρώτη περίπτωση - μας δίνουν καθημερινά επί των ημερών μας (σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο) οι βιαιοπραγίες και οι δολοφονίες γυναικών και αδύναμων πολιτών κάθε φύλου και ηλικίας μέσα και έξω απ' τα σύνορά μας.
Στη δεύτερη, η καταχρηστική άσκηση εξουσίας των απολυταρχικών ηγετών, που έχει σαν παρεπόμενο παράνομες φυλακίσεις κατά... αντιδραστικών πολιτών, οι οποίοι διεκδικούν τα δικαιώματά τους σε καθεστώτα κίβδηλων δημοκρατιών με κυρίαρχες την αδικία και την ανελευθερία (Αλβανία, Τουρκία κλπ).
Στην τρίτη (περίπτωση εξουσιαστικής υπεροψίας σε υπερεθνικό επίπεδο) δίνονται ηγεμονικά χαρακτηριστικά κοσμοκρατόρων σε ''πλανητάρχες'' υπερδυνάμεων ή εκκολαπτόμενους μιμητές τους, που ασκούν πολιτική ''δύο μέτρων και δύο σταθμών'' με βάση τα εθνικά τους συμφέροντα σε βάρος των συμφερόντων των κρατών-υπηκόων της ''αποικιοκρατικής'' εξουσίας τους ή προς χάριν της επεκτατικής βουλιμίας των χωρών τους (ΗΠΑ, Ρωσία-Κίνα και... Τουρκία).
Έτσι εξηγείται γιατί συνεχίζουν να είναι αειθαλείς (άλλοτε φανερές και άλλοτε αφανείς) οι ηγεμονίες στην εποχή μας. Οι ηγεμονίες με ''ωραίο'', ''δίκαιο'' και ''φιλικό'' πρόσωπο, πίσω από το οποίο κρύβεται το προσωπείο της εξουσιαστικής δύναμης που εκμαιεύει απ' τον εξουσιαζόμενο - αντί πινακίου φακής - Γη και Ύδωρ.
Στις μέρες μας, δυστυχώς, δεν ευδοκιμούν τύποις οι ''ανορθόδοξες'' λύσεις, αφού (για να γίνουν ''εύπεπτες'' στους λαούς) έχουν μετουσιωθεί και επιβληθεί ως εκτροπές της παγκόσμιας τάξης τόσο σε οικονομικό επίπεδο (με ''τροφοδότη λογαριασμό'' τον ιμπεριαλισμό), όσο και σε γεωπολιτικό (ανακατανομή ρόλων και πλούτου μεταξύ των Δυνάμεων της Πυγμής και των χωρών που σέρνουν στο άρμα τους ή εποφθαλμιούν να υποτάξουν).
Το δυστύχημα είναι ότι μέσα στις τελευταίες, οι οποίες λειτουργούν ως ''εξαρτήματα'' στα άρματα βουλιμίας των ''Μεγάλων'', είναι και η Ελλάδα έχοντας ασπαστεί διαχρονικά συνθήματα και διακηρύξεις ανθρωπίνων και εθνικών δικαιωμάτων άκρως δελεαστικών, αλλά παραπλανητικών στην ουσία τους με δεδομένο ότι ο ''νόμος'' των δύο μέτρων και δύο σταθμών, που μας επιβάλουν (δια του κατευνασμού) οι ''Μεγάλοι'', μας στερεί την αυτοτέλεια και την ανεξαρτησία μας σε βαθμό που τα έχουμε... συνηθίσει.
Τα έχουμε συνηθίσει, ως φαίνεται, και με το παραπάνω - σε πολιτικό και γεωπολιτικό πλαίσιο - έτσι που να... αποζητούμε τη σκέπη μιας εξαρτημένης έξωθεν ντόπιας εξουσίας ακόμα κι αν διαφαίνονται αρνητικές οι μελλοντικές επιπτώσεις σε ατομικό, κοινωνικό και, προπάντων, σε εθνικό επίπεδο.
Σε εθνικό επίπεδο όπου υπάρχει ο κίνδυνος να οδηγηθούμε σε εξωλογικές και ανιστόρητες υποχωρήσεις... καβαφικού τύπου (βλ. Καβάφη: ''Περιμένοντας τους βαρβάρους'') οι οποίες θα επιτρέψουν στην Τουρκία τη δημιουργία τετελεσμένων σε ελληνικό και κυπριακό έδαφος με το ''καπέλο'' του κυρίαρχου ηγεμονικού σταθεροποιητή στην περιοχή της Χερσονήσου του Αίμου και της Ανατολικής Μεσογείου...
Το δυστύχημα είναι ότι μέσα στις τελευταίες, οι οποίες λειτουργούν ως ''εξαρτήματα'' στα άρματα βουλιμίας των ''Μεγάλων'', είναι και η Ελλάδα έχοντας ασπαστεί διαχρονικά συνθήματα και διακηρύξεις ανθρωπίνων και εθνικών δικαιωμάτων άκρως δελεαστικών, αλλά παραπλανητικών στην ουσία τους με δεδομένο ότι ο ''νόμος'' των δύο μέτρων και δύο σταθμών, που μας επιβάλουν (δια του κατευνασμού) οι ''Μεγάλοι'', μας στερεί την αυτοτέλεια και την ανεξαρτησία μας σε βαθμό που τα έχουμε... συνηθίσει.
Τα έχουμε συνηθίσει, ως φαίνεται, και με το παραπάνω - σε πολιτικό και γεωπολιτικό πλαίσιο - έτσι που να... αποζητούμε τη σκέπη μιας εξαρτημένης έξωθεν ντόπιας εξουσίας ακόμα κι αν διαφαίνονται αρνητικές οι μελλοντικές επιπτώσεις σε ατομικό, κοινωνικό και, προπάντων, σε εθνικό επίπεδο.
Σε εθνικό επίπεδο όπου υπάρχει ο κίνδυνος να οδηγηθούμε σε εξωλογικές και ανιστόρητες υποχωρήσεις... καβαφικού τύπου (βλ. Καβάφη: ''Περιμένοντας τους βαρβάρους'') οι οποίες θα επιτρέψουν στην Τουρκία τη δημιουργία τετελεσμένων σε ελληνικό και κυπριακό έδαφος με το ''καπέλο'' του κυρίαρχου ηγεμονικού σταθεροποιητή στην περιοχή της Χερσονήσου του Αίμου και της Ανατολικής Μεσογείου...
Κρινιώ Καλογερίδου
